|
Pruchna
 Pruchna (cz. Pruchná, niem. Pruchnau) – wieś sołecka w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Strumień. Wieś leży w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego, geograficznie zaś leży w regionie Dolina Górnej Wisły, będącej częścią Kotliny Oświęcimskiej[4]. Powierzchnia sołectwa wynosi 1903 ha (19,03 km²)[5], a liczba ludności 2438, co daje gęstość zaludnienia równą 128,1 os./km². NazwaZdaniem ks. Józefa Londzina nazwa Pruchna pochodzi od spróchniałych drzew[6]. Zgodnie ze źródłosłowem powinno się pisać „Próchno” lub „Próchna”. Tą formą posługiwano się do wygaśnięcia dynastii cieszyńskich Piastów w 1653 r.[7] Spotykano się także z pisownią „Prochno”, „Prochna” lub z czeskiego „Prachna” i wreszcie ze zniemczoną nazwą „Pruchna”, gdyż język niemiecki nie posiada spółgłosek miękkich i pochyleń[7]. Obecnie obowiązuje nazwa „Pruchna”. Części wsi
HerbWieś posiada herb, którego tarczę umieszczono na ścianie przedsionka kościoła rzymskokatolickiego w Pruchnej. Przedstawia on pług koleśny, czyli pług z dwukołowym wózkiem. Zwrócony jest w lewą stronę, z białym żelaziwem, ze złotymi drzewcami na niebieskim tle. Odcisk pieczęci z takim herbem oraz czesko-niemieckim napisem w otoku „Obec-Pruchnau” znajduje się na dokumencie z 1835 r.[10] HistoriaMiejscowość po raz pierwszy wzmiankowana została w łacińskim dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego), spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna ok. 1305 w szeregu wsi zobowiązanych do płacenia dziesięciny biskupstwu we Wrocławiu (wśród 76 wsi Księstwa Cieszyńskiego), w postaci ithem in Prochna[11][12][13]. Zapis ten (brak określenia liczby łanów, z których będzie płacony podatek) wskazuje, że wieś była w początkowej fazie powstawania (na tzw. surowym korzeniu), co wiąże się z przeprowadzaną pod koniec XIII wieku na terytorium późniejszego Górnego Śląska wielką akcją osadniczą (tzw. łanowo-czynszową, badacze przyjmują, że Pruchna powstała w latach 90. XIII wieku[14]). Wieś politycznie znajdowała się wówczas w granicach utworzonego w 1290 piastowskiego (polskiego) księstwa cieszyńskiego, będącego od 1327 lennem Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii). W połowie XIV wieku książę cieszyński, prawdopodobnie Przemysław I Noszak, zezwolił na założenie na terenie Pruchnej nowej osady położonej koło Górnego Rychułdu, przezwanej Małą Pruchną, której nazwa została po raz pierwszy wzmiankowana w 1416[15]. Wielka Pruchna pozostała w rękach książęcych, z kolei Mała – w rycerskich. Używany obecnie podział na Pruchnę Dolną i Górną odpowiada dawnej nazwie – Pruchna Wielka i Pruchna Mała. Na początku XVII wieku wieś była w posiadaniu rodziny Czelów z Czechowic, a od 1619 roku do rodu Bludowskich poprzez małżeństwo Fryderyka Bludowskiego z Katarzyny Czelo. Dobra te w 1737 Gottlieba Agnet, ich prawnuczka, sprzedała Christianowi Kalischowi[16]. W 1798 została objęta przez Komorę Cieszyńską[17]. W 1855 roku został otwarty szlak kolejowy austriackiej Kolei Północnej[18]. W miejscowości zlokalizowana została stacja kolejowa[19]. W 1900 r. w miejscowości działał pierwszy Urząd Pocztowy. W 1870 w celu zarządzania folwarkami Komory Cieszyńskiej wybudowano zameczek, a przy nim uruchomiono gorzelnię. W 1890 roku otwarto stadninę koni, która zarządzana była z Drogomyśla[20]. W 1928 r. została utworzona Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska w Pruchnej, na rzecz folwarku który w swoim majątku posiadał również krowy mleczne. Stamtąd dowożono mleko do mleczarni. Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 167 budynkach w Pruchnej na obszarze 1914 hektarów mieszkało 1519 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 79,4 os./km². z tego 961 (63,3%) mieszkańców było katolikami, 534 (35,2%) ewangelikami a 24 (1,6%) wyznawcami judaizmu, 1416 (93,2%) było polsko-, 33 (2,2%) niemiecko- a 20 (1,3%) czeskojęzycznymi[21]. Do 1910 roku liczba mieszkańców spadła do 1467, z czego 941 (64,1%) było katolikami, 513 (35%) ewangelikami, 13 (0,9%) żydami, 1370 (96,1%) polsko-, 43 (3%) niemiecko- a 12 (0,8%) czeskojęzycznymi[22]. Po zakończeniu I wojny światowej tereny, na których leży miejscowość – Śląsk Cieszyński stał się punktem sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli lokalny oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego, który podlegał organizacyjnie 13 kompanii w Strumieniu[23]. Pod koniec wojny polsko-czechosłowackiej wojska czechosłowackie zdobyły lewobrzeżne części wsi Knaj i Baranowice. W ramach bitwy pod Skoczowem trwały zacięte walki o zdobycie mostu kolejowego w Drogomyślu, będący na najkrótszej trasie z Cieszyna do Dziedzic. 30 stycznia stacjonujący w Chybiu pociąg pancerny Hallerczyk brał udział w ostrzelaniu wojsk czechosłowackich w Drogomyślu i Pruchnej. Decyzją Rady Ambasadorów z dnia 28 lipca 1920 roku wieś weszła w granice II Rzeczypospolitej. Księga Adresowa Województwa Śląskiego z 1927 roku podaje, że wieś Pruchna była miejscowością Powiatu cieszyńskiego z siedzibą urzędu gminnego. Zajmowała obszar 1913ha. Zamieszkiwało ją 1508 mieszkańców (obecnie ok. 2450), z czego: 986 wyznania katolickiego, 536 wyznania ewangelickiego, 6 wyznania mojżeszowego narodowości polskiej (suma daje liczbę 1528)[24]. Istniała wtedy szkoła ludowa i posterunek policji (nr tel. 1). Był to jeden z pierwszych posterunków policji w okolicy. Budynek, w którym był posterunek, stoi do dzisiaj przy ulicy Osiedlowej 2. W 1927 roku działał tartak parowy zatrudniający 25 osób, gorzelnia zatrudniająca 5 robotników. Sąd w Cieszynie był Sądem Okręgowym, któremu podlegały sądy powiatowe w Bielsku, Skoczowie i Strumieniu. W okresie międzywojennym budownictwo drewniane było wypierane przez ceglane. W 1926 roku została utworzona cegielnia pod lasem Makowina, zatrudniająca 10 osób[25]. W czasie I wojny światowej zginęło 42 obywateli Pruchnej. Dla uczczenia pamięci poległych mieszkańcy wsi postawili w 1927 roku pomnik, znajdujący się obok szkoły. Podczas II wojny światowej Pruchnej również nie ominęła germanizacja, aresztowania i łapanki. Wojna przyniosła wiele zniszczeń i ofiar. 1 maja 1945 roku nastąpiło wyzwolenie Pruchnej przez oddziały 38 armii 4 Frontu Ukraińskiego[26]. Po zakończeniu działań wojennych mieszkańcy wsi energicznie przystąpili do odbudowy zniszczonych obiektów i organizacji społeczno-gospodarczych. Instytucje i jednostki gospodarcze czynne przed II wojną światową zostały odremontowane i uruchomione jeszcze w 1945 lub w roku następnym. Należały do nich: kościół ewangelicki, kościół i parafia rzymskokatolicka, urząd pocztowy, kolej z prowizorycznym dworcem, Spółdzielnia Mleczarska, Państwowe Gospodarstwo Rolne oraz szkoła podstawowa. W latach 1945–1954 miejscowość była siedzibą gminy Pruchna. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie bielskim. W miejscowości działało Państwowe Gospodarstwo Rolne – Stadnina Koni Pruchna[27]. W 1994 jako Stadnina Koni Skarbu Państwa Pruchna[28]. Następcą prawnym jest Stadnina Koni „Ochaby” Sp. z o.o. Urodzeni w Pruchnej
ReligiaNa terenie wsi działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:
Szkolnictwo, sport, turystykaW Pruchnej znajduje się Szkoła Podstawowa im. Emilii Michalskiej oraz gimnazjum przedszkole. We wsi znajduje się tak że niepubliczne przedszkole Kubusiowa kraina. W miejscowości ma również swoją siedzibę klub piłkarski pod nazwą LKS „99” Pruchna oraz duże gospodarstwo agroturystyczne wraz z łowiskiem. W miejscowości znajduje się izba regionalna im. E. Michalskiej w Gminnym centrum integracji wsi Pruchna, gdzie znajduje się również Miejska Biblioteka Publiczna w Strumieniu filia w Pruchnej, a także Świetlica Środowiskowa. ZabytkiWedług Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe[31]:
Inne zabytki
Galeria
Przypisy
Bibliografia
Kontrola autorytatywna (wieś w Polsce): |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
