|
Parlament
Ten artykuł od 2015-04 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
 Parlament – najwyższy organ przedstawicielski, a jednocześnie zasadniczy organ władzy ustawodawczej w państwach demokratycznych. Jest jednym z trzech pionów władzy państwowej i w żaden sposób nie jest ważniejszy od dwóch pozostałych. W systemach parlamentarno-gabinetowych (np. Polska) parlament jest najwyższym organem władzy państwowej. Pozycja parlamentu na przestrzeni dziejów zmieniała się. Wraz z przechodzeniem z monarchii przez monarchię konstytucyjną do parlamentarnej zauważany był wzrost roli parlamentu. Jednak w pierwszej połowie XX wieku dostrzegane jest osłabianie organu przedstawicielskiego na rzecz władzy wykonawczej. Cechy parlamentuWszystkie parlamenty są organami:
Cechy różniące parlamenty:
Struktura parlamentuObecnie na świecie występują parlamenty jednoizbowe (unikameralizm) i dwuizbowe (bikameralizm), obecnie występuje więcej parlamentów pierwszego typu. Druga izba to element fakultatywny, racjonalność jej istnienia powinna być odpowiednio wykazana. Stosunkowo niedawno funkcjonowały parlamenty wieloizbowe:
Unikameralizm państwa z parlamentami dwuizbowymi państwa z parlamentami jednoizbowymi jednoizbowy parlament z ciałem doradczym brak parlamentu (wyłącznie w Arabii Saudyjskiej, Brunei, Afganistanie i Watykanie) Unikameralizm występuje przeważnie w państwach niewielkich, unitarnych, gdzie nie ma potrzeby istnienia drugiej izby; istnieją jednak wyjątki od tej reguły. Nie ma ścisłej korelacji między określonymi właściwościami państwa i jego systemu politycznego a struktura organu przedstawicielskiego. Niewielki rozmiar terytorium oraz homogeniczność etniczna i narodowościowa sprzyja jednoizbowości, jednak ta zależność występuje niemal wyłącznie w Europie. W innych częściach świata, w państwach o dużym terytorium, funkcjonują parlamenty unikameralne - np. Egipt, Indonezja, Chiny, Iran, Turcja, Ukraina. Istotny dla struktury parlamentu jest natomiast ustrój terytorialny - w federacjach nie funkcjonują parlamenty jednoizbowe, z wyjątkami - Komory, Mikronezja, Wenezuela, Zjednoczone Emiraty Arabskie, St. Kitts i Nevis. Występowanie jednoizbowości może się wywodzić z początkowego takiego kształtu parlamentu bądź zniesienia drugiej izby. Jednoizbowe parlamenty częściej są spotykane częściej w niestabilnych demokracjach, systemach niedemokratycznych. W demokratycznych systemach rządów zniesienie drugiej izby jest trudniejsze ze względu na procedury. Usunięto ją w Chorwacji, Danii, Islandii, Nowej Zelandii, Norwegii, Szwecji. Parlamenty jednoizbowe (unikameralizm) występują, np. w Danii, Finlandii, Grecji, Portugalii czy Szwecji.[3] Uniwersalne przesłanki jednoizbowości:
BikameralizmPrzyczyn dwuizbowości można doszukiwać się w potrzebie zapewnienia odrębnej reprezentacji w parlamencie wyodrębnionym podmiotom, wprowadzenia do systemu politycznego elementu moderującego. Odmienność drugich izb od pierwszych może przejawiać się w ich mniejszej liczebności (wyjątek stanowi Izba Lordów w Wielkiej Brytanii), dłuższej lub równej kadencji, bezkadencyjności czy słabszej legitymacji demokratycznej. Druga izba parlamentu pełni różne funkcje, ma różną genezę. W części państw Europy miały rozwinięte kompetencje, reprezentowały arystokrację lub najwyższych dostojników królewskich. Często izby wyższe były formowane z pominięciem procedury wyborczej. Doktrynalnych założeń dwuizbowości parlamentu doszukiwać się można w dziele Monteskiusza O duchu praw. Przewidywał on, że izbę niższą mieli wybierać wszyscy, przy uwzględnieniu rozbudowanych cenzusów wyborczych; izba wyższa natomiast miała być dziedziczna i reprezentować „ludzi wyróżniających się rodem, bogactwem i zaszczytami”. [4] Formuły reprezentacji realizowane przez drugą izbę:
W unitarnych państwach demokratycznych przyjmujących zasadę dwuizbowości parlamentu, izba druga pełni na ogół funkcję strażnika dobrego prawa i uznawana jest za izbę refleksji nad ustawami uchwalanymi przez pierwszą izbę. Tego rodzaju typ został przyjęty w konstytucjonalizmie polskim zarówno na gruncie Konstytucji marcowej z 1921 r. Typy dwuizbowościZe względu na kompetencje izb:
Ze względu na formuły reprezentacji:
Dwuizbowość w RzeczypospolitejKonstytucje okresu międzywojennego przewidywały istnienie Sejmu i Senatu, przyznając jednakże Sejmowi pozycję izby znacznie silniejszej. W wyniku sfałszowanego referendum z dnia 30 czerwca 1946 r. – w którym problem Senatu uczyniono przedmiotem podstawowego sporu – druga izba została wyeliminowana na rzecz przyjęcia (obowiązującej do 1989 r.) zasady jednoizbowości parlamentu. Podjęta podczas obrad Okrągłego Stołu decyzja o restytucji Senatu, była dość niespodziewana i wynikała raczej z potrzeb kompromisu politycznego (zgody strony solidarnościowo-opozycyjnej na kontraktowe wybory do Sejmu PRL X kadencji oraz utworzenie instytucji Prezydenta wybieranego jednak przez Zgromadzenie Narodowe, a nie w drodze wolnych wyborów) niż z przemyśleń modelowych. Przyjęty w Polsce system dwuizbowości parlamentu określany jest mianem dwuizbowości nierównorzędnej (nierównoważnej) polegającej na tym, że jedna z izb (Senat) ma węższe uprawnienia niż druga (Sejm) i znaczna część jej kompetencji mieści się w zakresie działania drugiej, a ponadto w przypadku różnicy zdań między izbami decyduje stanowisko tej drugiej.[6] KadencjaParlamentarzyści pełnią swoje funkcje przez określony czas, zwany kadencją. W zależności od krajów i izby długość ta może się wahać od dwóch (amerykańska Izba Reprezentantów), do siedmiu lat (w przypadku senatu francuskiego). Najczęściej izba niższa ma krótszą kadencję od izby wyższej (w przypadku izby niższej najczęściej spotykana długość to cztery lata, a w przypadku izby wyższej – sześć lat), choć długości te mogą być równe (np. Polska czy Włochy). W niektórych krajach dopuszcza się skrócenie kadencji (np. w Polsce). W niektórych państwach (Francja, Japonia czy Stany Zjednoczone) izba druga jest odnawiana nie w całości, a tylko częściowo; ma to zabezpieczyć stabilność zmieniających się nastrojów politycznych w społeczeństwie. Pojęcie kadencji nie funkcjonuje w dosłownym jego znaczeniu w brytyjskiej Izbie Lordów, w której mandat był przypisany do rodziny arystokratycznej i dziedziczony, a obecnie jest otrzymywany dożywotnio. ParlamentarzyściLiczba członków parlamentu waha się w zależności od wielkości państwa i tradycji od kilkudziesięciu (25-osobowy Landtag w Liechtensteinie), do nawet kilku tysięcy (2980-osobowe Ogólnochińskie Zgromadzenie Przedstawicieli Ludowych w ChRL). Wielkość parlamentu z reguły jest określona przez konstytucje, choć i tu zdarzają się wyjątki (np. amerykański Kongres). Izby niższe parlamentów są zazwyczaj liczniejsze od izb wyższych. Wyjątkiem jest m.in. Wielka Brytania, gdzie Izba Lordów jest liczniejsza od Izby Gmin. Funkcje parlamentuParlament spełnia cztery funkcje: ustrojodawczą (zmiana ustroju), ustawodawczą (prawo, ustawy), kreacyjną i kontrolną.
Zobacz też
Przypisy
Bibliografia
|
