Robotnicza Brygada Obrony Warszawy

Robotnicza Brygada Obrony Warszawy (RBOW)^[1] – działająca od 6 września 1939 w Warszawie formacja ochotnicza obrony cywilnej, powołana w czasie obrony miasta we wrześniu 1939 roku z inicjatywy działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), a zwłaszcza Zygmunta Zaremby. Jej dowódcą był kpt. Marian Kenig.

Oddziały zaczęły powstawać 6 września 1939, po rozmowie Tomasza Arciszewskiego i Zygmunta Zaremby z dowódcą obrony Warszawy gen. Czumą, który wyraził zgodę na stworzenie sześciu kompanii ochotniczych do robót saperskich^[2].

Nabór do kompanii od 9 września prowadził stołeczny Robotniczy Komitet Pomocy Społecznej, utworzony z inicjatywy PPS (w skład którego wchodzili m.in. Zygmunt Zaremba przewodniczący, Jan Łaznowski zastępca, Piotr Gajewski łącznik z Akcją Socjalistyczną, Rudolf Cymerman wyżywienie oddziałów, Adam Próchnik propaganda, Bolesław Dratwa współpraca z dzielnicami, Wilhelm Topinek sekcja techniczna), wspólnie z redakcją gazety „Robotnik” przy ul. Wareckiej 7. Komendantem Placu przy ul. Wareckiej był Marian Kubicki, a następnie Piotr Gajewski. 10 września powołano również Wydział Wojskowy koordynowany przez Józefa Dzięgielewskiego członka Komendy Głównej Akcji Socjalistycznej. W specjalnej odezwie Warszawski Okręgowy Komitet Robotniczy PPS i Rada Zawodowa Warszawy zapowiadały, że ochotnicze kompanie rozpoczną od prac saperskich, wkrótce zostaną uzbrojone i umundurowane i będą walczyły jako jednostki wojskowe zdyscyplinowane i karne świadome, że walczą o Niepodległość, Polskę, Wolność i Sprawę Robotniczą^[3].

Początkowo sformowano Wolski Robotniczy Batalion Obrony Warszawy w składzie 4 kompanii, liczyła 1 tys. ochotników, dowodzony przez por. Tuńskiego. Przy każdej kompanii był łącznik z Akcji Socjalistycznej – milicji PPS. Następnego dnia sformowano drugi – Mokotowski Robotniczy Batalion Obrony Warszawy. Po trzech dniach napływ ochotników spowodował, że sformowano 1. Robotniczy pułk piechoty, którego dowódcą został kpt Rudolf Rode z 36. pułku piechoty. Spowodowało to uruchomienie drugiego punktu werbunkowego przy ul. Długiej 21 (siedziba Warszawskiego Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS).

12 września 1939, w sztabie Dowództwa Obrony Warszawy odbyło się spotkanie, w którym wzięli udział: gen. Czuma oraz płk Tomaszewski szef sztabu obrony Warszawy. Podczas konferencji ze strony kapitana Keniga i obecnych działaczy PPS padła propozycja nadania ochotniczej jednostce określonej formy organizacyjnej. Gen. Czuma uwzględniając fakt, że liczebnie formacja przekroczyła stan pułku, podjął decyzję, że będzie to brygada o nazwie Ochotnicza Robotnicza Brygada Obrony Warszawy.

W ciągu pięciu dni stan Brygady wynosił ok. 5–6 tys. ludzi. Wobec przedłużającego się oblężenia niemieckiego stolicy, 21 września werbunek do RBOW został wznowiony w celu uzupełnienia strat.

RBOW pełniła początkowo tylko służbę pomocniczą, następnie ok. 1 tys. ochotników przeznaczono na uzupełnienia oddziałów Wojska Polskiego, w późniejszym okresie jej członkowie uczestniczyli w pracach saperskich, obsłudze sieci łączności, oraz otrzymywali zadania dywersjno-wywiadowcze.

24 września 1939 Robotnicza Brygada Obrony Warszawy została włączona w skład odtworzonej 13 Dywizji Piechoty^[4], pod dowództwem płk.Władysława Kalińskiego. Zdaniem Zygmunta Zaremby była to Warszawska Dywizja Robotnicza^[5], lecz żadne źródła tego nie potwierdzają. Dywizję skierowano 26 września na pierwszą linię frontu – do obrony Żoliborza, w rejon Bielan, Burakowa i Marymontu.

Brygadę rozwiązano 27 września 1939^[4]. 28 września 1939, na wiadomość o kapitulacji stolicy żołnierze brygady zorganizowali wiec na placu Wilsona, gdzie mieściło się wówczas dowództwo dywizji. Nie wierzyli w konieczność kapitulacji, protestowali przeciwko rozbrojeniu, uważając decyzję dowództwa za zdradę i prowokację. Sytuacja była tak napięta, że żołnierze RBOW gotowi byli dokonać samosądu na oficerach. Dopiero na osobistą interwencję kpt. Keniga uformowali się w pochód i, prowadząc pod bronią oficerów jako zakładników, udali się do Cytadeli, by tam zobaczyć, czy inne jednostki też składają broń. W czasie przemarszu pochód przekształcił się w manifestację patriotyczną.

8 września 1999 roku prezydent Aleksander Kwaśniewski odznaczył Krzyżami Oficerskimi i Komandorskimi Orderu Odrodzenia Polski oraz Złotym Krzyżem Zasługi niektórych członków Robotniczych Batalionów Obrony Warszawy^[6].

W 1964 na frontowej ścianie budynku przy ul. Wareckiej 5/7 odsłonięto tablicę upamiętniającą siedzibę sztabu RBOW^[7].

• Dowódca brygady – kpt. Marian Kenig;
• Zastępca dowódcy – kpt. Rudolf Rode;
• adiutant – por. Czesław Ostankowicz, następnie por. Edward Radke;

• 1 Robotniczy Pułk piechoty – dowódca kpt. Rudolf Rode;
  • 1 batalion – dowódca por. Aleksander Tuński;
  • 2 batalion – dowódca por. Nowotny;
• 2 Robotniczy Pułk Piechoty – dowódca mjr Stanisław Chudyba.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Członkowie Robotniczej Brygady Obrony Warszawy.

• Kosynierzy gdyńscy
• 12 Pułk Drogowo-Eksploatacyjny im. Robotniczych Batalionów Obrony Warszawy

• Marian Marek Drozdowski, Alarm dla Warszawy. Obrona cywilna stolicy we wrześniu 1939 r., Warszawa 1964
• Marian Kenig, Ochotnicza Robotnicza Brygada Obrony Warszawy, w: PPS. Wspomnienia z lat 1918–1939, Warszawa 1987 ISBN 83-05-11291-9 s. 411-450;
• Zygmunt Zaremba, Wojna i konspiracja, Londyn 1957;
• Encyklopedia wojskowa, Wydawnictwo Naukowe PWN i Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa, 2007, ISBN 978-83-01-15175-1