|
Ukraińcy
Ukraińcy (ukr. українці, ukrajinci) – naród słowiański, historycznie zwany Rusinami[2], mieszkający w Europie Wschodniej, głównie w granicach Ukrainy (także w państwach sąsiednich: w Rosji, Białorusi, Polsce, Słowacji i Mołdawii), zaliczani do Słowian wschodnich (obok Białorusinów i Rosjan). Ukraińcy są potomkami plemion, zamieszkujących południe Rusi Kijowskiej. Liczebność  Ukraińcy mieszkają zarówno na terytorium Ukrainy, jak i w diasporze. Na świecie mieszka ok. 46 milionów Ukraińców, z czego ok. 35[a] mln – na Ukrainie. W diasporze żyje ok. 7 milionów Ukraińców[b], przy czym według encyklopedii PWN – 11 mln[3]. NazwaNazwa „Ukraińcy” jako określenie narodu, pojawiła się w drugiej połowie XIX wieku w opozycji ukraińskiego ruchu narodowego do oficjalnej ideologii Imperium Rosyjskiego, określającego Rusinów zamieszkujących Kraj Południowo-Zachodni jako Małorusów – regionalny odłam Rosjan. Sam termin ukraina nie miał do XVI wieku charakteru oficjalnego i oznaczał jedynie „ugranicze” („pogranicze”, „krańce państwowe”) poszczególnych terenów, będących pod kontrolą różnych państw[c][4][5][6]. Urzędowo nazwa ta została użyta po raz pierwszy za czasów Rzeczypospolitej w roku 1590 w tytule konstytucji sejmowej według projektu Jana Zamoyskiego: Porządek ze strony Niżowców i Ukrainy[7]. Pierwszy dokument, w którym odnotowano narodowość "Ukraińca", pochodzi z roku 1660. Kiedy abiturient z Ukrainy, Józef Daniel Dzik, wstępował do Uniwersytetu Padewskiego na terenie współczesnych Włoch, wpisał: "Józef Daniel Dzik, wikariusz katedralny Łucki, narodowość – Ukraiński, dystrykt Kijowski". Przed tym wszyscy studenci z Ukrainy, którzy studiowali na uniwersytetach Europy od roku 1353, rejestrowali się jako "Ruteni", "Rusini", przedstawiciele "narodu ruteńskiego z Ukrainy" i rzadziej jako "Roksalanie". Później studenci rejestrowali się jako "Kozacy" (1700, 1746), "Rusko-Ukraińcy" (1763) oraz "Ukraińcy" (1762, 1770)[potrzebny przypis]. Pierwszym dziełem napisanym w języku ukraińskim była sztuka Eneida Iwana Kotlarewskiego w 1798 roku[8]. Na przełomie XIX i XX wieku Mychajło Hruszewski w 10-tomowej pracy Historia Ukrainy-Rusi (1898–1937) upublicznił termin „Ukrainiec” w sensie społeczno-politycznym[9]. Za prekursora nowoczesnej literatury ukraińskiej uważany jest Iwan Kotlarewski, który w 1798 roku wydał „Eneidę”, swobodną trawestację dzieła Wergiliusza (Eneida)[10]. Ukraińskie Oświecenie reprezentuje filozof i pisarz Hryhorij Skoworoda. Za ukraińskiego poetę narodowego doby romantyzmu uważany jest Taras Szewczenko. Wyznania na UkrainieDominuje wyznanie prawosławne w dwóch strukturach: Kościół Prawosławny Ukrainy (powstały w 2018 r. w wyniku zjednoczenia Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego Patriarchatu Kijowskiego i Ukraińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego) oraz Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Moskiewskiego, a na zachodzie Ukrainy Kościół katolicki obrządku bizantyjsko-ukraińskiego (ukr. Українська Греко-Католицька Церква). Na terytorium Ukrainy są również wierni Kościoła rzymskokatolickiego, protestanci, wierni judaizmu, islamu i innych wyznań. Geneza, historiaW XIX wieku nastąpił proces samookreślenia się Ukraińców jako społeczności na zasadzie etnograficznej (grupy etnicznej), analogicznie do procesów zachodzących w całej Europie (czeskie odrodzenie narodowe, odrodzenie narodowe Słowian Bałkańskich, odrodzenie narodowe Polaków na Śląsku, Warmii i Mazurach, litewskie odrodzenie narodowe etc.). Na terytorium Austro-Węgier liczebność Ukraińców wynosiła w 1910 ogółem 3 991 000 osób[11], z czego w Przedlitawii – 3 518 000 osób (Galicja – 3 211 000 (40,2% ludności kraju koronnego[12]), Księstwo Bukowiny – 305 101 Ukraińców (stanowiących 38,39% ludności prowincji))[13]. W Królestwie Węgier (Zalitawii): 472 000 Ukraińców[11], z czego na Zakarpaciu – 330 010 Ukraińców (stanowiących 54,5% ludności prowincji)[14]. W 1897 w Imperium Rosyjskim mieszkało 22 380 551 Ukraińców[15](17,81% ogółu ludności Imperium). Zamieszkiwali zwarcie Kraj Południowo-Zachodni (gubernia kijowska (79,2%)[16], wołyńska (70,1%)[17] i podolska (80,9%)[18]), gubernie: chersońską (53,9%)[19], taurydzką (42,2%, wobec 27% Rosjan i 13,6% Tatarów)[20], katerynosławską (68,9%)[21], połtawską (93%)[22], czernihowską (66,4%)[23], charkowską (80,6%)[24], południowo-zachodnią część Obwodu Wojska Dońskiego (28,1% całości ludności Obwodu)[25], obwód kubański (47,4% wobec 42,6% Rosjan)[26], gubernię stawropolską (36,6%)[27], południowo-zachodnią część guberni kurskiej (21,2% ogółu ludności guberni)[28], południowo-zachodnią część guberni woroneskiej (36,2% ogółu ludności guberni)[29]. I wojna światowa, powstanie niepodległych państw ukraińskich i ich upadek W konsekwencji I wojny światowej i rozpadu najpierw Imperium Rosyjskiego (1917), a później Monarchii Austro-Węgier na etnograficznych terytoriach ukraińskich należących do tego czasu do obu tych państw powstały, zgodnie z zasadą samostanowienia narodów dwa niepodległe państwa ukraińskie: Ukraińska Republika Ludowa i Zachodnioukraińska Republika Ludowa. 1 listopada 1918 na obszarze Galicji Wschodniej została proklamowana Zachodnioukraińska Republika Ludowa, która przestała istnieć w lipcu 1919 po zwycięstwie militarnym Wojska Polskiego w wojnie polsko-ukraińskiej. Ukraińska Republika Ludowa była sojusznikiem Polski w wojnie polsko-bolszewickiej, do porozumienia rozejmowego z października 1920, gdy Polska uznała Ukrainę sowiecką – państwo marionetkowe Rosji sowieckiej jako podmiot prawa międzynarodowego. Ostatecznie o przynależności Galicji Wschodniej do Polski zadecydowała 15 marca 1923 roku aliancka Rada Ambasadorów, która na podstawie artykułu 87 traktatu wersalskiego oraz art. 91 i 94 traktatu z Saint-Germain, potwierdziła wschodnie granice Polski i uznała polską suwerenność nad Galicją Wschodnią. Wschodnia granica Polski na Zbruczu została już wytyczona 23 listopada 1922 przez Mieszaną Komisję Graniczną na podstawie ustaleń traktatu pokojowego pomiędzy Polską a RFSRR i USRR[30], a uprzednio ustalona w traktacie sojuszniczym pomiędzy Polską a Ukraińską Republiką Ludową z 21 kwietnia 1920[31]. 26 września 1922 r. Sejm RP przyjął ustawę o „zasadach powszechnego samorządu wojewódzkiego, a w szczególności województwa lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego” – w praktyce swych rozstrzygnięć ustalająca dla obszaru Galicji Wschodniej odrębną kurię polską i ukraińską każdego sejmiku wojewódzkiego, powołanie w ciągu dwóch lat uniwersytetu ukraińskiego finansowanego ze Skarbu Państwa polskiego, język ukraiński jako równorzędny z językiem polskim w urzędach w tychże województwach (z tym, że „władze samorządowe określają same swój język wewnętrznego urzędowania”), zakaz prowadzenia państwowej kolonizacji ziemskiej[32]. W okresie II Rzeczypospolitej region był określany jako Małopolska Wschodnia. Jeszcze w okresie spisu powszechnego 1931 część jego niepolskich mieszkańców (1 126 tys.) stwierdzało, że używa języka „ruskiego”, wobec 1 675 tys. podających język ukraiński jako ojczysty. Jednocześnie 3 256 tys. mieszkańców województw lwowskiego, tarnopolskiego i stanisławowskiego podawało wyznanie greckokatolickie jako własne (10 tys. prawosławnych)[33]. Zobacz teżUwagi
Przypisy
Bibliografia
|
||||||||||||
