Sałata siewna

	Wartość odżywcza
	Sałata siewna
	(100 g)
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
Witaminy
Makroelementy
Mikroelementy
	Dane liczbowe na podstawie: ; Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Sałata siewna
	; Lactuca sativa var. capitata 'Królowa Majowych'
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Cichorioideae
Rodzaj	sałata
Gatunek	sałata siewna
	Nazwa systematyczna
	Lactuca sativa L.; Sp. pl. 2:795. 1753
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sałata siewna (Lactuca sativa L.) – gatunek rośliny jednorocznej z rodziny astrowatych. Występuje wyłącznie w uprawie. Wyhodowana została z sałaty kompasowej (L. serriola)^[4]^[5], jako roślina pozbawiona goryczy i kolców oraz o rozbudowanej blaszce liściowej. Była znanym i popularnym warzywem już w Starożytnej Grecji i Rzymie^[5]. W Polsce uprawiana i dziczejąca (efemerofit).

Morfologia

Łodyga: Krótka (wyjątkiem jest sałata łodygowa). Wydłuża się ona podczas wytwarzania pędu kwiatostanowego, który osiąga wysokość 80-150 cm.
Liście: Różnorakiego kształtu, barwy i wielkości, w zależności od odmiany.
Kwiaty: Obupłciowe, drobne, jasnożółte, języczkowate, zebrane w koszyczki tworzące podbaldach. Pozbawione są one kielicha, zamiast niego są włoski tworzące puch kielichowy. Kwiaty są samopylne.
Owoce: Niełupki, opatrzone w szerszej części puchem kielichowym, który stanowi aparat lotny.
Korzeń: Palowy, wrzecionowaty, posiada liczne korzenie boczne.

Zróżnicowanie

W obrębie gatunku stosuje się podział na kilka typów^[6] lub klas odmian uprawnych^[7]. W niektórych ujęciach klasy/typy te uznawane są też za odmiany botaniczne^[8], ale we współczesnych bazach taksonomicznych raczej synonimizowane są one z gatunkiem (nie są wyróżniane)^[9]^[3]:

sałata głowiasta (Lactuca sativa L. var. capitata), występująca w dwóch formach (w klasyfikacji Thompsona tworzą one odrębne klasy^[7]):
- sałata masłowa – o miękkich, delikatnych liściach
- sałata krucha („lodowa”^[10]) – o liściach twardych, sztywnych i pofałdowanych
sałata rzymska, sałata długolistna (Lactuca sativa L. var. longifolia Lam.)
sałata dębolistna (Lactuca sativa L. var. crispa L.) – czerwona i zielona
sałata łodygowa, s. szparagowa, głąbiki krakowskie^[11] (Lactuca sativa L. var. augustana Irisch)

W obrębie każdej klasy/typu istnieją liczne odmiany uprawne (kultywary) różniące się strukturą liści, kolorem i smakiem^[7]^[6].

Zastosowanie

Roślina uprawna: uprawiana jest jako warzywo liściaste. Znana była już w starożytnym Egipcie. Z okresu Starego Państwa pochodzą rysunki przedstawiające stoły z główkami sałaty oraz jej uprawę^[4].
Sztuka kulinarna: używana przed kwitnieniem jako składnik sałatek oraz do dekoracji potraw.
Badacze roślin biblijnych uważają, że była jednym z gorzkich ziół, które Żydzi dodawali do mięsa w okresie Paschy. Dziko rosnące sałaty, a także sałata uprawiana w starożytności miały gorzki smak^[4].

Wartości odżywcze

Sałata siewna zawiera 1,153 mg β-karotenu w 100 g^[12]. Zawiera ponadto:

Ilość aminokwasów w 100 g^[12]
Nazwa	Ilość w mg
Izoleucyna	68
Leucyna	112
Lizyna	68
Metionina	32
Cystyna	2
Fenyloalanina	91
Tyrozyna	48
Treonina	73
Tryptofan	14
Walina	96
Arginina	80
Histydyna	29
Alanina	77
Kwas asparaginowy	205
Kwas glutaminowy	182
Glicyna	73
Prolina	93
Seryna	59

Uprawa

Roślina łatwa w uprawie. Nie ma specjalnych wymagań co do gleby. Stanowisko może być słoneczne lub półcieniste. Uprawia się z nasion, które wysiewa się od wczesnej wiosny do późnego lata. W czasie upałów wskazane jest zacienianie.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b The Plant List. [dostęp 2014-11-20].
↑ ^a ^b ^c Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.
↑ ^a ^b Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 609. ISBN 978-1-842466346.
↑ ^a ^b J. Wolińska (red.): Warzywnictwo dla Zasadniczych Szkół Ogrodniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1979, s. 228. ISBN 83-09-00170-3.
↑ ^a ^b ^c R.W. Doruchowski: Warzywa liściowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1966, s. 14.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].
↑ Lactuca sativa L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-07-22].
↑ Anna Wize. Kruche hektary. „Hasło Ogrodnicze”. 09/2004. Plantpress Sp. z o.o..
↑ Encyklopedia Powszechna PWN. T. 2. G-M. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974.
↑ ^a ^b ^c Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 511. ISBN 978-83-200-5311-1.
↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[TPL-3] The Plant List. [dostęp 2014-11-20].

[rb-4] Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[maarten-5] Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 609. ISBN 978-1-842466346.

[wolinska-6] J. Wolińska (red.): Warzywnictwo dla Zasadniczych Szkół Ogrodniczych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1979, s. 228. ISBN 83-09-00170-3.

[doru-7] R.W. Doruchowski: Warzywa liściowe. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1966, s. 14.

[grin-8] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].

[powo-9] Lactuca sativa L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-07-22].

[10] Anna Wize. Kruche hektary. „Hasło Ogrodnicze”. 09/2004. Plantpress Sp. z o.o..

[pwn-11] Encyklopedia Powszechna PWN. T. 2. G-M. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974.

[Tab-12] Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 511. ISBN 978-83-200-5311-1.

[IOM-infobox-13] Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]