Liczne gatunki uprawiane są jako ozdobne (w Polsce ok. 20, choć w większości w kolekcjach)[9]. Szczególnie popularne są: trzmielina Fortune’aE. fortunei ze względu na zimozielone liście, płożący i pnący pokrój oraz liczne odmiany pstrolistne, trzmielina japońskaE. japonicus także zimozielona i z pstrolistnymi odmianami, bywa uprawiana jako roślina pokojowa, trzmielina MaackaE. maacki[5]. Często uprawiane są dla jaskrawych owoców (zwłaszcza trzmielina szerokolistnaE. latifolius i wielkoskrzydłaE. macropterus, dla przebarwiających się na czerwono liści, dla oryginalnych, ozdobionych korkowatymi listewkami pędów (trzmielina oskrzydlonaE. alatus)[9]. Korzenie trzmieliny brodawkowatejE. verrucosa i pospolitej E. europaea są ważnym surowcem do produkcji gutaperki[10]. Owoce i nasiona wielu gatunków są trujące[9], były wykorzystywane do usuwania wszy[5]. Z nasion trzmieliny pospolitej uzyskiwano jednak też żółty barwnik, którym barwiono masło. Pozyskiwano z nich także olej, a węgiel drzewny z tego gatunku wykorzystywano do wyrobu prochu[5]. Twarde, żółte drewno trzmielin wykorzystywane jest do wyrobu wrzecion, klawiszy, ćwieków, wykałaczek, smyczków[9][5].
Krzewy i drzewa do 10 m wysokości, rzadko pnącza o pędach z czepnymi korzonkami przybyszowymi[8][9]. Pędy zwykle nagie, rzadko owłosione (E. velutinus). Obłe na przekroju, ale często też czterograniaste i nawet oskrzydlone – z korkowatymi listewkami, czasem z twardymi brodawkami[9].
Nakrzyżległe, rzadko skrętległe lub okółkowe, zimozielone lub sezonowe, z przylistkami[6]. Blaszki pojedyncze, lancetowate, eliptyczne, jajowate i odwrotnie jajowate, całobrzegie lub drobno piłkowane lub karbowane[9][6]. Jesienią przebarwiające się zwykle na czerwono[9].
Obupłciowe[6], zwykle drobne – do 1 cm średnicy (większe do 2 cm tylko u E. grandiflorus)[9]. Zebrane są zwykle po kilka–kilkanaście w kwiatostany wierzchotkowe, rzadko rozwijają się pojedynczo, zawsze w kątach liści na tegorocznych odcinkach pędów[9]. Kwiaty są czterokrotne (pięciokrotne tylko u E. americanus)[9]. Kielicha brak[8]. Korona kwiatu składa się z płatków zwykle blado zabarwionych – białawych, zielonkawych, żółtawych do brunatnoróżowych i ciemnopurpurowych[9][6]. Pręciki wyrastają z krążka miodnikowego zrośniętego z zalążnią, czasem pylniki są siedzące[8], zwykle podłużne[6], żółte do purpurowych[9]. Zalążnia zwykle z czterech lub pięciu owocolistków, w każdej z komór z dwoma, rzadziej większą liczbą zalążków, zwieńczona jest krótką, pojedynczą szyjką słupka[8].
Cztero- i pięciokomorowe torebki osiągające od 5 do 25 mm średnicy, często kuliste, ale też czasem z mniej lub bardziej widocznymi wcięciami między komorami, czasem brzegi komór dodatkowo wydatne z powodu skrzydełek. Torebki zwykle różowe do czerwonych, gładkie lub z wyrostkami, czasem nawet kolczastymi. Nasiona otoczone są częściowo lub w całości pomarańczową lub czerwoną osnówką[9].
Rodzaj należący do podrodziny Celastroideae z rodziny dławiszowatychCelastraceae[11][2]. Rodzaj jest taksonem monofiletycznym pod warunkiem włączenia do niego gatunków z rodzaju Glyptopetalum. Tradycyjny podział rodzaju na 5 sekcji, bazujący na morfologii owoców, tylko częściowo potwierdzony został jako zgodny z filogenezą odczytaną na podstawie analiz molekularnych. Klad bazalny w obrębie rodzaju stanowią dwie grupy siostrzane odpowiadające sekcjom Melanocarya i Echinococcus (w tej drugiej zagnieżdżony jest gatunek E. bockii z sekcji Illicifolia). Pozostałe gatunki z trzech sekcji (Euonymus, Illicifolia i Kalonymus) są wymieszane w obrębie osobnej grupy. Jej klad bazalny tworzą gatunki z zagnieżdżonego tu rodzaju Glyptopetalum wraz z siostrzanym względem nich E. tingens[12].
Euonymus to starożytna nazwa grecka u Teofrasta z Eresos oznaczająca oleandra pospolitego. Powstała z przedrostka eu- oznaczającego „dobry, właściwy” oraz słowa ónoma oznaczającego „nazwę, imię”, co tłumaczone jest jako „roślina dobrego/właściwego imienia”. Nazwa ta przeniesiona została na trzmielinę przez Josepha Pittona de Tourneforta, najwyraźniej ironicznie/przewrotnie (ze względu na trujące właściwości). Nazwa utrzymana została przez Karola Linneusza[13], u którego w Species Plantarum zapisana została w postaci Evonymus[14]. W przeszłości obowiązywał taki zapis ortograficzny greckiego ευ jak w źródle nazwy lub oba warianty (eu- i ev-)[15]. Współcześnie, zgodnie z art. 60 międzynarodowego kodeksu nomenklatury botanicznej, obowiązuje zapis Euonymus[14].
Polska nazwa zwyczajowa dawniej to „montwa/mątwa”, „trzmiel/przmiel”, „trzmielina/przmielina”, „trzmielnica”[16], ujednolicona od początku XX wieku do „trzmielina”[17][9][7].
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abcdefJin-shuang Ma, Michele Funston: Euonymus Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-01-29].
↑ abZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 79, ISBN 978-83-62975-45-7.
↑ abcdeRoger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 336. ISBN 0-333-73003-8.
↑ abcdefghijklmnopWłodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. D-H. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996, s. 85-111. ISBN 83-01-12029-0.
↑JerzyJ.MichalakJerzyJ., Trzmielina. Krzew gutaperkowy, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1952, s. 5-7.
↑Genus Euonymus L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-01-29].
