|
Szczytniki nad Kaczawą
Szczytniki nad Kaczawą (niem. Pohlschildern, wcześniej Polnisch Schildern) – wieś sołecka[4], dawna osada służebna, położona w Polsce, w województwie dolnośląskim, w powiecie legnickim, w gminie Kunice. GeografiaWieś położona jest na krawędzi Wysoczyzny Lubińskiej na Nizinie Śląsko-Łużyckiej[5]. GospodarkaW 2009 roku spośród 321 mieszkańców, 62,6% mieszkańców miejscowości stanowiła ludność w wieku produkcyjnym, a 13,4% – w wieku poprodukcyjnym[6]. Według danych GUS z 2017 roku, w miejscowości istniało 29 przedsiębiorstw wpisanych do rejestru REGON, w tym:
Wszystkie podmioty należą do sektora prywatnego[6]. W Szczytnikach nad Kaczawą funkcjonują (wg stanu na rok 2019) między innymi: HistoriaPo raz pierwszy miejscowość była wzmiankowana w 1285 r. w dokumencie dotyczącym opłacania czynszu dla biskupa wrocławskiego[8]. Około 1305 roku wieś była wzmiankowana jako Syldar[5]. Nazwę wsi odnotowano w dokumencie z 1359 r. jako uff den vier dorffern Schildern[9]. Następnie wieś nazywano: Grossen Schildern (1413), Polnischen Schildern (1500), Pollnischschüldern (1588), Pohl-Schildern (1789)[9][5]. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie Śląska wydanym w 1830 roku we Wrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod niemiecką nazwą Polnisch Schildern we fragmencie „Schildern, Polnisch, darste die richtige u. ursprunglische Benennung Pohlschildern. Kr. Liegnitz.”[10].  Nazwa miejscowości pochodzi od staropolskiego słowa oznaczającego tarczę – szczyt[11]. Od tego słowa „von szczyt – der Schild (Wehr), szczytnik – Schildermacher” wywodził ją śląski pisarz Konstanty Damrot w książce o nazewnictwie miejscowym na Śląsku wydanej w 1896 roku w Bytomiu[12]. Nazwa wskazuje, że w średniowieczu Szczytniki były osadą służebną, której mieszkańcy zajmowali się szczytnictwem – wytwarzaniem tarcz o charakterystycznych „szczytach” dla drużyny książęcej[11]. W czasach nowożytnych miejscowość stanowiła własność śląskich arystokratów. W 1660 r. właścicielem wsi został radca księstwa legnickiego Hans Sigismund von Hochberg (1632-1674), założyciel linii szczytnickiej rodu (Pohlschildern Linie)[9]. Przejął on miejscowość od Jacoba Ludwiga von Niebelschütz[9]. Następnie, Szczytniki zostały zakupione przez baronów von Czettritz-Neuhaus[9][5]. W 1713 roku w północnej części wsi hrabia von Hochberg wzniósł pałac[9]. Do 1801 r. pałac otoczony był zabudowaniami przydworskimi, które usunięto, tworząc w ich miejscu rozległy park romantyczny[5][8]. We wsi była szkoła, tartak, fabryka, browar, gorzelnia, 4 karczmy i zajazd „Pod Białym Koniem”[5]. Podobnie jak w pobliskich miejscowościach, w Szczytnikach nad Kaczawą hodowano z powodzeniem owce merynosowe[5]. 1 stycznia 1820 r. Szczytniki nad Kaczawą wyłączono z powiatu lubińskiego i przyłączono do terenu powiatu legnickiego[9]. Przed 1945 r. wieś należała do gminy Lisowice[9]. Od 1830 r. majątek ziemski i pałac znajdował się w posiadaniu Elisabeth von Hardenberg[5][9]. W 1864 r. pałac przejął hr. Wilhelm Adalbert Hermann vom Hagen, który odziedziczył go po swych kolejnych żonach: Eveline, następnie Aline von Hardenberg (rodzonych siostrach)[9]. Kolejnymi właścicielami wsi była rodzina von Oheimb: Aline Hedwig Lucie vom Oheimb z domu von Hagen, wraz z mężem Waldemarem von Oheimbem (zm. 1914), który spoczął w grobowcu w przypałacowym parku, następnie Bolko von Oheimb (w okresie międzywojennym), a ostatecznie jego córka, Ruth von Arnim z domu von Oheimb[9]. W parku zachował się krzyż z grobowca von Oheimba oraz kamienna kładka[9]. W 1896 roku na wzgórzu na granicy Szczytnik nad Kaczawą i Lisowic wzniesiono pomnik Ottona von Bismarcka w formie kamiennej piramidy[13]. Po I wojnie światowej wzniesiono we wsi pomnik mieszkańców, którzy zginęli na wojnie[14]. Po II wojnie światowej pomnik został zlikwidowany, a piramida Bismarcka uległa dewastacji[13][14]. Przez miejscowość przeprowadzono w latach 1897–1898 prywatną pruską linię kolejową relacji Kobylin – Legnica Północna[15]. W południowej części wsi funkcjonowała stacja kolejowa.  W 1923 roku w Szczytnikach powstała filia fabryki fortepianów Arthura Franke z Legnicy[8]. Fabryka rozwiązała problem bezrobocia we wsi, koleją dojeżdżali do niej również pracownicy z Prochowic i Legnicy[8]. W 1934 roku obiekty przejął Hans Pfitzner i przeniósł do nich produkcję mebli ze spalonej fabryki w Chojnowie[8]. Przed 1945 rokiem Szczytniki nad Kaczawą były popularnym miejscem wypoczynku świątecznego legniczan, celem wycieczek rowerowych i spacerowych (które umożliwiało połączenie kolejowe)[8]. Po roku 1945W nocy z 8 na 9 lutego 1945 roku w pobliżu miejscowości przeszedł front wschodni II wojny światowej (operacja dolnośląska)[16]. Bezpośrednio po II wojnie światowej miejscowości nadano nazwę Polany, którą zmieniono na Szczytniki nad Kaczawą[9][5]. Potocznie, funkcjonuje również nazwa Szczytniki Duże[5]. Szczytniki nad Kaczawą po roku 1945 zasiedlili ekspatrianci z Kresów Wschodnich, z Gańczar koło Lwowa[17]. Według wspomnień pierwszych mieszkańców wieś była zniszczona, pozbawiona inwentarza i wyposażenia[17]. Ostatni Niemcy wyjechali ze Szczytnik 5 stycznia 1947 roku[8]. W 1945 roku spłonął pałac, wspominany jako „największa ozdoba Szczytnik”, a w 1948 roku pobliski, nieczynny młyn[17]. Powojenni mieszkańcy Szczytnik nad Kaczawą zajmowali się rolnictwem i hodowlą[17]. Po II wojnie światowej i objęciu tzw. Ziem Odzyskanych przez państwo polskie, Szczytniki nad Kaczawą stanowiły jedną z gromad (wówczas: jednostek pomocniczych gmin) gminy Kunice. W latach 1954–1960 miejscowość należała do gromady Bieniowice[18]. Następnie, po zniesieniu gromady Bieniowice, w latach 1960–1975 miejscowość włączono do gromady Prochowice[19]. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa legnickiego, gminy Kunice. Od 1998 roku wieś leży w powiecie legnickim, gminie Kunice. W czasach transformacji systemowej w Polsce zdekapitalizowana linia kolejowa została zamknięta[15]. Ostatni pociąg pasażerski relacji Rawicz-Legnica przejechał 4 listopada 1991 roku[15]. Linia kolejowa w 2017 roku została rozebrana[15]. W 2017 roku spłonął jeden z najstarszych domów w Szczytnikach. Na parterze znajdowała się kaplica rzymskokatolicka, wykorzystywana przez parafię w Bieniowicach. W pożarze zginęła jedna osoba. InfrastrukturaWedług Narodowego Spisu Powszechnego z 2002 roku na 69 budynków w miejscowości, 68 posiadało dostęp do sieci wodociągowej oraz kanalizacji, a 21 – do gazu sieciowego[6]. Według danych z 2002 roku, 22 mieszkania w miejscowości mieściły się w budynkach sprzed roku 1918, a 50 mieszkań – w budynkach z lat 1918–1945[6]. W obiektach wzniesionych w latach 1945–1989 znajdowało się 9 mieszkań[6]. W latach 2011–2017 wzniesiono w miejscowości 11 nowych mieszkań[6]. KulturaW Szczytnikach nad Kaczawą funkcjonuje Wiejski Ośrodek Kultury, podległy Gminnemu Ośrodkowi Kultury i Sportu w Kunicach[20][21]. Od 1994 roku w miejscowości działa Koło Gospodyń Wiejskich „Szczytniczanki”, które w 2019 roku sformalizowało swoją działalność[22]. Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisany jest park, z pierwszej ćwierci XIX w.[23] PrzyrodaParkPark w Szczytnikach nad Kaczawą był oprawą barokowego pałacu, wzniesionego przez Hohbergów w 1713 roku[5]. Został założony w pierwszej ćwierci XIX wieku przez Bernharda von Hardenberga w stylu parku romantycznego[5]. Zniszczony w 1945 r., następnie rozebrany pałac, poprzedzony był podjazdem okalającym gazon[5]. Od wschodu i południa biegły drogi dojazdowe, prowadzące do rezydencji oraz na folwark, otaczały one z dwóch stron duży staw[5]. Centralną część parku stanowiła, ukształtowana po północnej stronie pałacu wydłużona polana[5]. Była ona opleciona siecią meandrujących rowów wodnych, powiązanych z dwoma strumykami, zbiegającymi się w jeden większy strumień[5]. Mniejsza polana położona była w tyle i okolona z trzech stron wijącym się strumieniem, nad którym zachowały się pomnikowe dziś drzewa[5]. Rozbudowany system ścieżek spacerowych, łączył się poprzez drogi biegnące wzdłuż koryta strumienia z duktami leśnymi[5]. Drogi te prowadziły do miejsc atrakcyjnych widokowo[5]. We wschodniej części posiadłości, w pobliżu rozwidlenia lokalnych traktów i drogi dojazdowej, znajduje się zachowana stara lodownia[5]. Pokryta ziemią, tworzy niewielki pagórek[5]. W starodrzewiu parkowym dominują dęby szypułkowe, lipy drobnolistne i olsze czarne z przełomu XIX i XX wieku[5]. Znajdujące się w parku dęby szypułkowe w liczbie 5 sztuk, zakwalifikowano jako pomniki przyrody, ich wiek może dochodzić do 200–250 lat[5]. Na znacznej powierzchni dawnej polany parkowej około roku 2000 wprowadzono zalesienie dębowo-topolowe[5]. W podszycie liczne są krzewy bzu czarnego, trzmieliny pospolitej, jaśminowca wonnego, derenia jadalnego i śnieguliczki białej[5]. RzekiMiejscowość leży nad Kaczawą. Rzeka wyznacza stanowi południową granicę miejscowości[7]. Przez Szczytniki przepływają dwa lewobrzeżne dopływy Kaczawy: potok Mokita (zachodnia część miejscowości) i Kaczorek (wschodnia część miejscowości)[7]. Użytek ekologiczny „Torfowisko Szczytniki”W północnej części miejscowości, około 1300 m na północny wschód od krańcowych zabudowań wsi, na skraju kompleksu leśnego Puszcza Legnicka, rozporządzeniem Wojewody Legnickiego z dnia 31 maja 1996 r. wyznaczono użytek ekologiczny pod nazwą „Torfowisko Szczytniki”[24][5]. Jego obszar obejmuje 6,73 ha i stanowi torfowisko zarośnięte trzciną, bogate w zbiorowiska roślinności bagiennej z rzadkimi w kraju gatunkami roślin, m.in. turzyc[24]. Jest on także ważnym miejscem rozrodu niektórych gatunków gadów i płazów, a także środowiskiem bytowania bogatej awifauny – lęgowiskiem perkozów dwuczubych i miejscem żerowania bociana czarnego[24][5]. Zbiornik wodnyW południowej części miejscowości znajduje się zbiornik Szczytniki Duże o powierzchni 5,94 ha, powstały w wyniku eksploatacji kopalni żwiru[25]. Głębokość zbiornika wynosi od 6 do 20 metrów[25]. Żwirownia jest wykorzystywana jako łowisko przez Polski Związek Wędkarski (okoń, sandacz)[25]. W sezonie urlopowym brzegi żwirowni są wykorzystywane jako nieoficjalne kąpielisko[25]. TransportSzczytniki nad Kaczawą są położone wzdłuż drogi powiatowej nr 2180D[26]. Od 1 lutego 2019 r. do miejscowości docierają autobusy Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego w Legnicy – przedłużone kursy linii 1 w relacji (w większości) Legnica (Chojnowska-Szewczenki) – Szczytniki nad Kaczawą (Nr 36 – Pętla)[26]. W miejscowości znajdują się cztery przystanki autobusowe:
TurystykaPrzez miejscowość wytyczono żółty szlak pieszy PTTK – „Szlak Dookoła Legnicy”:
Zobacz teżPrzypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne |
||||||||||||||||||||||||||||||||
