Rutowate (Rutaceae Juss.) – rodzina roślin z rzędu mydleńcowcówSapindales (lub rutowcówRutales w niektórych ujęciach systematycznych). Obejmuje 161 rodzajów i 2085 gatunków, zamieszkujących strefy tropikalną i subtropikalną, rzadziej strefę umiarkowaną[2]. W Polsce rosną tylko niektóre gatunki w uprawie[3]. Największe znaczenie ekonomiczne w rodzinie ma rodzaj cytrus, którego wiele gatunków i wyhodowanych odmian to ważne rośliny owocowe, dostarczające nie tylko owoce spożywane w postaci świeżej, soków i wielu przetworów, ale także dostarczające produktów dla przemysłu perfumeryjnego i spożywczego – przypraw, konserwantów, olejków eterycznych. Roślinami przyprawowymi są przedstawiciele rodzaju ruta, żółtodrzew, Bergera koenigii (kluczowy składnik przyprawy curry). Olejki eteryczne z gatunku Boronia megastigma stosowane są w przemyśle perfumeryjnym, podobnie żywice roślin z rodzaju Amyris, które poza tym dostarczają wartościowego drewna opałowego. Szereg roślin drzewiastych cenionych jest ze względu na drewno, często wonne (np. rodzaje Chloroxylon, Zanthoxylum, Amyris, Flindersia, Phellodendron). Liczne rośliny z tej rodziny uprawiane są jako ozdobne, w warunkach klimatu umiarkowanego np. skimmia, ruta, parczelina, korkowiec, a w strefie międzyzwrotnikowej także: cytrusy, Boronia, Choisya, Cneorum, Correa, Diosma, Murraya, Tetradium, Toddalia, Triphasia i in.[4]
Morfologia
Pokrój
Drzewa, krzewy i byliny (zwykle potężne, rosnące w tropikach[5]), czasem cierniste lub wspinające się, często wonne i zawierające w różnych organach prześwitujące zbiorniczki z olejkami eterycznymi (brak ich tylko u części Cneoroideae)[4].
Skrętoległe, naprzeciwległe lub w okółkach, zawsze bez przylistków. Blaszka pojedyncza lub złożona, zarówno pierzasto jak i dłoniasto, czasem ze zredukowanymi listkami do jednego. Często z oskrzydloną osią liścia. Blaszka całobrzega, karbowana lub ząbkowana[4].
Pojedyncze lub zebrane są w wyrastające w kątach liści lub na szczytach pędów kwiatostany wiechowate, groniaste, kłosowate, baldachowate, główkowate. Kwiaty zwykle są promieniste, rzadziej w różnym stopniu grzbieciste, zarówno obupłciowe jak i jedniopłciowe[4]. Liczba elementów składowych okółków kwiatowych jest zmienna, często nawet na tej samej roślinie[5]. Działki kielicha są niepozorne[5], wolne lub zrośnięte, w liczbie trzech, czterech lub pięciu. Płatki korony są wolne lub częściowo zrośnięte, w takiej samej liczbie jak działki[4]. Pręciki występują zwykle w dwóch okółkach, z których zewnętrzny jest nadległy płatkom, ale też bywają międzyległe. Rzadko zewnętrzny okółek ulega redukcji do prątniczków lub zupełnej[5]. Nitki pręcików są wolne lub zrastają się w rurkę, a u ich podstawy znajduje się dysk miodnikowy. Pylniki otwierają się podłużnymi pęknięciami do środka lub na boki. Zalążnia jest górna, często osadzona na krótkim gynoforze i tworzona jest przez jeden do pięciu, rzadziej więcej, niemal wolnych do całkowicie zrośniętych owocolistków[4].
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abcdefgMaarten J.M.M.J.M.ChristenhuszMaarten J.M.M.J.M., Michael F.M.F.FayMichael F.M.F., Mark W.M.W.ChaseMark W.M.W., Plants of the World, Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 374-378, ISBN 978-1-842466346.
↑ abcdeWielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1, Warszawa: Muza SA, 1998, s. 315-324, ISBN 83-7079-778-4.
↑CrescentC.BloomCrescentC., Rutaceae [online], The Compleat Botanica [dostęp 2010-02-07] [zarchiwizowane z adresu 2004-06-30](ang.).
↑LudmiłaL.KarpowiczowaLudmiłaL. (red.), Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 30.