|
Synagoga w Rymanowie
Synagoga w Rymanowie – synagoga znajdująca się w Rymanowie przy ulicy Pięknej pod numerem 2. Jest drugą najstarszą synagogą na Podkarpaciu i jedną z najstarszych w Polsce. HistoriaSynagoga została zbudowana w pierwszej połowie XVII lub pod koniec XVI wieku. Mogła być wzorowana na krakowskiej synagodze Kupa[1]. W 1920 przeszła gruntowny remont, między innymi zlikwidowano sklepienie kolebkowe oraz wprowadzono elementy wiedeńskiej secesji. Podczas II wojny światowej hitlerowcy zdewastowali synagogę i urządzili w niej magazyn zrabowanego mienia żydowskiego, a następnie zboża. Podczas działań wojennych w 1944 budynek został nieznacznie uszkodzony i mieścił się w nim radziecki szpital wojenny[2]. Po zakończeniu wojny rozebrano dach budowli. W 1957 wybuchł pożar, który dopełnił zniszczenia bożnicy. Po tym wydarzeniu podjęto decyzję o rozbiórce synagogi – wówczas rozebrano przylegające do niej murowane przybudówki oraz część murów głównej sali modlitewnej. Pozyskany kamień wywożono do utwardzania dróg. Dopiero protest ówczesnego powiatowego konserwatora zabytków w Sanoku, Stefana Stefańskiego, powstrzymał dewastację obiektu. Od tego czasu synagoga pozostawała opuszczona w stanie kompletnej ruiny[3]. W 2005, na mocy ustawy z 1997 o restytucji mienia żydowskiego, synagoga została przekazana Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego. RenowacjaW marcu 2005, z inicjatywy Congregation Menachem Zion z Nowego Jorku i Fundacji Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego, rozpoczął się remont budowli[4]. W pierwszym etapie prac usunięto drzewa rosnące na szczycie synagogi, odbudowano górną partię murów, uzupełniając ich ubytki, położono dach i posadzkę oraz wstawiono okna i drzwi. Etap ten został zakończony 28 maja, w rocznicę śmierci Menachema Mendla[3]. Wówczas w synagodze odbyło się pierwsze od ponad 60 lat nabożeństwo, w którym udział wzięło ponad stu chasydów ze Stanów Zjednoczonych[5]. Kolejne prace remontowe ruszyły w 2006 i trwają do dzisiaj. Prowadzone są we wnętrzu budynku. Środki na remont bożnicy zgromadzone zostały głównie dzięki działalności rabina Menachema Abrahama Reicha. Jest to pierwszy w Polsce powojenny projekt odbudowy synagogi w celach sakralnych. Ma ona służyć chasydom pielgrzymującym do grobu cadyka Menachema Mendla, ale także jako centrum edukacji i dialogu między religiami[6]. W dniu 13 kwietnia 2007 dokonano aktu wandalizmu: nieznani sprawcy wybili kamieniami nowe okna synagogi[7]. W maju 2008 po raz drugi wybito nowe okna budynku[8]. ArchitekturaMurowany z cegły palonej, kamieni rzecznych oraz ciosów z piaskowca orientowany budynek synagogi wzniesiono na planie prostokąta o wymiarach 17,0 x 21,0 m, z murami o wysokości 0k. 11,0 m i grubości 2,0 m w stylu barokowym. Został on wkomponowany w układ murów miejskich. Wewnątrz znajduje się kwadratowa sala modlitewna oraz w północno-zachodnim narożniku okrągła wieżyczka, która spełniała funkcje obserwacyjno-obronne. W piwnicach najprawdopodobniej mieściło się gminne więzienie. Do czasów II wojny światowej do synagogi przylegały przybudówki: w południowej znajdował się niski babiniec połączony z salą rzędem charakterystycznych otworów, a w zachodniej siedziba stowarzyszenia dobroczynnego Jad Charuzim i Zgromadzenia Rzemieślników Żydowskich, cheder rabina Szymona Nosla oraz izba kahalna[1][2]. W głównej sali modlitewnej znajdują się cztery ośmiometrowe kolumny o przekroju 50 x 50 cm z korynckimi głowicami, zwieńczone czworobokiem półkolistych arkad wstawione podczas przebudowy ok. 1824. Kapitele kolumn wykonane są z gipsu i reprezentują styl wiedeńskiego eklektyzmu. Ich niezwykła smukłość wymagała wzmocnienia konstrukcyjnego, które uzyskano przez zastąpienie pierwotnego przykrycia sali głównej płaskim stropem na belkach stalowych z ceramicznym wypełnieniem (strop Kleina). Między nimi dawniej znajdowała się bima[2]. Płaszczyzny ścian podzielone są na cztery kondygnacje. Na drugim poziomie znajduje się ciąg arkad, które wypełnione są pozostałościami malowanych farbą klejową hebrajskich i aramejskich tekstów modlitw przewidzianych na poszczególne święta żydowskie. Ponad połowę spośród 39 tablic inskrypcyjnych wypełniają cytaty z Gemary (z traktatu Berachot). Niektóre teksty tradycyjnie występują w postaci mnemotechnicznych skrótów, jak na przykład סמוט (samut), אטלס (atlas), דמשק (dameszek)[2][9]. W synagodze można znaleźć inskrypcje redakcyjne – na przykład pod modlitwą w języku aramejskim odnotowano: "Te święte słowa zostały zebrane i uporządkowane przez uczonego Elimelecha Zeewa, syna uczonego Awrahama Jehoszui błogosławionej pamięci"[9]. W jednym przypadku zachowała się także inskrypcja fundacyjna z XX w. u dołu kilku tablic inskrypcyjnych: "Napisane przez Jicchaka, syna Chaji Gitel". Do niedawna na ścianie zachodniej, u dołu obrazu, widoczna była jeszcze sygnatura "B. Fas", prawdopodobnie z 1920 roku[9]. Na trzecim poziomie znajdują się freski przedstawiające Ścianę Płaczu, pałac Dawida[10], cztery symboliczne przedstawienia zwierząt: tygrysa, orła, jelenia i lwa. W wolnych partiach ścian znajdowały się wzorzyste, wielobarwne malowidła kobiercowe[9]. Polichromie zostały wykonane przez malarza Berla Fasa z pomocą jego trzech synów: Barucha, Symchy i Meira[9], między rokiem 1920, kiedy przeprowadzono generalny remont budynku, a 1935, kiedy ich autor wyemigrował do Palestyny[11]. Na ścianie wschodniej zachowała się wnęka po Aron ha-kodesz, z pozostałościami inskrypcji hebrajskich, a na ścianie południowej okna babińca, przez które kobiety mogły śledzić przebieg nabożeństwa. W narożniku synagogi są także dobudowane kręte schody, prowadzące na nieistniejący obecnie strych. Galeria
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
|
||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
.jpg)
.jpg)
