Treatise on Invertebrate Paleontology

Treatise on Invertebrate Paleontology – seria wydawnicza w języku angielskim, standardowe kompendium z dziedziny paleontologii bezkręgowców^[1][2]. Od 1953 roku wydano ponad 50 tomów, będących dziełem około 300 autorów z całego świata^[3][4]. Założycielem i długoletnim redaktorem serii był amerykański geolog i paleontolog Raymond Cecil Moore^[5].

Początkowo zamierzano wydać zwięzły przegląd wszystkich grup bezkręgowców kopalnych na podstawie istniejących danych; objętość takiego wydawnictwa obliczano na około 3000 stron^[6]. Z czasem Treatise stał się całościowym kompendium, uwzględniającym również protisty^[7], opracowywanym w ramach specjalnych projektów badawczych; poszczególne tomy podają najpierw ogólne dane na temat przedstawicieli danej grupy (często z uwzględnieniem ekologii i paleoekologii)^[2], a następnie szczegółowy przegląd wszystkich jej podgrup systematycznych do szczebla rodzaju włącznie (w tym synonimiki rodzajów)^[1].

Serię wydawały wspólnie Amerykańskie Towarzystwo Geologiczne (ang. Geological Society of America(inne języki)) i Uniwersytet Kansas, od 2009 wydawcą jest Instytut Paleontologii Uniwersytetu Kansas. Gotowe rozdziały nieukończonych jeszcze tomów są udostępniane na stronach Treatise Online^[8]. Według informacji, umieszczanej na początku tomów Treatise, przygotowanie i wydanie całej serii było możliwe dzięki:

• funduszom zapewnionym przez Amerykańskie Towarzystwo Geologiczne oraz zbiorowych i indywidualnych sponsorów Uniwersytetu Kansas oraz samego projektu Treatise;
• współpracy uczonych z całego świata [dwie autorki z Polski, patrz niżej];
• zgodzie Uniwersytetu Kansas na wydawanie poszczególnych tomów bez zysku dla wydawnictwa (tylko zwrot kosztów druku)^[9].

Z Polski autorkami Treatise były dwie paleontolożki z Instytutu Paleobiologii PAN, badaczka ramienionogów Gertruda Biernat (tom H, pierwsze wydanie, 1965) i badaczka graptolitów Anna Kozłowska (tom V, trzecie wydanie, 2023)^[10].

Poniżej podano zarys planu wydawniczego serii^[11][6]. Większość części (oznaczonych literami) podzielona jest na tomy (oznaczone cyframi). Niektóre części miały dwa wydania; w 2023 jedna z części (tom V, poświęcony graptolitom) została wydana po raz trzeci^[10].

• A – Wprowadzenie
• B–D – Prokarionty i protisty (B: bakterie, archeony, ramienice; C: otwornice: D: promienice)
• E – Gąbki
• F – Parzydełkowce
• G – Mszywioły
• H – Ramienionogi
• I–N – Mięczaki (I–J: chitony, łódkonogi, ślimaki, K–M: głowonogi; N: małże)
• O–R – Stawonogi (O: trylobity; P: szczękoczułkowce; Q: małżoraczki; R: skorupiaki i owady)
• S–U – Szkarłupnie (S: szkarłupnie paleozoiczne; T: liliowce: U: rozgwiazdy, wężowidła, jeżowce)
• V – Graptolity
• W – Suplement, skamieniałości śladowe, konodonty

• Treatise on Invertebrate Paleontology, strona domowa (Instytut Paleontologii Uniwersytetu Kansas)
• Treatise Online (dostępne rozdziały nieukończonych tomów, Instytut Paleontologii Uniwersytetu Kansas)