|
Tikál
    Tikál, Tical – ruiny miasta Majów położone na terenie Gwatemali w departamencie Petén, w gminie San Andrés, na północny wschód od jeziora Petén Itzá. W 1979 stanowisko archeologiczne w Tikál wraz z otaczającym je parkiem narodowym zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. PołożenieTikál leży w północnej Gwatemali, w departamencie Petén, w gminie San Andrés, 30 km na północ od jeziora Petén Itzá[1]. Ok. 20 km na północ od Tikál leżało mniejsze miasto Uaxactún[1]. NazwaWedług amerykańskiego archeologa Williama R. Coe (1920–2009) „Tikál” to tradycyjna nazwa ruin miasta bez konkretnego znaczenia[2]. Według niemieckiego odkrywcy Teoberto Malera (1842–1917) „Tikál” znaczy „miejsce, gdzie słychać głosy duchów”[2]. W języku maya „ti” znaczy „miejsce” a „k'al” znaczy „duchy”[3]. Według jednych badaczy oryginalny glif oznaczający nazwę miasta przedstawia zawiązany tobołek – ciężar Bogów, symbol czasu i jest interpretowany jako symbol 20-letniego okresu Kʼatun – w Tikál wzniesiono wiele kompleksów bliźniaczych piramid w odstępach 20 lat, w tym by uczcić koniec Kʼatun[4]. To w zestawieniu z „ti” i „k'al” zrodziło tłumaczenie „miejsce odliczania Kʼatun”[4]. Według innego badacza Davida Stuarta, glif ukazuje upięte włosy – „mutul” (pol. „kwiat”)[4]. HistoriaŚlady pierwszego osadnictwa w Tikál pochodzą z ok. 600 roku p.n.e.[5] a pierwszych budowli z ok. 300 roku p.n.e.[2] Miasto zostało założone w początkowym okresie klasycznym, w III wieku i wykształciło się jako największy ośrodek Majów w okresie 300–900 n.e.[5] Pierwotne centrum kulturowe znajdowało się pod silnymi wpływami Teotihuacán (do ok. 400 roku)[6]. W tym okresie rozpoczęto wznoszenie w mieście pierwszych piramid w stylu talud-tablero. W 562 roku został pokonany i prawdopodobnie zabity władca Tikál. To wydarzenie rozpoczyna przerwę Tikál”[7][8], gdzie przez najbliższe 130 lat nie powstał ani jeden datowany monument[9]. Okres największego rozkwitu przypada na VII–VIII wiek[6]. W IX w. miasto zostało opuszczone[6]. Ostatnia datowana stela pochodzi z 889 roku[1]. W okresie największej świetności miasto miało ok. 60 tys. mieszkańców, a tereny rolnicze wokół ośrodka zamieszkiwało ok. 30 tys. osób[5]. Władcy Tikál pochodzili z jednej dynastii – na przestrzeni wieków odnotowano ich 39[2]. Prace archeologiczneUkryte w dżungli ruiny zostały odkryte pod koniec XVII w. przez hiszpańskich misjonarzy. Pierwsza naukowa ekspedycja została zorganizowana przez rząd Gwatemali w 1848 roku pod kierownictwem Modesto Méndeza, komisarza Petén i przy udziale gubernatora Petén Ambrosio Tuta i artysty Eusebio Lary[10]. Sprawozdanie w wyprawy ukazało się w Niemczech w 1853 roku[10]. Badania archeologiczne były prowadzone już w XIX w. – w Tikál pracowali m.in. Gustav Bernoulli (1834–1878), Alfred Percival Maudslay (1850–1931), Teoberto Maler (1842–1917), Alfred Tozzer (1877–1954), Raymond Merwin (1881–1928) i Sylvanus Morley (1883–1948)[10]. Systematyczne wykopaliska prowadzono w latach 1952–1970 i w roku 1980. W latach 1956–1967 prace prowadzone przez muzeum uniwersyteckie Uniwersytetu Pensylwanii – „Projekt Tikál”[10] – pozwoliły na zmapowanie terenu[5]. Stanowisko archeologiczne w TikálBadania pozwoliły na odkrycie sześciu wysokich piramid schodkowych ze wzniesionymi na nich świątyniami i innych grup budowli połączonych ze sobą drogami procesyjnymi[11]. Wśród nich odkryto liczne stele upamiętniające kolejnych władców Tikál. Powierzchnia centrum Tikál wynosi 16 km² z ok. 3000 obiektami, m.in. 3 akropolami, 5 traktami sacbé, 9 rezerwuarami, boiskiem, licznymi świątyniami, pałacami, rezydencjami i 200 pomnikami[5]. Wokół miasta na obszarze ok. 60 km² odkryto pozostałości domów mieszkalnych i gospodarstw rolnych[5]. W centrum miasta, przy Wielkim Placu znajdują się ruiny dwóch świątyń zwanych świątynią I i świątynią II oraz zabudowania Akropolu Północnego i Akropolu Centralnego[12]. Świątynia I o wysokości ok. 45 m[1] nazywana jest także Świątynią Wielkiego Jaguara, zlokalizowana została po wschodniej stronie, z którą sąsiaduje Plac Wschodni. Po stronie zachodniej znajduje się nieco niższa, o wysokości ok. 42 m świątynia II[1] – najbardziej całościowo odrestaurowany obiekt tego typu w Tikál[13]. Czas ich powstania określany jest na ok. 700 rok[14]. Akropol Północny skrywa pozostałości stu budowli wznoszonych jedna na drugiej[15]. Ruiny oznaczone 5D–22 zdobią rzeźbione maski[15]. Akropol Centralny to ruiny wielu budowli, przede wszystkim pałacowych, skupionych wokół niewielkich dziedzińców[16]. Na Pałacu Malera (5D–65) odkryto malunki[16]. Obiekt 5D–43 – platforma ze świątynią – w północno-wschodniej części akropolu to jedyna w pełni odrestaurowana tego budowla tego tyou w Tikál[13]. Na północny wschód od Akropolu Centralnego wznosi się kompleks F. Między Akropolem Centralnym a świątynią I leży niewielkie, odrestaurowane boisko[13]. Na południe od Akropolu Centralnego znajduje się świątynia V[13]. W pobliżu Akropolu Centralnego, na południowo-zachodnim krańcu znajdują się Plac Zaginionego Świata (Mundo Perdido) oraz Plac Siedmiu Świątyń[17]. Na północ od Placu Zaginionego Świata leżą ruiny dwupiętrowego Pałacu Nietoperza, zwanego także Pałacem Okien, oraz świątyni III z ok. 810 roku[18]. Na zachód od Pałacu Nietoperza znajduje się kompleks N, datowany na ok. 711 rok, gdzie znaleziono dobrze zachowaną stelę 16 i ołtarz 5[19]. Na zachód od centrum wznosi się ruina najwyższej, mierzącej 65 m (najwyższa w Nowym Świecie)[6][19][a]), piramidy ze świątynią IV zwaną też Świątynią Dwugłowego Węża[1]. Czas jej powstania określa się na ok. 741 rok[19]. Na północy leży kompleks H z ruinami kilku świątyń oraz kompleks P z ok. 751 roku, gdzie znaleziono stelę 20 i ołtarz 8[20]. Między kompleksem H a Wielkim Placem znajduje się kompleks O, zaś między kompleksem H a kompleksem F leżą kompleksy R (ok. 790 roku) i Q (ok. 771 roku) z piramidami bliźniaczymi[20]. Na południowy wschód od Wielkiego Placu leży kompleks G z pozstałościami budowli z 29 komnatami[10]. Na południowy wschód od kompleksu G znajduje się świątynia VI (Tikál), nazywana Świątynią Inskrypcji z uwagi na umieszczenie w jej centralnej części dachu długiego napisu. Czas jej powstania określany jest na ok. 766 rok[10]. Poszczególne grupy budowli połączone są ze sobą drogami procesyjnymi[20]:
Pod ruinami mogą znajdować się struktury starsze o 10 tys. lat[2]. W 1979 stanowisko archeologiczne w Tikál wraz z otaczającym je parkiem narodowym zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO[21]. 
 Wielki Plac w Tikál
Zobacz teżUwagi
Przypisy
Bibliografia
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
_-_Guatemala-1482.jpg)
.png){kind=small}
