|
Województwo lubelskie
 Województwo lubelskie – jednostka samorządu terytorialnego i podziału administracyjnego we wschodniej Polsce, o powierzchni 25 122,46 km². Obejmuje głównie południową połowę Niziny Południowopodlaskiej, Polesie Zachodnie i Wołyńskie (po Bug) oraz Wyżynę Lubelską, mały obszar Wyżyny Wołyńskiej, większość polskiego Roztocza i skraj Kotliny Sandomierskiej. Według danych GUS 30 czerwca 2020 roku zamieszkiwało je około 2,1 mln osób[3]. Siedzibą władz wojewódzkich jest Lublin. Jest najdalej wysuniętym na wschód województwem w Polsce. Współczesne województwo lubelskie obejmuje kilka głównych krain historycznych. Z regionu Małopolski należą do niego prawie w całości ziemia lubelska[4] i większa część ziemi łukowskiej[5], a ponadto część ziemi stężyckiej i fragment ziemi sandomierskiej[6]. Obejmuje również części Rusi Czerwonej i Polesia leżące przy lewym brzegu Bugu. Od 1809 r. północna część obszaru między Wisłą a Bugiem znajdowała się w siedleckim regionie administracyjnym, nazywanym Podlasiem, obecnie Podlasiem Południowym. Marszałkiem Województwa Lubelskiego od 2018 roku jest Jarosław Stawiarski. Historia    Historia obszaruObecne ziemie woj. lubelskiego należały w I Rzeczypospolitej do województw: lubelskiego, ruskiego (ziemia chełmska) i bełskiego. Część powiatu radzyńskiego, powiat bialski oraz powiat włodawski należał do województwa brzeskiego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Województwo lubelskie w latach 1474–1795Województwo lubelskie I Rzeczypospolitej istniało w latach 1474–1795 jako część prowincji małopolskiej. Obejmowało 10 230 km² i składało się z trzech powiatów: lubelskiego, łukowskiego oraz urzędowskiego, a jego stolicą był Lublin. Województwo lubelskie w latach 1816–1837Województwo lubelskie Królestwa Polskiego utworzono w 1816 w miejsce departamentu lubelskiego Księstwa Warszawskiego; dzieliło się na 4 obwody i 10 powiatów; w 1837 województwo lubelskie zostało przekształcone w gubernię lubelską. Województwo lubelskie w okresie II RPWojewództwo lubelskie II Rzeczypospolitej istniało w latach 1919–1939 ze stolicą w Lublinie i miało centralne położenie, nie granicząc z żadnym państwem. Obejmowało obszar zbliżony do współczesnego województwa lubelskiego oraz części dzisiejszych województw mazowieckiego i podkarpackiego. Po wojnie niemal cały jego teren pozostał w granicach Polski, z wyjątkiem Piaseczna i Pawłowic, które włączono do ZSRR w 1951 roku. Województwo lubelskie w latach 1944–1975
Województwo lubelskie w latach 1975–1998Województwo lubelskie istniało w latach 1975–1998, położone we wschodniej Polsce, z siedzibą w Lublinie. Sąsiadowało z województwami bialskopodlaskim, siedleckim, radomskim, tarnobrzeskim, zamojskim i chełmskim, a na koniec istnienia liczyło 1 027 500 mieszkańców. Województwo lubelskie od 1999W 1999 r. w wyniku reformy administracyjnej powstało nowe województwo rządowo-samorządowe z województw poprzedniego podziału administracyjnego:
W 2006 r. Eurostat posługując się tzw. standardem siły nabywczej, który pozwala porównywać dane ekonomiczne z różnych krajów, uwzględniając różnice cen podał dane za 2003 r., gdzie województwo lubelskie zostało uznane za najbiedniejszy region Unii Europejskiej. Dokładnie w 2003 r. PKB na mieszkańca woj. lubelskiego wyniósł 3538 euro (najmniej w całej UE), co stanowiło 33,2% średniej unijnej[7]. Geografia  Według danych z 1 stycznia 2014 r. powierzchnia województwa wynosiła 25 122,49 km², co stanowi 8% powierzchni Polski (3. miejsce w kraju pod względem powierzchni)[8]. Położenie administracyjneWojewództwo jest położone we wschodniej części Polski, między Wisłą a Bugiem (jedynie część powiatu puławskiego leży po zachodniej stronie Wisły). Graniczy z[9]:
oraz z województwami:
Łączna długość granic województwa wynosi 1144,7 km. Współrzędne geograficzne i rozciągłość terytoriumWspółrzędne geograficzne skrajnych punktów:
W wymiarze północ–południe województwo rozciąga się na długości 226 km, to jest 2°02′10″ rozciągłości południkowej. W wymiarze wschód–zachód rozpiętość województwa wynosi 177 km, co w mierze kątowej daje 2°31′48″ rozciągłości równoleżnikowej. Położenie fizycznogeograficzneTerytorium województwa lubelskiego zajmuje części czterech jednostek najwyższego rzędu regionalizacji fizycznogeograficznej Europy. Większa jego część należy do megaregionu Pozaalpejskiej Europy Środkowej. Są to: makroregion Nizina Południowopodlaska (318.9), znajdujący się w granicach prowincji Niż Środkowoeuropejski oraz Wyżyna Lubelska (343.1) i Roztocze (343.2) – makroregiony prowincji Wyżyny Polskie. Polesie Zachodnie (845.1) i Polesie Wołyńskie (845.3) są makroregionami prowincji Polesie należącej do megaregionu Niżu Wschodnioeuropejskiego. Kotlina Sandomierska (512.4-5) jest częścią megaregionu karpackiego. Spośród wymienionych makroregionów największą powierzchnię województwa zajmują: Wyżyna Lubelska, Nizina Południowopodlaska i Polesie Zachodnie. Rzeźba terenuKrainy geograficzne województwa lubelskiego należą do trzech pasów rzeźby powierzchni Polski:
Najwyżej położony punkt znajduje się na Roztoczu Wschodnim – jest nim wierzchołek Krągłego Goraju – 388,7 m n.p.m. (okolice wsi Huta Lubycka, pow. tomaszowski), natomiast najniższe miejsce, 106,7 m n.p.m., leży w Dolinie Środkowej Wisły koło wsi Piotrowice w powiecie ryckim[10]. Stosunki wodneWody powierzchniowe. Całe województwo znajduje się w dorzeczu Wisły. Rzeka główna i jej małe bezpośrednie dopływy odprowadzają wody z zachodniej części terytorium. Środkowa część województwa znajduje się w dorzeczu (drugiego stopnia) Wieprza, wschodnia – Bugu (Narwi), na południu usytuowana jest zlewnia Sanu a najmniejszy teren należy do bezpośredniej zlewni Wisły. Największą rzeką w lubelskiej części dorzecza Bugu jest Krzna, której zlewnia zajmuje północno-wschodnią część województwa. Na Lubelszczyźnie po południowej stronie Roztocza największą rzeką jest Tanew. W południowej części Polesia Zachodniego znajduje się zespół jezior krasowych. Podział administracyjnyNa terenie województwa znajdują się 4 miasta na prawach powiatu, 20 powiatów, 213 gmin. Dane z 30 czerwca 2024 r.[11]
Podregiony statystyczneWojewództwo lubelskie składa się z 4 podregionów statystycznych (GUS)[12] – zgodnych ze standardem NUTS Unii Europejskiej:
Miasta      .JPG)  W województwie lubelskim jest 57 miast, w tym 4 miasta na prawach powiatu. Podkreślone to siedziby powiatów ziemskich, a pogrubione miasta na prawach powiatu. Liczba ludności z 30 czerwca 2020 r.[3]
DemografiaDane o ludności z 31 grudnia 2017:
Według danych z 30 czerwca 2020 roku województwo miało 2 103 342 mieszkańców, co stanowiło 5,5% ludności Polski[3].
Religia  Województwo lubelskie należy do najbardziej zróżnicowanych pod względem religijnym regionów Polski. Jest miejscem, gdzie spotyka się kultura wschodniego i zachodniego chrześcijaństwa. Ta wielowiekowa koegzystencja sprawia, że w Lublinie i okolicy odbywa się wiele wydarzeń o charakterze ekumenicznym i międzyreligijnym. Zdecydowaną większość mieszkańców województwa stanowią wyznawcy Kościoła rzymskokatolickiego, którzy przynależą do czterech metropolii (białostockiej, częstochowskiej, lubelskiej i przemyskiej). Na terenie województwa swoje siedziby mają archidiecezja lubelska i diecezja zamojsko-lubaczowska. Parafie greckokatolickie obrządku bizantyjsko-ukraińskiego należą do archieparchii przemysko-warszawskiej. W województwie lubelskim znajduje się także jedyna w Polsce parafia obrządku bizantyjsko-słowiańskiego w Kostomłotach. W województwie lubelskim znajduje się jedno z największych w Polsce skupisk wiernych Kościoła polskokatolickiego, którzy przynależą do diecezji warszawskiej. Na terenie województwa siedziby mają trzy dekanaty: lubelsko-chełmski, zamojski i żółkiewski. Niegdyś w regionie, zwłaszcza w zachodniej Lubelszczyźnie, mieszkało wielu mariawitów. Obecnie znajdują się trzy niewielkie parafie Kościoła Starokatolickiego Mariawitów, które należą do diecezji lubelsko-podlaskiej, oraz jedna parafia Kościoła Katolickiego Mariawitów należąca do kustodii warszawskiej. Na terenie całego województwa, a zwłaszcza na wschodzie, mieszkają wyznawcy prawosławia. Wierni Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego należą do diecezji lubelsko-chełmskiej, diecezji warszawsko-bielskiej (jedna parafia stauropigialna) oraz Prawosławnego Ordynariatu Wojska Polskiego. Na terenie województwa swoją siedzibę mają dekanaty: Biała Podlaska, Chełm, Lublin, Terespol i Zamość. Wielu jest również protestantów należących do różnych Kościołów i związków wyznaniowych. Wierni Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego posiadają na terenie województwa jedną parafię i filiał należące do diecezji warszawskiej. Najwięcej zborów mają społeczności Kościoła Chrześcijan Baptystów, Kościoła Zielonoświątkowego, Kościoła Chrześcijan Wiary Ewangelicznej, Kościoła Chrystusowego, Kościoła Ewangelicznych Chrześcijan i Kościoła Adwentystów Dnia Siódmego. Ponadto znajdują się również zbory innych wspólnot z kręgów ewangelicznego chrześcijaństwa. W województwie lubelskim aktywne są wspólnoty reprezentujące restoracjonizm, zwłaszcza ruchy badackie: Świadkowie Jehowy, Kościół Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich, Świecki Ruch Misyjny „Epifania” oraz Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego. Na terenie województwa mieszkają także wyznawcy judaizmu ze Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w RP, islamu z Ligi Muzułmańskiej, buddyzmu i hinduizmu. GospodarkaGłówne przedsiębiorstwa w Lublinie    Wskaźniki gospodarczeW 2018 r. produkt krajowy brutto woj. lubelskiego wynosił 78,7 mld zł, co stanowiło 3,7% PKB Polski. Produkt krajowy brutto na 1 mieszkańca wynosił 37,1 tys. zł (67,4% średniej krajowej), co plasowało lubelskie na 16. miejscu względem innych województw[18]. W 2010 r. produkcja sprzedana przemysłu w woj. lubelskim wynosiła 24,5 mld zł, co stanowiło 2,5% produkcji przemysłu Polski. Sprzedaż produkcji budowlano-montażowej w lubelskim wynosiła 5,2 mld zł, co stanowiło 3,2% tej sprzedaży Polski[19]. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie mieszkańca woj. lubelskiego w 2018 roku brutto wynosiło 4061,28 zł, co lokowało je na 11. miejscu względem wszystkich województw[20]. We wrześniu 2019 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w województwie obejmowała ok. 66,0 tys. mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 7,1% do aktywnych zawodowo[21]. Według danych z 2016 r. 7,8% mieszkańców w gospodarstwach domowych woj. lubelskiego miało wydatki poniżej granicy ubóstwa skrajnego (tzn. znajdowało się poniżej minimum egzystencji)[22]. PrzemysłDo największych zakładów przemysłowych woj. lubelskiego należą: Zakłady Azotowe „Puławy” S.A., Lubelski Węgiel „Bogdanka” S.A., Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego PZL – Świdnik S.A., Fabryka Kabli „Elpar” sp.z.o.o. w Parczewie, Fabryka Łożysk Tocznych „Kraśnik” S.A., „Perła” Browary Lubelskie S.A. w Lublinie, Spółdzielnia Mleczarska „Spomlek” w Radzyniu Podlaskim, Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska „Ryki”, OSM „Krasnystaw”, Emperia Holding S.A. (sieć Stokrotka), Zakład Mięsny „Wierzejki” sp.j. w Płudach, Pol-Skone sp.z.o.o. w Lublinie, Roto sp.z.o.o. w Lubartowie, Remzap sp.z.o.o. w Puławach, Solbet Lubartów S.A.[23][24] Do kluczowych przedsiębiorstw działających na terenie województwa lubelskiego można zaliczyć również: Black Red White S.A. w Biłgoraju, Nałęczów Zdrój sp.z.o.o. w Drzewcach k. Nałęczowa (producent wody Cisowianka), Nestlé Polska S.A. w Bochotnicy (producent wody Nałęczowianka), Mostostal Puławy S.A., Cemex Polska w Chełmie, Zakłady Mięsne „Łuków” S.A., Reypol Sp.j. w Janowcu, Stella Pack S.A. w Lubartowie, Drukarnia DAKO Sp. j. w Lubartowie, ZPH Stanisław Krzaczek w Klikawie. Surowce mineralne, wydobycieCzęść województwa obejmuje Lubelskie Zagłębie Węglowe. Zasoby surowców mineralnych:
Transport.jpg) .JPG) Port lotniczy Lublin zlokalizowany jest w Świdniku, około 10 km od centrum Lublina. Lotnisko zajmuje 250 ha, a pas startowy ma 2,5 km długości i jest ono skomunikowane szynobusem z Dworcem PKP Lublin Główny. Około 12 km na południowy zachód od miasta leży lotnisko Lublin-Radawiec w Radawcu Dużym. W 2019 gęstość linii kolejowych w przeliczeniu na 100 km kw. w województwie wynosiła 3,6 km. Był to drugi najniższy wynik w skali kraju. Dla ostatniego na liście województwa (podlaskiego) wynosił on 3,54, a dla trzeciego od końca (warmińsko-mazurskiego) – 4,58. W 2021 marszałek województwa lubelskiego poinformował, że do 2030 zostanie wybudowanych lub zmodernizowanych ok. 140 km linii kolejowych. Chodzi o odcinki: między kopalnią Bogdanka, przez Łęczną do Lublina, między Rejowcem a Zamościem oraz między Włodawą a Chełmem. W 2021 trwały już prace nad połączeniami Biłgoraj – Janów Lubelski – Kraśnik oraz Lublin – Łuków[28]. W 2014 województwo lubelskie było właścicielem 13 autobusów szynowych, kupionych przez Urząd Marszałkowski oraz leasingowało 5 jednostek elektrycznych.
Środowisko i jego ochrona Duże kompleksy leśne: Lasy Janowskie i Puszcza Solska tworzące zwarty ciąg w południowej części regionu, Lasy Sobiborskie, Włodawskie i Parczewskie na wschodzie oraz Lasy Kozłowieckie i Łukowskie na północ od Lublina. Mają tu granice zasięgów takie gatunki drzew jak np.: buk pospolity, jodła pospolita, dąb bezszypułkowy. Według danych z 31 grudnia 2012 r. w woj. lubelskim lasy obejmowały powierzchnię 580,1 tys. ha, co stanowiło 23,1% jego powierzchni. 12,0 tys. ha lasów znajdowało się w obrębie parków narodowych[33]. Obok Roztoczańskiego Parku Narodowego jest obszar Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego – jedynego pojezierza w Polsce znajdującego się poza zasięgiem ostatniego zlodowacenia. W 2002 r. obszarowi temu UNESCO nadało status Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery „Polesie Zachodnie”. W centralnej części tego rezerwatu znajduje się Poleski Park Narodowy. Docelowo będzie to jeden z nielicznych na świecie trójpaństwowych rezerwatów biosfery: polsko-ukraińsko-białoruski. .JPG) Na terenie województwa lubelskiego znajdują się dwa parki narodowe:
Według stanu na 2024 w województwie było 91 rezerwatów przyrody[34]. W 2019 r. na obszarze województwa znajdowało się 1437 pomników przyrody. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowiły pojedyncze drzewa (1103), grupy drzew (179), głazy narzutowe (40), aleje przydrożne (41), jaskinie (7) i 67 innych obiektów[35]. W 2019 r. na obszarze województwa znajdowały się 4 stanowiska dokumentacyjne, 276 użytków ekologicznych oraz 7 zespołów przyrodniczo-krajobrazowych[36]. Nauka i oświata.JPG)  Centrum naukowym województwa lubelskiego jest Lublin, w którym siedziby mają cztery uniwersytety oraz kilka innych uczelni wyższych. W pozostałych największych miastach województwa znajdują się ośrodki zamiejscowe oraz uczelnie niepubliczne. Bezpieczeństwo publiczneW województwie lubelskim działa centrum powiadamiania ratunkowego, które znajduje się w Lublinie i które obsługuje zgłoszenia alarmowe kierowane do numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999[37]. AdministracjaSamorząd wojewódzkiOrganem uchwałodawczym jest Sejmik Województwa Lubelskiego, składający się z 33 radnych[38]. Sejmik wybiera organ wykonawczy województwa, którym jest Zarząd Województwa Lubelskiego, składający się z 5 członków z przewodniczącym mu marszałkiem. Siedzibą sejmiku województwa jest Lublin[39]. Obecnie Marszałkiem Województwa Lubelskiego jest Jarosław Stawiarski[40]. Administracja rządowaOrganem administracji rządowej jest wojewoda lubelski, wyznaczany przez Prezesa Rady Ministrów. Siedzibą wojewody jest Lublin[39].
Architektura Obiekty sakralneNajwięcej obiektów o charakterze sakralnym znajduje się w Lublinie. Protestancką architekturę sakralną reprezentuje luterański kościół św. Trójcy w Lublinie, a także ruiny zboru kalwińskiego w Piaskach oraz Wieża Ariańska w Wojciechowie. Prawosławie jest reprezentowane przez cerkiew Przemienienia Pańskiego w Lublinie, zaś grekokatolicyzm – przez drewnianą cerkiew Narodzenia NMP na terenie Muzeum Wsi Lubelskiej. Mariawityzm reprezentuje drewniany kościół Przenajświętszego Sakramentu w Łanach koło Markuszowa, a polskokatolicyzm kościół Serca Jezusowego w Zamościu. Żydowską architekturę reprezentuje w Lublinie talmudyczna uczelnia Jeszywas Chachmej Lublin, natomiast poza Lublinem synagogi, m.in. w Łęcznej, Kraśniku, Kazimierzu Dolnym i Zamościu. Zamki i ich ruinyW Lublinie mieści się Zamek przy Starym Mieście, z romańskim donżonem. W obrębie Lublina znajdują się również ruiny zamku w Jakubowicach Murowanych. W Kazimierzu Dolnym mieszczą się ruiny zamku z XVI w. oraz baszta obronna z XIV w. W pobliskiej Bochotnicy znajdują się pozostałości niewielkiego zamku Firlejów, zwanego potocznie „zamkiem Esterki”. Ruiny zamku mieszczą się również w Zawieprzycach. Także Wieża Ariańska w Wojciechowie i zespół zamkowo-pałacowy w Czemiernikach miały charakter obronny.  TurystykaW lubelskim znajdują się dwie trasy podziemne. W Lublinie funkcjonuje ok. 300-metrowa Lubelska Trasa Podziemna, wiodąca przez piwnice kamienic Starego Miasta. Druga trasa to unikatowe w skali Europy Podziemia Kredowe w Chełmie. Regiony turystyczne: Roztocza, Puszczy Solskiej i Lasów Janowskich oraz Polesia Lubelskiego. UwagiPrzypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg)
_COA.jpg){kind=small}
