|
Wojna o sukcesję halicką (1205–1245)
Wojna o sukcesję halicką (1205–1245) – konflikt zbrojny o tron księstwa halicko-wołyńskiego toczący się w latach 1205–1245, wywołany śmiercią Romana Mścisławowicza, władcy księstwa halicko-wołyńskiego, w bitwie pod Zawichostem. Po jego śmierci o kontrolę nad regionem rywalizowali miejscowi bojarzy, dynastia Romanowiczów oraz sąsiednie potęgi, takie jak Węgry, Polska i Księstwo Nowogrodzkie. Walki miały charakter wieloetapowy, obejmujący liczne interwencje zewnętrzne, bitwy oraz zmienne sojusze polityczne, w tym udział Leszka Białego, Andrzeja II Węgierskiego i Mścisława Udałego. Szczególną rolę w destabilizacji księstwa odegrali bojarzy haliccy, którzy kilkukrotnie zmieniali lojalność i usuwali kolejnych władców. Kulminacyjnym punktem konfliktu była bitwa pod Jarosławiem w 1245 roku, w której Daniel Romanowicz, wspierany przez Połowców, odniósł decydujące zwycięstwo nad Rościsławem Michajłowiczem i jego węgierskimi sojusznikami. Wygrana umożliwiła Romanowiczowi ostateczne objęcie władzy w księstwie i zakończyła trwające czterdzieści lat zmagania o sukcesję. Wojna halicka miała znaczący wpływ na układ sił politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej, umacniając pozycję księstwa halicko-wołyńskiego jako kluczowego ośrodka władzy na Rusi oraz otwierając drogę do koronacji Daniela na króla Rusi w 1253 roku. Tło Na przestrzeni XI i XII wieku Polska toczyła liczne konflikty z Rusią Kijowską o Grody Czerwieńskie, strategicznie położone na rubieżach obu państw[a]. Na tych terenach powstały dwa osobne księstwa: halickie i włodzimierskie[1]. W 1183 roku, dzięki wsparciu Kazimierza Sprawiedliwego, Roman halicki został osadzony w Brześciu, co rozpoczęło jego polityczną karierę[2]. Po śmierci Kazimierza, na tronie krakowskim zasiadł młody Leszek Biały, co skłoniło Mieszka III Starego do próby przejęcia władzy nad Krakowem wykorzystując niepełnoletność Leszka, prowadząc do bitwy pod Mozgawą. W tym starciu Roman wsparł Leszka, co zapoczątkowało sojusz między nimi[3]. Leszek odwdzięczył się Romanowi w 1199 roku, wspierając go w walce o tron halicki i przywracając go do władzy[4]. Tego samego roku ten ostatni zjednoczył księstwo halickie i wołyńskie tworząc nowe państwo. Roman szybko umocnił swoje księstwo, czyniąc je jednym z najpotężniejszych na Rusi, z czasem zdobywając nawet Kijów[5]. Jednak w 1205 roku Roman niespodziewanie zerwał sojusz i najechał ziemie Leszka[6]. Przyczyny tak pochopnej decyzji pozostają niejasne[7]. Część kronik wskazuje na wsparcie Romana Władysława Laskonogiego w walce o tron krakowski, inne na możliwe roszczenia Leszka o trybut, co odnotowuje kronika Wielkopolska[8]. Roman rozpoczął kampanię od sukcesów, zdobywając Lublin i Łuków[9], jednak pod Zawichostem jego wojska napotkały Polaków. W bitwie siły Romana zostały całkowicie rozgromione, a sam książę zginął, kończąc swoje ambicje[10][11]. I etap wojny 1205–1214: Rządy Igorewiczów i interwencje polsko-węgierskie  Po śmierci Romana halickiego jego synowie, Daniel Halicki i Wasylko Romanowicz, odziedziczyli państwo pogrążone w chaosie politycznym[12]. Powrót przeciwników politycznych Romana oraz roszczenia różnych dynastii do tronu halicko-wołyńskiego skomplikowały ich sytuację[13]. W tym samym czasie Ruryk Rościsławicz, wsparty przez Olegowiczów z Czernihowa, najechał ziemie młodych książąt. W odpowiedzi żona Romana, Anna Eufrozyna , zwróciła się o pomoc do króla Węgier Andrzeja II, który zgodził się udzielić pomocy[14]. Mimo klęski wojsk węgierskich pod Mikulinem, zdołały one obronić Halicz przed sprzymierzonymi siłami Ruryka i Olegowiczami, tymczasowo odpierając ich roszczenia[15]. Jednak w 1206 roku sytuacja ponownie się pogorszyła, zmuszając Daniela i jego rodzinę do ucieczki[16]. Po serii politycznych perturbacji na tronie halickim bojarzy wybrali Włodzimierza Igorewicza[17]. Węgrzy i Polacy próbowali ustabilizować swoje areały przez interwencję[18], co doprowadziło do podziału księstwa halicko-wołyńskiego na strefy wpływów. Interwencja węgierska przekazała władzę w Haliczu tak zwanemu Benedyktowi, którego rządy szybko upadły[19][20]. Bojarzy ponownie obrali Igorewiczów, którzy jednak brutalnie z nie wiadomej przyczyny rozprawili się z nimi, dokonując masakry[21]. Ocalały bojar, Władysław Kormilczyc, wezwał na pomoc Węgrów i Polaków[22]. Rozpoczęła się wspólna wyprawa, która początkowo zakończyła się klęską Węgrów pod rzeką Lutą[23]. Ostatecznie jednak siły polsko-węgierskie rozbiły armię Igorewiczów w bitwie pod Dźwinogrodem, chwilowo przywracając stabilizację w księstwie[24]. Po rozgromieniu sił Igorewiczów synowie Włodzimierza – Roman, Rościsław i Światosław trafili do niewoli. W akcie odwetu za wcześniejszą masakrę bojarzy wykupili ich, a następnie powiesili[25]. W 1212 roku Matka Daniela, Eufrozyna, została wydalona przez bojarów z Halicza mogło być to spowodowane próbą obniżenia uprawnień artystokracji (bojarstwo) kosztem księcia, lecz, dzięki kolejnej interwencji węgierskiej, mogła powrócić[26]. W 1213 roku Daniel stracił władzę na skutek działań bojarów, którzy zaprosili na tron księcia peresopnickiego, Mścisława Niemego[27]. Sytuacja skłoniła króla Węgier do kolejnej wyprawy zbrojnej, po której osadził na tronie Halicza Władysława Kormilczyca jako namiestnika[28][29]. W odpowiedzi Daniel i Eufrozyna zwrócili się o pomoc do Leszka Białego. Polski princeps pokonał Władysława nad rzeką Bóbrką, choć nie udało mu się zdobyć Halicza[28][30]. W efekcie Polacy i Węgrzy zawarli układ w Spiszu, dzieląc księstwo halicko-wołyńskie na strefy wpływów – Polacy mieli przejąć kontrolę nad Włodzimierzem, a Węgrzy nad Haliczem[31]. II etap wojny 1214–1227: Pojawienie się Mścisława w Haliczu Nowy układ podziału wpływów w księstwie halicko-wołyńskim szybko upadł[32]. W 1215 roku Leszek Biały, wbrew woli króla Węgier Andrzeja II, wsparł Daniela Romanowicza, zajmując Włodzimierz[33]. Działanie to zostało uznane przez Węgrów za naruszenie traktatu, co doprowadziło do antagonizmu[32]. Tymczasem książę nowogrodzki, Mścisław Udały, który włączył się do konfliktu[34], stworzył potężną koalicję antywęgierską, do której przystali Romanowicze[35]. Leszek, dostrzegając zagrożenie, próbował wyjść z tej sytuacji obronną ręką, dogadując się z Węgrami, doprowadziło to do wybuchu wojny polsko-węgiersko-ruskiej[36]. Wojna rozpoczęła się klęską Leszka w bitwie[37][38], pomimo tego rok później, dzięki wsparciu Węgrów, udało się pokonać Mścisława i Daniela w bitwie pod Haliczem[39]. Jednak w 1220 roku Leszek przeprowadził kolejną wyprawę, zakończoną bez rozstrzygnięcia. W 1221 roku Mścisław rozpoczął nową ofensywę zakończoną porażką[40], kilka miesięcy później książę nowogrodzki, wzmocniony posiłkami ruskimi, odniósł decydujące zwycięstwo w drugiej bitwie pod Haliczem[41]. W walce do niewoli trafił węgierski następca tronu węgierskiego Koloman[42]. Rozpoczęte negocjacje zakończyły się korzystnie dla Andrzeja II, Dla Leszka była to zupełna klęska, dało to początek klęski jego polityki ruskiej[43]. W 1223 roku na południowych peryferiach Rusi pojawiło się nowe zagrożenie – najazd mongolski, który zakończył się katastrofalną bitwą pod Kałką. Klęska ta, połączona z brutalną rzezią sił ruskich, znacząco osłabiła zdolności obronne tamtejszych książąt ruskich[44]. Osłabienie Rusi stworzyło nowe możliwości dla przetasowań politycznych w trwających walkach o sukcesję halicką. Tym razem Daniel Romanowicz zawarł sojusz z Leszkiem Białym, podczas gdy Mścisław Udały związał się z Węgrami[45]. Mścisław, próbując przejąć inicjatywę, poniósł szereg porażek, począwszy od bitwy w nieznanym miejscu[46], a kończąc na nieudanej wyprawie na Wołyń[47]. Sytuacja ponownie się zmieniła – Leszek powrócił do współpracy z Węgrami, natomiast Daniel związał się z Mścisławem[48]. Nowy układ doprowadził do kolejnej kampanii, w której siły małopolskie i węgierskie wzięły udział. Jednak zakończyła się ona dotkliwą klęską w bitwie pod Dźwinogrodem, która dodatkowo poszerzyła anarchię w Haliczu[49]. III etap wojny 1227–1241: Walki Daniela przeciwko Węgrom  W 1227 roku w Gąsawie (zbrodnia gąsawska) doszło do zamachu w wyniku którego życie stracił Leszek biały[50]. Wydarzenie to poważnie osłabiło politykę węgierskich Arpadów wobec Rusi Halickiej, gdyż Węgrzy stracili kluczowego sojusznika w regionie[51]. Śmierć Leszka, będącego ostatnim polskim princepsem, otworzyła nowe możliwości polityczne. Daniel Romanowicz, korzystając z tej sytuacji, rozpoczął walki o Kijów[50]. W 1229 roku Daniel sprzymierzył się z bratem Leszka, Konradem Mazowieckim, i wsparł go podczas oblężenia Kalisza[52]. Wyprawa zakończyła się jednak klęską[53]. Jednocześnie Daniel musiał zmierzyć się z rywalami w walce o Halicz. Po śmierci Mścisława Udałego władza w księstwie halickim przypadła królowi węgierskiemu Andrzejowi, co było porażką polityki Daniela, który iż był w dobrych stosunkach z księciem nowogrodzkim, to nie otrzymał sukcesji, była to duża kłoda pod nogi[54]. W 1230 roku Daniel wykorzystał nieobecność pro-węgierskiego bojara Sudysława i zaatakował księstwo halickie, przejmując gród bez walki[55]. W odpowiedzi Węgrzy zorganizowali wyprawę odwetową, jednak nie odniosła ona sukcesu[56]. W 1231 roku Daniel pozbył się swojego politycznego wroga Aleksandra Wsiewołodowicza Bełskiego, zmuszając go do ucieczki na Węgry[57]. Aleksander agitował tam na swoją korzyść, co zaowocowało kolejną wyprawą węgierską. Tym razem Węgrzy pokonali osłabione siły Daniela[58]. W 1233 roku Daniel próbował mediacji pomiędzy ruskimi książętami w Kijowie[59], jednak podczas wizyty w stolicy Rusi jego ziemie zostały najechane przez siły Andrzeja i Aleksandra Bełskiego. Doszło do bitwy pod Szumskiem[60], która zakończyła się nierozstrzygnięciem[61]. W 1234 roku, nękany kolejnymi najazdami węgierskimi, Daniel podjął decyzję o uderzeniu na Halicz. Wyprawa zakończyła się sukcesem – Daniel zdobył gród, umacniając swoją pozycję i likwidując chwilowo węgierskie zagrożenie[62]. W 1234 roku Daniel Romanowicz rozpoczął wspieranie Włodzimierza IV Rurykowicza, księcia kijowskiego, w konflikcie z Michałem I Wsiewołodowiczem[63]. Pierwsza wyprawa Daniela przeciwko niemu zakończyła się porażką[64], ale w 1235 roku podjął kolejną próbę i oblegał Czernihów. Po nieudanym oblężeniu zmuszony był do odwrotu[65]. W trakcie odwrotu siły Włodzimierza i Daniela zostały zaatakowane przez Izjasława IV, stronnika Michała. Decyzja sojuszników o stoczeniu bitwy pod Torczewskiem zakończyła się całkowitą klęską[66]. Daniel dostał się do niewoli, lecz udało mu się z niej zbiec. Tymczasem w Haliczu klęski Daniela nie napawały optymizmem bojarów którzy podjęli dedyzję aby odsunąć go od władzy i osadzć Michała Wsiewołodowicza na tronie halickim[67]. W 1235 roku na Węgrzech koronowany został nowy król, Bela IV. Daniel nawiązał z nim sojusz, co otworzyło drogę do kolejnych działań[68]. Wraz z bratem przeprowadził atak na Halicz, lecz nie osiągnął zamierzonych celów[69]. W 1236 roku Haliczanie zorganizowali wyprawę odwetową na region Kamieńca, która została odparta przez Daniela[70]. W tym samym roku Daniel zawarł sojusz z Piastami śląskimi, ten układ stawiał Konrada Mazowieckiego w niekorzystnej sytuacji. Wtedy Konrad zaczął prowadzić tajne rozmowy z Michałem , postanowił zaatakować Daniela wraz z sojusznikiem[71]. Jednak wspólna inwazja Michała i Konrada zakończyła się klęską. Konrad został pokonany pod Czerwieniem, a Michała ofensywa ugrzęzła. Konflikt zakończył się zawarciem status quo, które było korzystne dla Michała, lecz stanowiło porażkę dla Konrada Mazowieckiego[72]. Konrad Mazowiecki, pragnąc rozwiązać problem drohiczyński (w 1237 roku Daniel wystosował swoje roszczenia wobec tego regionu), podjął decyzję o użyciu Zakonu Dobrzyńskiego w sposób analogiczny do działań z 1226 roku w sprawie Prusów. Jednak ten plan nie przetrwał długo[73]. W 1238 roku Romanowicz zebrał swoje siły i uderzył na Drohiczyn, odnosząc miażdżące zwycięstwo w bitwie pod Drohiczynem, co zakończyło działalność Zakonu w tym rejonie[74]. Tego samego roku Michał pozostawił w Haliczu swojego syna, Rościsława Michajłowicza, który zorganizował najazd łupieski na Litwę[75]. Wykorzystując to osłabienie, Daniel skierował swoje siły na Halicz, zdobywając stolicę księstwa[76]. Tymczasem rok 1240 przyniósł dramatyczne wydarzenia na Rusi. Mongołowie rozpoczęli zmasowaną ofensywę na ziemie ruskie[77]. Po oblężeniu zdobyli Kijów, zaznaczyło to upadek Rusi kijowskiej i zapoczątkowało okres mongolskiej dominacji na Rusi[78]. Następnie najechali na Węgry i Polskę, odnosząc spektakularne zwycięstwa – pokonali Węgrów w bitwie na równinie Mohi i Polaków w bitwie pod Legnicą[79]. Daniel i jego brat Wasylko, zmuszeni do ucieczki przed mongolską nawałą, początkowo schronili się na Węgrzech[80], a następnie na Mazowszu, gdzie otrzymali schronienie u Bolesława Mazowieckiego. Po uspokojeniu sytuacji i ustąpieniu Mongołów Daniel powrócił na swoje ziemie, by odbudować swoje państwo po zniszczeniach[81]. IV etap wojny 1241–1245: Zwycięstwo Romanowiczów i bitwa pod Jarosławiem Powrót Daniela Romanowicza do kraju przyniósł znaczące zmiany w Haliczu. Rościsław Michajłowicz, syn Michała I Wsiewołodowicza, został zmuszony do opuszczenia państwa, z powodu przejęcia władzy przez Daniela w księstwie[82]. W poszukiwaniu wsparcia zwrócił się do dawnego sojusznika Romanowiczów, króla Węgier Beli IV, zacieśniając relacje poprzez zaręczyny z jego córką[83]. Daniel, opanowawszy sytuację w Haliczu, postanowił zaangażować się w walki między Konradem Mazowieckim a Bolesławem Wstydliwym[84]. W 1244 roku wspólnie z swoim bratem Wasylką przeprowadził kampanię na Lublin, która zakończyła się nie zdobyciem miasta[85]. Była to jednak jedynie preludium dla większych wydarzeń. Kulminacją konfliktu stała się kampania węgierska z 1245 roku, w której po stronie Beli IV stanął Rościsław Michajłowicz, wspierany przez wojska Bolesława Wstydliwego[86]. Główne starcie miało miejsce 17 sierpnia pod Jarosławiem. Według kroniki halicko-wołyńskiej siły Konrada Mazowieckiego i litewskiego Mendoga nie wsparły Romanowiczów, lecz pomimo to Daniel zdołał zebrać znaczne siły[87]. Sama bitwa rozpoczęła się od ataku sił Rościsława, który jednak nie zdołał przełamać obrony Romanowiczów. Następnie do walki wkroczyły siły polskie pod dówództwem Floriana Wojciechowicza oraz węgierskie Filii. To właśnie decydujące uderzenie wojsk obu tych dowódców zaważyło na wyniku starcia, które zostały rozbite przez Romanowiczów, co przechyliło szalę zwycięstwa dla dwóch braci[88]. Klęska sił Rościsława była całkowita, a bitwa pod Jarosławiem zakończyła się wielkim triumfem Daniela i jego sprzymierzeńców[89]. Tym samym położono kres czterdziestoletnim zmaganiom o sukcesję w księstwie halicko-wołyńskim. Oficjalny pokój między skonfliktowanymi stronami podpisano w 1247 roku[90]. SkutkiBracia, po objęciu władzy nad Haliczem, nie cieszyli się długo samodzielnością. Mongołowie, obawiając się wzmocnienia państwa Romanowiczów, wysłali delegację z żądaniem oddania Halicza[91]. Daniel, nie mając innego wyjścia, udał się do obozu Batu-chana, gdzie złożył hołd. W wyniku tego zobowiązał się płacić trybut za Halicz, co oznaczało uznanie jego księstwa za zależne od Złotej Ordy[92]. Po złożeniu hołdu, Daniel ponownie nawiązał sojusz z Belą IV, królem Węgier, i walczył u jego boku w wielu bitwach[93]. W 1253 roku Daniel został koronowany na króla Rusi, co stanowiło ważny etap w jego dążeniu do umocnienia swojej władzy i wzmocnienia pozycji swojego państwa[94]. A nawet w późniejszach walkach z Złotą Ordą[95]. UwagiPrzypisy
Bibliografia
|
||||||||||||||||||||
