Turystyka w Rosji jest dynamicznie rozwijającym się[1] działem gospodarki Rosji, liczącym ponad 500 tysięcy zatrudnionych[2]. Według danych Światowej Organizacji Turystyki Narodów Zjednoczonych (UN WTO) Rosja znajduje się w światowej czołówce międzynarodowej turystyki: w 2017 roku przyjęła 24 390 000 zagranicznych gości[3][4] (9 miejsce w Europie). UNWTO podkreśla szybki powrót popytu na podróże turystyczne po Rosji (+27% w 2017 r.)[5].
Działalność w dziedzinie turystyki jest w Rosji regulowana prawnie, w tym przez prawo federalne nr 132-FZ „O zasadach działalności turystycznej”[6].
Federację Rosyjską (FR) zamieszkuje ponad sto narodowości[7] o bogatym dziedzictwie kulturowym i historycznym. Zdaniem UNWTO właśnie to stanowi o wysokim potencjale rozwoju turystyki w kraju. Na terenie państwa znajduje się 29 obiektów z Listy światowego dziedzictwa UNESCO.
26 uzdrowiskom, regionom uzdrowiskowym i miejscowościom sanatoryjno-rekreacyjnym FR przyznano znaczenie federalne (wszechrosyjskie)[8]. W państwowym rejestrze obiektów dziedzictwa kulturowego(inne języki) znajduje się ponad 140 tysięcy metryk zabytków, w tym 148 obiektów szczególnie cennych[9].
W Rosji sfera usług i infrastruktura turystyczna rozwijają się aktywnie zgodnie z federalnym programem celowym „Rozwój turystyki wewnętrznej i przyjazdowej w Federacji Rosyjskiej (lata 2011–2018)”[10]. W malowniczych i popularnych wśród turystów regionach Rosji utworzono i tworzy się turystyczne specjalne strefy ekonomiczne(inne języki), które zapewniają sprzyjające warunki organizacji biznesu. Obecnie w budowie znajduje się 45 klastrów turystyczno-rekreacyjnych i klastrów dla turystów zmotoryzowanych w 35 podmiotach FR[11]. Zgodnie z programem rozwoju każdy okręg federalny FR posiada swoje charakterystyczne rodzaje turystyki[12]. Dla przykładu, w uralskim okręgu federalnym aktywnie rozwija się turystyka przemysłowa[13].
Zgodnie z dorocznym raportem Światowego Forum Ekonomicznego (ang.The Travel & Tourism Competitiveness Report) w 2017 roku wskaźnik konkurencyjności Rosji w dziedzinie podróży i turystyki osiągnął 4,2 pkt z 7 możliwych lub 43 miejsce wśród 136 gospodarek (45 miejsce w 2015 roku). Pod względem infrastruktury dla turystyki (ang.Tourist service infrastructure) Rosja zajmuje 55 miejsce (4,5 pkt z 7)[14]. W łącznej klasyfikacji „Globalnego Raportu Konkurencyjności 2017–2018” Rosja zajęła 38 miejsce (53 miejsce w 2015 roku)[15].
Wędrowanie znane jest ludzkości od czasów prehistorycznych. W epoce kamienia łupanego ludzie przez cały rok wędrowali po lądzie, ale też szlakami wodnymi i po lodzie – o tym świadczy wspólna przestrzeń kulturowa paleolitu. Najdłuższe na wschodniej półkuli planety szlaki lądowe miały niezrównane znaczenie dla łączności nie tylko między różnymi krańcami jednego kontynentu, ale i dla komunikacji międzykontynentalnej. Przebieg tych szlaków zależał od warunków geologicznych, geograficznych, zoologicznych i botanicznych Ziemi[16].
W przeszłości dokumentami chroniącymi podróżnych były glejty, pokwitowania opłat portowych, opłat celnych i inne pisemne zezwolenia[17]. W średniowieczu już za Karolingów glejt łac.littera tractoriae stał się uznanym dokumentem, świadczącym o uczciwości pielgrzyma. W epoce wielkich odkryć geograficznych XV–XVII w. tacy zagraniczni podróżnicy jak Siegmund von Herberstein, Adam Olearius(inne języki), Augustin Meyerberg(inne języki) sporządzali szczegółowe opisy i podawali materiały statystyczne o państwie moskiewskim[17].
Dla następnych wieków badacze historii turystyki w Rosji wyróżniają sześć głównych okresów jej rozwoju[18]:
Poznawczy (XVIII w. do początków lat 90. XIX w.);
Gospodarczy (związany z rozwojem kapitalizmu w Rosji w drugiej połowie XIX w.);
Scentralizowany organizacyjnie (od lat 1920. do 1960.) albo turystyka radziecka (na świecie początek epoki turystyki masowej);
Administracyjno-normatywny (lata 1962–1991);
Przejściowy (lata 90. XX wieku);
Współczesny, gospodarczy.
Obecny stan turystyki
Uralska cywilizacja górniczo-przemysłowa (XVIII–XIX ww.)[19] jako obiekt turystyki nakierowanej na obiekty przemysłowe i techniczne
Dla zapewnienia turystom pożytecznej informacji w wielu miejscowościach stworzono ośrodki informacji turystycznej (IT), praktycznie we wszystkich podmiotach FR[20]. IT informuje gości i mieszkańców o muzealnych, hotelowych, wycieczkowych i innych kompleksowych usługach; prowadzi badania i ankiety; rozprowadza materiały drukowane; akredytuje pilotów i przewodników – tłumaczy; współdziała z zagranicznymi firmami turystycznymi; świadczy usługi w szerokim zakresie tematycznym na zasadach odpłatnych i nieodpłatnych[21].
W Rosji wprowadza się nowe usługi dla turystów zagranicznych, na przykład ułatwienia wizowe (wprowadzenie wiz elektronicznych(inne języki) od 1 sierpnia 2017 roku[22][23][24]), a także podnosi bezpieczeństwa podróżowania (policja turystyczna[25][26])[27].
Władze państwowe wspomagają rozwój branży przez ponad 40 federalnych celowych i innych programów państwowych[28], wśród nich:
Duże potencjalne możliwości rozwoju turystyki kulturowo-poznawczej istnieją w niektórych regionach południowego, nadwołżańskiego, syberyjskiego i dalekowschodniego okręgów federalnych[10]. Według danych urzędu statystycznego Rosji Rosstat w końcu 2016 roku w Rosji działały 2742 muzea, które odwiedziło 123,5 mln osób; łączna ilość obiektów dziedzictwa kulturowego wynosiła 98,2 tys. (w tym 5,8 tys. zespołów i 2,3 tys. obiektów zabytkowych); stanowisk archeologicznych 69,8 tys.[35]
W 2017 roku rozpoczęto realizację państwowego projektu „Dzika przyroda Rosji: zachować i zobaczyć” w celu rozwoju ekoturystyki, zachowania lub przywrócenia populacji rzadkich zwierząt w 22 szczególnie chronionych obszarach natury[39]. Tryb zwiedzania tych obszarów przez turystów reguluje prawo federalne „O szczególnie chronionych terenach przyrodniczych”[40].
Ponad pięciuset miastom Rosji nadano status „miasta historycznego”, w tym około trzysta to małe i średnie miasta prowincjonalne z setkami starych dworów XVI–XIX ww.[41] Taka rozmaitość wyraża wielkie zróżnicowanie przyrodniczych, historycznych i gospodarczych uwarunkowań rozwoju regionów i w szczególności miast Rosji[42].
Oryginalne są też stare uralskie miasta-fabryki, w których zawsze znajduje się stara fabryka przy zaporze na fabrycznym stawie, domy zarządcy i zarządu fabryki[42]. Takie zjawisko swoistej regionalnej kultury obejmującej ponad 250 miast-fabryk przemysłu solnego, metalurgicznego i innych gałęzi produkcji, powstałe w XVIII wieku, otrzymało w literaturze naukowej określenie „uralskiej cywilizacji górniczo-przemysłowej” (ros.уральская горнозаводская цивилизация)[43].
W latach 2015–2016 najbardziej popularnym rodzajem turystyki w Rosji stała się żegluga pasażerska (od maja do października). Obecnie turyści przybywający przez wielkie porty morskie Sankt Petersburg, Władywostok i inne mogą przebywać bez wizy na terytorium Rosji do 72 godzin[46]. W 2016 roku w Rosji na liniach żeglugi pasażerskiej pływało 90 jednostek. Spośród nich 30 jednostek przyjmuje turystów zagranicznych na linii Moskwa – Sankt Petersburg, 60 pływa na trasach o czasie trwania od 3 do 20 dni[47]. Do trójki największych firm żeglugowych należą Vodohod(inne języki), Mosturflot(inne języki) i Infoflot(inne języki)[48].
W Rosji aktywnie rozwija się turystyka religijna lub pielgrzymkowa. Turystyka pielgrzymkowa jest rozwinięta w centralnym okręgu federalnym, północnokaukaskim i nadwołżańskim okręgach federalnych, obwodzie irkuckim i Przybajkalu. Zrzeszenie specjalistów ds. tras kulturowych realizuje projekt „Święte miejsca Rosji” dotyczący pomników historii religijnej i obiektów dziedzictwa duchowego kraju wzdłuż szlaków kulturowych „Sanktuaria niepodzielonego chrześcijaństwa”[13][10].
Międzynarodowy znak „Błękitnej Flagi”, świadczący o tym, że ogólnodostępna plaża odpowiada normom jakości i czystości ekologicznej (czystość wody morskiej itp.) otrzymały[52]: odcinek plaży osiedla Jantarnyj (obwód królewiecki)[53], plaża „Masandrowski” (Massandra, Jałta), a od 2018 roku sześć plaż w Soczi[54]: „Primorskij-1” w dzielnicy centralnej, plaża im. Maurice’a Thoreza (ang.Pullman Sochi Centre, Mercure и Brevis), „Czajka” w dzielnicy łazarewskiej, „Imeretynka-1” ośrodka narciarstwa alpejskiego Roza Chutor, „Barchatnyje sezony” na Nizinie Imeretyńskiej (Adler(inne języki)) oraz ang.Radisson Blu Paradise Resort and Spa.
Sportowa turystyka jako dziedzina sportu i jako amatorska dziedzina kultury fizycznej i sportu otrzymała w Rosji opracowaną podstawę naukowo-metodologiczną[55]. Wysoki potencjał rozwoju różnorodnych rodzajów aktywnej turystyki mają narciarstwo alpejskie, turystyka piesza, wodna, górska, żeglarstwo, turystyka konna, rowerowa, ekstremalna i inne[13].
↑География: Научно-популярная энциклопедия. Горкин А. П. (red.). Wyd. Современная иллюстрированная энциклопедия. Москва: РОСМЭН, 2007, s. 431. ISBN 5-7107-8776-0. (ros.).
↑Naddniestrzańska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez żadne w pełni suwerenne państwo.
↑Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, która jest uznawana przez 112 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej – EULEX.
↑Państwo in statu nascendi; Palestyńskie Władze Narodowe to tymczasowa struktura zarządzająca obszarem Strefy Gazy i częścią Zachodniego Brzegu do czasu uzyskania niepodległości przez Palestynę
.JPG)
![Regaty żeglarskie. Królewiec[51]](Plik:%D0%A1hildren%27s_Regatta_in_Kaliningrad_2014.jpg)
