Share to:

 

Ukrzyżowanie Jezusa Chrystusa

Ukrzyżowanie Jezusa Chrystusa
Ilustracja
Chrystus ukrzyżowany (obraz D. Velázqueza)
Państwo

Cesarstwo Rzymskie

Miejscowość

Jerozolima (prowincja Judea w Cesarstwie Rzymskim)

Data

ok. 30–33 n.e.

Uczestnicy

Położenie na mapie Jerozolimy
Mapa konturowa Jerozolimy, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Ukrzyżowanie Jezusa Chrystusa”
Położenie na mapie Izraela
Mapa konturowa Izraela, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ukrzyżowanie Jezusa Chrystusa”
31°46′42,9996″N 35°13′45,9984″E/31,778611 35,229444
Multimedia w Wikimedia Commons

Ukrzyżowanie Jezusa Chrystusa – najważniejsze, obok zmartwychwstania Jezusa Chrystusa, wydarzenie opisane w Nowym Testamencie, dotyczące ukrzyżowania Jezusa Chrystusa. W chrześcijaństwie jest uważane za wydarzenie o charakterze zbawczym i stanowi (obok zmartwychwstania) główny temat nauki o odkupieniu.

Data

Istnieje konsensus, że śmierć Jezusa nastąpiła w piątek. Nieustalona jest natomiast dokładna data śmierci Jezusa – szacunki wahają się pomiędzy 27 a 33 rokiem[1]. Problematyczne jest również ustalenie, czy śmierć Jezusa nastąpiła w święto Paschy, czy też w jego przeddzień, a więc 15 czy 14 nisan. Za pierwszą datą przemawia relacja synoptyków, które utożsamiają Ostatnią Wieczerzę Jezusa z ucztą paschalną, za drugą relacja Ewangelii Jana, zgodnie z którą śmierć Jezusa nastąpiła podczas zabijania baranków paschalnych w świątyni. Oba ujęcia mają motywacje teologiczne, dlatego nie można w sposób przesądzający ustalić wiarygodności chronologii[2][3][4]. Joachim Gnilka opowiada się za relacją synoptyków[2], z kolei Walter Kasper i Ferdinand Hahn uważają chronologię Ewangelii Jana za bardziej wiarygodną[3][4]. Sprzeczność próbowano usunąć, powołując się na istnienie dwóch kalendarzy – słonecznego używanego przez wspólnotę z Qumran, do którego stosować miał się Jezus, obchodząc święto Paschy, oraz księżycowego stosowanego przez kapłanów, do którego odnosić miał się autor Ewangelii Jana[2]. Jako pierwsza takie rozwiązanie zaproponowała Annie Jaubert[3]. Zarówno Joachim Gnilka, jak i Ferdinand Hahn uważają to rozwiązanie za niewiarygodne[2][3]. Przede wszystkim nie ma dowodów przynależności Jezusa do wspólnoty esseńczyków[3]. Rytualne ubicie baranka paschalnego w świątyni nie byłoby natomiast możliwe poza datą przewidzianą przez kapłanów (Joachim Gnilka odrzuca twierdzenie, jakoby możliwe było zabijanie baranków przez esseńczyków w ich własnym terminie)[2].

Datę dzienną według współczesnego kalendarza próbowano ustalić na podstawie danych astronomicznych. Przyjmując wiarygodność chronologii Ewangelii Jana, śmierć Jezusa datowano na 7 kwietnia 30 roku[4][5][6] lub 3 kwietnia 33 roku[7][8][9] (w obu wypadkach był to piątek[10]). Wenancjusz Domagała, opowiadając się za późniejszą datą, wskazuje, że według Ewangelii Jana działalność Jezusa miała trwać co najmniej trzy lata od chwili wystąpienia Jana Chrzciciela w 28 roku[7]. Jednak relacja synoptyków zdaje się sugerować, że publiczna działalność Jezusa trwała zaledwie rok[11]. Joachim Gnilka uważa trzyletni okres działalności Jezusa za niewiarygodny. Dodatkowo obliczenia astronomiczne są niepewne z uwagi na możliwość niedokładności określania nowiu księżyca przez kapłanów, a także możliwość dodania miesiąca przestępnego przed miesiąc nisan w przypadku opóźnienia zbiorów jęczmienia lub wystąpienia trudnych warunków drogowych utrudniających dojazd pielgrzymów[1].

Hipoteza o ukrzyżowaniu w czwartek

Niektórzy badacze uważają, że ukrzyżowanie Jezusa miało miejsce w czwartek[12][13] około godziny 15:00, , ponieważ spełnia następujące kryteria Biblijne:

  1. Trzy dni i trzy noce w grobie: W Ewangelii Mateusza (Mt 12:40) Jezus mówi:

    "Jak bowiem Jonasz był w brzuchu wielkiej ryby trzy dni i trzy noce, tak Syn Człowieczy będzie w sercu ziemi trzy dni i trzy noce."[14]

    Interpretacja ukrzyżowania w czwartek pozwala na pełne trzy dni i trzy noce między śmiercią a zmartwychwstaniem.
  2. Użycie liczby mnogiej "szabatów" w Mt 28:1: Dosłowne tłumaczenie brzmi:

    "Po szabatach, o świcie pierwszego dnia tygodnia, przyszła Maria Magdalena i druga Maria, aby obejrzeć grób."[15]

    Użycie liczby mnogiej "szabatów" sugeruje występowanie więcej niż jednego szabatu w tym okresie, co może wskazywać najpierw na szabat świąteczny (Paschy), w piątek oraz regularny szabat tygodniowy w sobotę.Pascha mogła wypaść w dowolny dzień tygodnia.
  3. Ukrzyżowanie w dniu przygotowania Paschy: W Ewangelii Jana (Jn 19:14 oraz Jn 19:31) jest mowa o ukrzyżowaniu w dniu przygotowania Paschy.

    Jn: 19:14 "A był to dzień Przygotowania Paschy, około godziny szóstej. I powiedział do Żydów: Oto wasz król!"[16] Wj 12:3-6 "(...)Dziesiątego dnia tego miesiąca niech się każdy postara o baranka dla rodziny, o baranka dla domu.(...) Będziecie go strzec aż do czternastego dnia tego miesiąca, a wtedy zabije go całe zgromadzenie Izraela o zmierzchu" [17]

    Zgodnie z Księgą Wyjścia (Wj 12:3-6) 14 dzień miesiąca Nisan, przed wieczerzą paschalną, był dniem zabijania baranka paschalnego.
  4. "Wielki dzień szabatu": W Ewangelii Jana (19:31) wspomniany jest "wielki dzień szabatu":

    "Ponieważ był to dzień Przygotowania, aby ciała nie pozostawały na krzyżu w szabat (bo ten dzień szabatu był wielkim dniem), prosili więc Żydzi Piłata, aby im połamano nogi i zabrano ich."[18]

    Oznacza to, że piątek po ukrzyżowaniu mógł być szabatem świątecznym (15 Nisan), a sobota była regularnym szabatem tygodniowym. W oba te dni nie można było wykonywać żadnej pracy, dlatego kobiety mogły pójść do grobu, aby dopełnić procedurę namaszczenia dopiero w niedzielę rano[19][20][21][22]. Jezus został natomiast według Ewangelii Jana (19:42) pochowany tuż przed nastaniem szabatu, w pośpiechu, bez dopełnienia pełnych obrzędów pogrzebowych.[23]
  5. Wypełnienie Prawa i Proroków oraz symbolika Paschy: Jezus Chrystus jako Baranek Boży wypełnił proroctwa i przepisy dotyczące świąt wiosennych.[24][25] Według Bożych wytycznych zapisanych w Księdze Wyjścia (Wj 12:3-6) Żydzi mieli wziąć 10 dnia Nisan baranka bez skazy do domu na ofiarę składaną 14 dnia Nisan[26]. Jezus, jako Baranek Boży, 10 dnia miesiąca Nisan (Niedziela Palmowa), wjechał do "swojego domu", czyli do Jerozolimy, a następnie wszedł do Świątyni, gdzie rozgonił kupujących[27] (którzy pilnie nabywali baranki na święto)[28]. Cztery dni później, dnia 14 Nisan, w czwartek, został ukrzyżowany.

Fotogaleria

Miało miejsce na szczycie góry zwanej Golgotą (gr. Γολγοθᾶ, aram. גלגלתא – Gulgalta, w tłum. łac. Calvaria, co znaczy "czaszka") położonej nieopodal Jerozolimy, gdzie zwyczajowo dokonywano egzekucji na skazańcach. Informacje o ukrzyżowaniu zawarte są w czterech Ewangeliach. Wszyscy ewangeliści podają bardzo szczegółowe okoliczności tego wydarzenia. Jezus Chrystus, którego chrześcijanie uważają za Syna Bożego oraz Mesjasza, został aresztowany, osądzony i skazany przez Poncjusza Piłata na śmierć przez ukrzyżowanie. Ostatnie 12 godzin życia Chrystusa, poprzedzające jego śmierć na krzyżu, określane jako Pasja, są bardzo wnikliwie opisane w Ewangelii. Okres ten nazywany jest męką Pańską, a jego ramy czasowe zakreślają dwa wydarzenia – nocne pojmanie Jezusa w ogrodzie Getsemani oraz śmierć na krzyżu na jerozolimskim wzgórzu zwanym Golgotą. Jest to wydarzenie historyczne – potwierdzone również w wielu źródłach niechrześcijańskich[29][30][31][32].

Okoliczności śmierci Jezusa Chrystusa

Ewangelie opisują dokładne okoliczności śmierci Jezusa Chrystusa, m.in. wskazując godzinę.

A o godzinie szóstej ciemności ogarnęły ziemię (i trwały) aż do godziny dziewiątej. O godzinie dziewiątej Jezus zawołał wielkim głosem: Eloi, Eloi, lamma sabachtani! To znaczy: Boże mój, Boże mój, czemuś Mnie opuścił. A niektórzy spośród stojących tam słysząc te słowa, mówili: Oto Eliasza woła.

Potem podbiegł ktoś, nasycił octem gąbkę i umocowawszy ją na trzcinie, podał Mu do picia, mówiąc przy tym: Poczekajcie, zobaczymy, czy przyjdzie Eliasz, żeby Go zdjąć (z krzyża). A Jezus, zawoławszy donośnym głosem, skonał. Wtedy zasłona w świątyni rozdarła się na dwie części — od góry aż do dołu.

A setnik, który stał naprzeciw, widząc, że tak skonał, rzekł: Ten Człowiek był naprawdę Synem Bożym

(Mk 15,33-39)


 Osobny artykuł: Słowa Jezusa na krzyżu.

Przed śmiercią Jezus wypowiedział siedem krótkich zdań, które nazywane są "siedmioma mowami Jezusa na krzyżu". Mowy te znajdują się w czterech Ewangeliach.

Od starożytności trwa dysputa, jak interpretować ciemności i zanik światła wspomniane m.in. przez Flegona z Tralles. Pisarze tacy jak Augustyn z Hippony uważali je za wydarzenie cudowne, a nie naturalne, gdyż naturalne zaćmienia słońca występują podczas nowiu, a nie pełni księżyca, w okolicach której przypada święto Paschy (O Państwie Bożym, III,15)[33].

Złożenie do grobu

Przekrój Golgoty z uwzględnieniem Krzyża i Grobu Jezusa

O zmierzchu Józef z Arymatei i Nikodem pochowali ciało Jezusa. Owinęli je w płótno i złożyli w grobowcu, który był wykuty w skale. Grób przykryli potężnym kamieniem[34].

Proroctwa na temat ukrzyżowania Jezusa Chrystusa

Zgodnie z teologią chrześcijańską ukrzyżowanie Jezusa Chrystusa zapowiada już starotestamentowa Księga Izajasza 53,4-12[35], gdzie stwierdzone jest też jego zbawcze znaczenie[36]. Do tego wydarzenia odnoszony jest również Psalm 22, którego autorstwo tradycyjnie przypisywano królowi Dawidowi[37]. Także Jezus zapowiedział swoją mękę i śmierć oraz przypisywał jej znaczenie zbawcze (przeciwne poglądy biblistów takich jak Rudolf Bultmann czy Willi Marxsen są obecnie odrzucane)[38][39]. Mimo to apostołowie wówczas nie bardzo rozumieli nie tylko znaczenia śmierci, ale i cierpienia. Myśleli o Mesjaszu bardziej jako o królu ziemskim[36].

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Joachim Gnilka: Jezus z Nazaretu. Kraków: Wydawnictwo „M”, 2009, s. 415–416. ISBN 978-83-7595-153-0.
  2. ↑ a b c d e Joachim Gnilka: Jezus z Nazaretu. Kraków: Wydawnictwo „M”, 2009, s. 369–371. ISBN 978-83-7595-153-0.
  3. ↑ a b c d e Ferdinand Hahn: Theologie des Neuen Testaments. T. II: Die Einheit des Neuen Testaments. Tübingen: Mohr Siebeck, 2011, s. 534–535. ISBN 978-3-16-150630-7.
  4. ↑ a b c Walter Kasper: Jezus Chrystus. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1983, s. 112. ISBN 83-211-0471-1.
  5. ↑ Jezus Chrystus, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-12-08].
  6. ↑ Chart XXX Chronology of Jesus, [w:] Kenneth Frank Doig, New Testament Chronology, 1990 [dostęp 2021-12-21] (ang.).
  7. ↑ a b Wenancjusz Domagała: Data ukrzyżowania Jezusa Chrystusa. Niedziela, 2014-04-16. [dostęp 2014-11-03].
  8. ↑ Colin J. Humphreys, W.G. Waddington: Dating the Crucifixion. Nature, (306) 22 grudnia 1983. s. 743 – 746. [dostęp 2014-11-03]. (ang.).
  9. ↑ Colin Humphreys, The Star of Bethlehem a Comet in 5-BC and the Date of the Birth of Christ, „Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society”, 32 (4), 1991 (ang.).
  10. ↑ John Pratt, Newton's Date for the Crucifixion, „Quarterly Journal of the Royal Astronomical Society”, 32 (3), 1991 (ang.).
  11. ↑ Walter Kasper: Jezus Chrystus. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1983, s. 60. ISBN 83-211-0471-1.
  12. ↑ Torrey, Reuben Archer, (28 Jan. 1856–1928), Special Lecturer, Moody Bible Institute, Chicago, Oxford University Press, 1 grudnia 2007 [dostęp 2024-09-28].
  13. ↑ Frank Roberts, Austin's Topical History of Christianity. By Bill Austin. Wheaton, Illinois: Tyndale House Publishers, 1983. 527 pp., „Church History”, 55 (1), 1986, s. 141–141, DOI: 10.2307/3165486, ISSN 0009-6407, JSTOR: 3165486 [dostęp 2024-09-28].
  14. ↑ Waldemar Chrostowski, Ks. Rajmund PIETKIEWICZ, Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim, t. V: Biblia Tysiąclecia (1965-2015), Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 2015, ss. 492., „Collectanea Theologica”, 87 (1), 2017, s. 265–272, DOI: 10.21697/ct.2017.87.1.09, ISSN 0137-6985 [dostęp 2024-09-28].
  15. ↑ Jerzy Chmiel, Nowy Testament. Nowy przekład z języka greckiego na współczesny język polski. Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, Warszawa 1991, „Ruch Biblijny i Liturgiczny”, 45 (1), 1992, s. 45, DOI: 10.21906/rbl.1940, ISSN 2391-8497 [dostęp 2024-09-28].
  16. ↑ Waldemar Chrostowski, Ks. Rajmund PIETKIEWICZ, Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim, t. V: Biblia Tysiąclecia (1965-2015), Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 2015, ss. 492., „Collectanea Theologica”, 87 (1), 2017, s. 265–272, DOI: 10.21697/ct.2017.87.1.09, ISSN 0137-6985 [dostęp 2024-09-28].
  17. ↑ Waldemar Chrostowski, Ks. Rajmund PIETKIEWICZ, Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim, t. V: Biblia Tysiąclecia (1965-2015), Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 2015, ss. 492., „Collectanea Theologica”, 87 (1), 2017, s. 265–272, DOI: 10.21697/ct.2017.87.1.09, ISSN 0137-6985 [dostęp 2024-09-28].
  18. ↑ Waldemar Chrostowski, Ks. Rajmund PIETKIEWICZ, Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim, t. V: Biblia Tysiąclecia (1965-2015), Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 2015, ss. 492., „Collectanea Theologica”, 87 (1), 2017, s. 265–272, DOI: 10.21697/ct.2017.87.1.09, ISSN 0137-6985 [dostęp 2024-09-28].
  19. ↑ Waldemar Chrostowski, Ks. Rajmund PIETKIEWICZ, Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim, t. V: Biblia Tysiąclecia (1965-2015), Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 2015, ss. 492., „Collectanea Theologica”, 87 (1), 2017, s. 265–272, DOI: 10.21697/ct.2017.87.1.09, ISSN 0137-6985 [dostęp 2024-09-28].
  20. ↑ Waldemar Chrostowski, Ks. Rajmund PIETKIEWICZ, Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim, t. V: Biblia Tysiąclecia (1965-2015), Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 2015, ss. 492., „Collectanea Theologica”, 87 (1), 2017, s. 265–272, DOI: 10.21697/ct.2017.87.1.09, ISSN 0137-6985 [dostęp 2024-09-28].
  21. ↑ Waldemar Chrostowski, Ks. Rajmund PIETKIEWICZ, Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim, t. V: Biblia Tysiąclecia (1965-2015), Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 2015, ss. 492., „Collectanea Theologica”, 87 (1), 2017, s. 265–272, DOI: 10.21697/ct.2017.87.1.09, ISSN 0137-6985 [dostęp 2024-09-28].
  22. ↑ Waldemar Chrostowski, Ks. Rajmund PIETKIEWICZ, Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim, t. V: Biblia Tysiąclecia (1965-2015), Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 2015, ss. 492., „Collectanea Theologica”, 87 (1), 2017, s. 265–272, DOI: 10.21697/ct.2017.87.1.09, ISSN 0137-6985 [dostęp 2024-09-28].
  23. ↑ Waldemar Chrostowski, Ks. Rajmund PIETKIEWICZ, Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim, t. V: Biblia Tysiąclecia (1965-2015), Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 2015, ss. 492., „Collectanea Theologica”, 87 (1), 2017, s. 265–272, DOI: 10.21697/ct.2017.87.1.09, ISSN 0137-6985 [dostęp 2024-09-28].
  24. ↑ N.T. Wright, Christian origins and the question of God, wyd. 1st North American ed, Minneapolis: Fortress Press, 1992, ISBN 978-0-8006-2681-5 [dostęp 2024-09-28].
  25. ↑ Waldemar Chrostowski, Ks. Rajmund PIETKIEWICZ, Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim, t. V: Biblia Tysiąclecia (1965-2015), Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 2015, ss. 492., „Collectanea Theologica”, 87 (1), 2017, s. 265–272, DOI: 10.21697/ct.2017.87.1.09, ISSN 0137-6985 [dostęp 2024-09-28].
  26. ↑ Waldemar Chrostowski, Ks. Rajmund PIETKIEWICZ, Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim, t. V: Biblia Tysiąclecia (1965-2015), Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 2015, ss. 492., „Collectanea Theologica”, 87 (1), 2017, s. 265–272, DOI: 10.21697/ct.2017.87.1.09, ISSN 0137-6985 [dostęp 2024-09-28].
  27. ↑ Waldemar Chrostowski, Ks. Rajmund PIETKIEWICZ, Biblia Polonorum. Historia Biblii w języku polskim, t. V: Biblia Tysiąclecia (1965-2015), Wydawnictwo Pallottinum, Poznań 2015, ss. 492., „Collectanea Theologica”, 87 (1), 2017, s. 265–272, DOI: 10.21697/ct.2017.87.1.09, ISSN 0137-6985 [dostęp 2024-09-28].
  28. ↑ TERESA MARIA KĘPSKA, ROZSZERZANIE SIĘ CHRZEŚCIJAŃSTWA, (tytuł oryginału: THE EXPANSION OF CHRISIANITY, przeł. Tadeusz Szafrański), red. Timoth Yates, teolog anglikanin - specjalista naukowy w dziedzinie misjologii, Warszawa, Instytut Wydawniczy Pax, 2005, ss. 192., „Annales Missiologici Posnanienses” (16), 2008, s. 259–260, DOI: 10.14746/amp.2008.16.16, ISSN 1731-6170 [dostęp 2024-09-28].
  29. ↑ Christopher M. Tuckett: The Cambridge companion to Jesus. Cambridge University Press, 2001, s. 123-124. ISBN 978-0-521-79678-1.
  30. ↑ Eddy & Boyd: The Jesus Legend: A Case for the Historical Reliability of the Synoptic Jesus Tradition. Baker Academic, 2007, s. 127. ISBN 0-8010-3114-1.
  31. ↑ Robert W. Funk: "The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus" [w:] Jesus Seminar(inne języki) San Francisco 1998
  32. ↑ James D. G. Dunn: Jesus Remembered. 2003, s. 339. ISBN 978-0-521-79678-1.
  33. ↑ Święty Augustyn: O Państwie Bożym. Wiktor Kornatowski (tłum.). T. I. Warszawa: De Agostini, 2003, s. 219–220. ISBN 83-7316-057-4.
  34. ↑ Kazimierz Bukowski: Katechezy: Czy warto być chrześcijaninem. opoka.org.pl. [dostęp 2013-03-04].
  35. ↑ Iz 53,4-12
  36. ↑ a b Znaczenie Męki i Śmierci Chrystusa. sluzew.tercjarze.dominikanie.pl. [dostęp 2013-03-04].
  37. ↑ Biblia Tysiąclecia – Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu – Ps 22. biblia.deon.pl. [dostęp 2013-03-05].
  38. ↑ Manfred Uglorz: Teologia zwiastowania i czynów Jezusa. Warszawa: Chrześcijańska Akademia Teologiczna, 1999, s. 245-252. ISBN 83-909272-3-3.
  39. ↑ Joachim Gnilka: Jezus z Nazaretu. Kraków: Wydawnictwo „M”, 2009, s. 369–380. ISBN 978-83-7595-153-0.

Bibliografia

  • Colin J. Humphreys, W. G. Waddington "Dating the Crucifixion" [w:] Nature 306 (5945), 743–746; grudzień 1983
  • Gerard S. Sloyan, The Crucifixion of Jesus, Minneapolis: Fortress Press, 1995, ISBN 0-8006-2886-1, OCLC 32050803.
Index: pl ar de en es fr it arz nl ja pt ceb sv uk vi war zh ru af ast az bg zh-min-nan bn be ca cs cy da et el eo eu fa gl ko hi hr id he ka la lv lt hu mk ms min no nn ce uz kk ro simple sk sl sr sh fi ta tt th tg azb tr ur zh-yue hy my ace als am an hyw ban bjn map-bms ba be-tarask bcl bpy bar bs br cv nv eml hif fo fy ga gd gu hak ha hsb io ig ilo ia ie os is jv kn ht ku ckb ky mrj lb lij li lmo mai mg ml zh-classical mr xmf mzn cdo mn nap new ne frr oc mhr or as pa pnb ps pms nds crh qu sa sah sco sq scn si sd szl su sw tl shn te bug vec vo wa wuu yi yo diq bat-smg zu lad kbd ang smn ab roa-rup frp arc gn av ay bh bi bo bxr cbk-zam co za dag ary se pdc dv dsb myv ext fur gv gag inh ki glk gan guw xal haw rw kbp pam csb kw km kv koi kg gom ks gcr lo lbe ltg lez nia ln jbo lg mt mi tw mwl mdf mnw nqo fj nah na nds-nl nrm nov om pi pag pap pfl pcd krc kaa ksh rm rue sm sat sc trv stq nso sn cu so srn kab roa-tara tet tpi to chr tum tk tyv udm ug vep fiu-vro vls wo xh zea ty ak bm ch ny ee ff got iu ik kl mad cr pih ami pwn pnt dz rmy rn sg st tn ss ti din chy ts kcg ve
Prefix: a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Portal di Ensiklopedia Dunia

Portal : Agama
Agama
Portal : Bahasa
Bahasa
Portal : Biografi
Biografi
Portal : Budaya
Budaya
Portal : Ekonomi
Ekonomi
Portal : Elektronika
Elektronika
Portal : Film
Film
Portal : Filsafat
Filsafat
Portal : Geografi
Geografi
Portal : Indonesia
Indonesia
Portal : Ilmu
Ilmu
Portal : Lingkungan
Lingkungan
Portal : Masyarakat
Masyarakat
Portal : Matematika
Matematika
Portal : Militer
Militer
Portal : Mitologi
Mitologi
Portal : Musik
Musik
Portal : Olahraga
Olahraga
Portal : Pendidikan
Pendidikan
Portal : Politik
Politik
Portal : Sastra
Sastra
Portal : Sejarah
Sejarah
Portal : Seni
Seni
Portal : Teknologi
Teknologi
Kembali kehalaman sebelumnya