Teofila Certowicz

Teofila Certowicz

Tola Certowiczówna

Data i miejsce urodzenia	22 maja 1862 Bryckie
Data i miejsce śmierci	21 września 1918 Warszawa
Dziedzina sztuki	rzeźba
Multimedia w Wikimedia Commons

Teofila Certowicz (ur. 22 maja 1862 w Bryckim koło Lipowca (ob. obwód winnicki) (Ukraina)^[a][1], zm. 21 września 1918 w Warszawie^[2]) – polska rzeźbiarka, kanoniczka warszawska.

Założycielka pierwszej w Krakowie Szkoły Sztuk Pięknych dla Kobiet działającej w latach 1897–1901^[3][4][1].

Teofila Certowicz urodziła się 22 maja 1862 w Bryckim^[5] jako córka Henryki z domu Kuczalskiej i Władysława Certowicza^[6]. Miała dwie siostry: Józefę i Anielę^[7]. Ojciec był lekarzem, który studiował na Uniwersytecie Kijowskim. Tam poznał Henrykę, matkę Toli, kiedy ta była w szkole – był jej korepetytorem. Zmarł w czasie powstania styczniowego w bitwie pod Bahłajami. Henryka zmarła w wyniku gruźlicy. Po śmierci rodziców siostry zamieszkały w majątku rodzinnym w Konstantynówce u babci Kamili Kuczalskiej^[8].

Tola pobierała nauki u Marcela Guyskiego^[9][10] w Krakowie na Wyższych Kursach dla Kobiet dra A. Baranieckiego^[11]. Po dwóch latach (w 1882) wyjechała do Paryża^[2] i zapisała się do Académie Julian^[12][13], gdzie studiowała już jej przyjaciółka Anna Bilińska^[14]. Kształciła się pod kierunkiem Hélène Bertaux, René Saint-Marceau, Antonina Mercié i Henri Chapu^[15] w latach 1882–1893^[16]. Wystawiała swoje prace w Paryżu, Wiedniu i Berlinie^[5]. Do Krakowa powróciła po około dziesięcioletnim pobycie w Paryżu, w 1891^[10].

W 1893 na wystawie w Zachęcie otrzymała trzecią nagrodę za płaskorzeźbę w brązie „Fragment”^[17][18].

W latach 1897^[10]–1901^[19] zajmowała się działalnością pedagogiczną, prowadząc Szkołę Sztuk Pięknych dla Kobiet. Była to pierwsza szkoła artystyczna w Krakowie, w której mogły się uczyć kobiety^[6]. Tola zainspirowana staraniami swojej nauczycielki Hélène Bertaux o dostęp kobiet do edukacji artystycznej, postanowiła przeznaczyć swój posag na założenie i funkcjonowanie szkoły^[14]. Na kierunku malarstwa i rysunku w tej szkole uczyli Włodzimierz Tetmajer i Jacek Malczewski^[20][10]. Teofila uczyła rzeźby. Szkoła miała być wzorowana na programach podobnych do szkół zachodnich i prezentować bardzo dobry poziom^[10]; została zamknięta z powodu braku środków finansowych^[21]. Do szkoły uczęszczała m.in. Maria Niedzielska^[22], Maria Czaykowska^[23], Jadwiga Gałęzowska^[24]. Około 1902 mieszkała w Bronowicach Małych, jednak jej pracownia mieściła się przy ul. Wolskiej 16.

Była w swoich czasach wybitną postacią, a jej twórczość rzeźbiarską charakteryzuje, obok profesjonalnych umiejętności, duża wrażliwość i zindywidualizowane podejście do podjętych tematów, jak również portretowanych osób^[1].

Józef Nekanda Trepka pisał o niej w 1902 w „Tygodniku Illustrowanym”^[25]:

Od 1902 do 1903 była przewodniczącą Koła Artystek Polskich w Krakowie^[26]. W 1904 przeniosła się do Warszawy^[20], gdzie 8 grudnia 1904 wstąpiła do Zgromadzenia Panien Kanoniczek w Warszawie i oddała się działalności filantropijnej. W czasie pobytu w zgromadzeniu nie przerywała swojej pracy rzeźbiarskiej, organizując w siedzibie kanoniczek pracownię rzeźbiarską^[14]. W 1910 zaprezentowała 14. swoich prac na wystawie w Zachęcie^[27].

Zaprojektowała i odlewała pamiątkowe medaliony z wizerunkiem Jana Matejki. Dochód ze sprzedaży medalionów był przekazywany na sfinansowanie przekształcenia domu malarza w muzeum poświęcone jego pamięci^[14].

Swój pozostały majątek zapisała na internat dla młodzieży męskiej z niezamożnych domów^[5].

Nigdy nie wyszła za mąż, ani nie miała dzieci.

Zmarła 18 września 1918 w wieku 56 lat. Została pochowana na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie^[28] razem z innymi siostrami ze Zgromadzenia Panien Kanoniczek (kwatera 19, rząd 3, miejsce 1, 2, 3)^[29].

Jest autorką medalionu na grobie jej koleżanki rzeźbiarki z Wyższych Kursów dla Kobiet A. Baranieckiego Antoniny Rożniatowskiej na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie^[14].

• pomnik Augusta Kordeckiego^[30][31][32] (kościół OO. Paulinów na Skałce w Krakowie)^[33]
• św. Cecylia^[6]
• Modlitwa dziecka^[6]
• Geniusz^[34] (Muzeum Narodowe w Krakowie)^[35]
• Chrystus^[6]
• Dobry Pasterz^[6][36]
• medalion Jana Matejki (Dom Jana Matejki, oddział Muzeum Narodowego w Krakowie, nr inw. MNK II-rz-368)
• Święty Antoni (kościół św. Piotra i Pawła na Koszykach)^[9]
• Akt mężczyzny siedzącego, znany też jako Śpiący chłopiec^[37] (Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. MN 131658^[21])

• 
  Morfeusz, Pałac Czapskich w Krakowie
• 
  Teofila Certowicz, Morfeusz (część fontanny w ogrodzie Pałacu Czapskich w Krakowie)
• 
  Sygnatura na rzeźbie Morfeusza
• 
  Akt siedzącego mężczyzny, ok. 1888
• 
  Pokora, przed 1918

• Józef Nekanda Trepka. Tola Certowiczówna. „Tygodnik Ilustrowany”. nr 47, s. 926–927, 1902-11-22. 
• Nekrologia. Tola Certowiczówna „Czas” nr 426 z 26 września 1918, s. 3.
• Janina Wiercińska: Certowicz Teofila, [w:] Słownik Artystów Polskich i Obcych w Polsce działających. Malarze Rzeźbiarze Graficy. T. I (A-C). Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1971, s. 305.
• Helena d’Abancourt: Certowicz Teofila, [w:] Polski Słownik Biograficzny. T. III. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1937, s. 234.
• Cecylia Walewska: Ruch kobiecy w Polsce. Część II. wikisource.org. [dostęp 2020-04-13].
• I. Bal: Maria Niedzielska w: Słownik Artystów Polskich i Obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). T. VI. Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 1998, s. 56.
• Aleksandra Sikora, Szkoły artystyczne dla kobiet w Krakowie (1868-1914), praca licencjacka pod kierunkiem dr hab. Marka Zgórniaka, prof. UJ, Kraków 2017.
• Joanna Sosnowska: Poza kanonem. Sztuka polskich artystek 1880-1939. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, 2003. ISBN 83-85938-84-2. Brak numerów stron w książce
• Ewa Bobrowska: Emancypantki? Artystki Polskie w Paryżu na przełomie XIX I XX wieku. www.bu.umk.pl. [dostęp 2020-04-14].
• Emanuel Swieyowski: Pamiętnik Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie 1854-1904 : pięćdziesiąt lat działalności dla ojczystej sztuki. Kraków: 1905, s. 40–41.

• Elżbieta Górecka, Historia rodziny Teofili (zwłaszcza jej sióstr), Leon Rogoziński – przyjaciel A. Średniawskiego – cz. II. Małżeństwo Leona Rogozińskiego.
• Krystyna Gielarek-Gorczyca: Twórczość literacka i krytyczna Anieli Gruszeckiej – praca doktorska.. repozytorium.ur.edu.pl. [dostęp 2020-04-14]. (pol.).
• Joanna Jaśkiewicz, O pięciu artystkach.
• Majka Schabenbeck: Niezłomne artystki 20-lecia międzywojennego. iotwock.info. [dostęp 2020-04-13]. (pol.).
• Anna Pekaniec, Śladami (nie)obecnej. Emilia Knausówna – malarka, [w:] Krakowski Szlak Kobiet. Przewodniczka po Krakowie emancypantek. Tom III, pod red. Ewy Furgał, Fundacja Przestrzeń Kobiet, Kraków 2011, s. 123–133
• Wykład dr Ewa Ziembińska pt. Czy kobiecie wolno rzeźbić? Droga artystyczna Toli Certowicz
• Nagranie audio o Certowicz przygotowane przy okazji wystawy Bez gorsetu. Camille Claudel i polskie rzeźbiarki XIX wieku w Muzeum Narodowym w Warszawie