Wielkie Organizacje Gospodarcze

Wielkie Organizacje Gospodarcze (WOG) – monopolistyczne struktury organizacyjne w gospodarce centralnie sterowanej^[1].

Ich pomysł wyszedł z Komisji Partyjno-Rządowej dla Unowocześnienia Systemu Funkcjonowania Gospodarki i Państwa, która przygotowała reformę gospodarczą. Z zapowiadanej kompleksowej reformy, obejmującej także stanowienie cen i system planowania centralnego, zaczęto wdrażać nowy system ekonomiczno-finansowy przedsiębiorstw^[2].

WOG-i były zjednoczeniami przemysłowymi, które wyposażono w cechy przedsiębiorstw o specjalnych uprawnieniach, m.in. zezwalających im na kształtowanie cen produktów^[2].

Po eksperymentach w najlepszych pod względem ekonomicznym przedsiębiorstwach od 1973 r. system ten został upowszechniony, co oznaczało pewne usamodzielnienie części największych organizacji gospodarczych, przy formalnym zachowaniu nadrzędności planu centralnego^[2].

Podstawowym parametrem oceniającym funkcjonowanie WOG-ów stała się produkcja dodana, która w skali całej gospodarki była odpowiednikiem dochodu narodowego.

Do 1975 r. powołano w Polsce 110 WOG-ów, które wytwarzały 67% produkcji przemysłowej^[2]. Do bardziej znanych należały zjednoczenia: chemii gospodarczej – Pollena, lotnicze – PZL, automatyki – Mera, farb – Polifarb i farmaceutyczne – Polfa^[2].

Z powstaniem WOG-ów związana była likwidacja znacznej części państwowego przemysłu terenowego, mającego poważny udział w zaopatrzeniu rynku w towary konsumpcyjne. W konsekwencji niekorzystnie, w stosunku do krajów o gospodarce rynkowej, zmieniła się struktura przedsiębiorstw przemysłowych pod względem ich wielkości. W 1975 r. 49% pracowników przemysłu pracowało w zakładach zatrudniających ponad 1000 osób. Dominowały zatem trudne do zarządzania giganty wykorzystujące swoją monopolistyczną pozycję do wzrostu płac i cen, a w konsekwencji nierównowagi rynkowej^[2].