Żarek rubinowy[4], żarek[5] (Pyrocephalus rubinus) – gatunek małego ptaka z rodziny tyrankowatych (Tyrannidae). Występuje na znacznych obszarach obydwu Ameryk. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Klasyfikacja podgatunków jest sporna. Autorzy książkowego wydania Handbook of the Birds of the World (HBW) uznali rodzaj Pyrocephalus za monotypowy i do P. rubinus zaliczyli 12 podgatunków[8]. IOC wyróżnia 4 gatunki w obrębie rodzaju Pyrocephalus – żarka rubinowego (P. (r.) rubinus), żarka zmiennego (P. (r.) obscurus) z 9 podgatunkami, żarka galapagoskiego (P. (r.) nanus) i wymarłego żarka małego (P. (r.) dubius)[6]. Na liście ptaków świata opracowywanej przy współpracy BirdLife International z autorami HBW (5. wersja online: grudzień 2020)[9] wyróżniono 10 podgatunków, uznając żarki: galapagoskiego i małego za dwa odrębne gatunki[10]. Są endemiczne dla wysp Galapagos; Carmi i współpracownicy (2016) także wyłączają te podgatunki z gatunku P. rubinus, uznając je za co najmniej jeden, a najprawdopodobniej dwa odrębne od P. rubinus gatunki[11]. Są mniejsze niż te z kontynentu, występuje też większa różnica w wyglądzie samic. Autorzy Kompletnej listy ptaków świata łączą żarki: galapagoskiego i małego w jeden gatunek[4]. Opisany został również podgatunek P. r. major, jednak jego odrębność nie jest pewna[6][10].
Podgatunki i zasięg występowania
Podgatunki według listy ptaków świata opracowywanej przy współpracy BirdLife International z autorami HBW[10][9]:
P. r. flammeusvan Rossem, 1934 – południowo-zachodnie Stany Zjednoczone (południowo-wschodnia Kalifornia i południowa Nevada na wschód po zachodni Teksas, sporadycznie dalej na północ) na południe po północno-zachodni Meksyk (Kalifornia Dolna i Nayarit); ptaki z północnej części zasięgu zimują na południu zasięgu oraz dalej na południe po Amerykę Centralną[10]
P. r. mexicanusSclater, PL, 1859 – południowe USA (południowy Teksas) na południe po centralny i południowy Meksyk (północny stan Veracruz, Puebla, Oaxaca)[10]
P. (r.) obscurusGould, 1839 – żarek zmienny[4] – zachodnie Peru (Region Lima)[10]
P. r. cocachacraeZimmer, JT, 1941 – południowo-zachodnie Peru (Region Ica) po skrajnie północne Chile (Tarapacá)[10]
P. r. rubinus(Boddaert, 1783) – żarek rubinowy[4] – wschodnia Boliwia, Paragwaj i południowa Brazylia na południe po Argentynę (południową granicę stanowi Rio Negro) i Urugwaj; żarki rubinowe zimują głównie na wschód od Andów na północ po wschodni Ekwador i południowo-wschodnią Kolumbię oraz dalej na wschód przez Amazonię po południową Brazylię[10]
Morfologia
Jest nieco mniejszy od wróbla domowego. Występuje bardzo wyraźny dymorfizm płciowy w kolorze upierzenia. Samiec ma cały wierzch głowy, gardło, pierś, brzuch i pokrywy podogonowe intensywnie czerwone („żarowe”). Skrzydła, ogon i kark są ciemnoszare, a przez oczy biegnie opaska w takim samym kolorze. Nogi, dziób i oczy intensywnie czarne. Samica ma wierzch ciała i skrzydła ubarwione jak u samca, jednakże brak jej „czapeczki” na głowie. Ma jasny brzuch, brązowo paskowany, a pokrywy podogonowe mają barwę jasnoczerwoną.
Wymiary
długość ciała: 13,5 cm,
skrzydło: 7,5–8 cm,
rozpiętość skrzydeł: 35,5–39,5 cm,
masa ciała: 11–14 g.
Ekologia i zachowanie
Mało czasu spędza na ziemi. Tak jak inne tyrankowate, w pogoni za owadami robi nagłe „wypady” z eksponowanych miejsc. Brakuje informacji na temat snu i kąpieli słonecznych. Zarówno samiec, jak i samica często czyszczą pióra w ciągu dnia; zaobserwowano także, że czyszczą je dziobem po pożywianiu się.
Pożywienie
Zjadają głównie owady i inne stawonogi, zbierane z ziemi, a także szarańczę, pszczoły miodne, chrząszcze. 94% żerowania odbywa się do 3 metrów na ziemią.
Lęgi
Gniazdo jest luźną konstrukcją, zbudowaną z gałązek, traw, włókien i pustych kokonów, pokrytych puchem piór i włosia. Ma kształt płytkiego kielicha, umieszczone jest w rozwidleniu gałęzi. Samica uzupełnia je pajęczynami i porostami. Podczas pokazów godowych samiec stroszy czub, nadymając pierś i trzepocząc skrzydłami, po czym wzbija się na ok. 20 m w górę, a następnie opada.
Wyprowadza lęgi od połowy lutego do czerwca, dwa w ciągu tego sezonu. Samica składa 2–4 jaja w kolorze białym, z czystego do śmietanowego, lub brązowe, ciemno nakrapiane. Okres inkubacji trwa 13–15 dni. Samica rzadko i nie na długo opuszcza gniazdo, sama wysiaduje jaja. Pisklęta zaraz po wykluciu ważą niewiele ponad 1 gram. Otwierają oczy po czterech dniach. Rodzice karmią je ok. 3,5 razy na godzinę. Jedzą głównie mole i motyle. Po 14–16 dniach opuszczają gniazdo. Obie płci mogą się rozmnażać po dwóch latach.
Starzyki z rodziny kacykowatych, z rodzaju Molothrus, mogą być pasożytami lęgowymi w gnieździe żarków. Pisklę starzyka wykluwa się wcześniej i wyrzuca młode oraz jaja gospodarzy, stając się jedynym odchowanym osobnikiem w lęgu[12].
Status
IUCN, która stosuje ujęcie systematyczne według listy ptaków świata opracowywanej przy współpracy BirdLife International z autorami HBW[9], uznaje żarka rubinowego za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern)[3]. W 2017 roku organizacja Partners in Flight szacowała liczebność światowej populacji lęgowej na około 15 milionów osobników[13]. BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za wzrostowy, gdyż wylesianie powoduje powstanie nowych, dogodnych dla tego gatunku siedlisk[3].
↑ abcBirdLife International, Pyrocephalus rubinus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2020-1 [dostęp 2020-03-22](ang.).
↑ abcdSystematyka i nazwa polska za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Fluvicolini Swainson, 1832-33 (wersja: 2021-01-21). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-09-28].
↑David A. Christie, Andrew Elliott, Josep del Hoyo (red.): Handbook of the Birds of the World. T. 9: Cotingas to Pipits And Wagtails. Barcelona: Lynx Edicions, 2004, s. 374–375. ISBN 978-84-87334-69-6. (ang.).
↑ abcdefghijklmFarnsworth, A., Lebbin, D. & Kirwan, G.M.: Common Vermilion Flycatcher (Pyrocephalus rubinus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2017. [dostęp 2017-10-16].
↑Ore Carmi, Christopher C. Witt, Alvaro Jaramillo i John P. Dumbacher. Phylogeography of the Vermilion Flycatcher species complex: Multiple speciation events, shifts in migratory behavior, and an apparent extinction of a Galápagos-endemic bird species. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 102, s. 152–173, 2016. DOI: 10.1016/j.ympev.2016.05.029. (ang.).
T. Alvarez: Pyrocephalus rubinus. Animal Diversity Web. [dostęp 2010-06-08]. (ang.).
David Burni, Ben Hoare, Joseph DiCostanzo, BirdLife International (mapy wyst.), Phil Benstead i inni: Encyklopedia Ptaki. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2009 ISBN 978-83-01-15733-3.
D. Chandler, D. Couzens, E. Dunn, J. Elphic, R. Hume i inni: Fakty o zwierzętach świata: Ptaki. Multico, 2008. ISBN 978-83-7073-583-8.
Csodálatos állatvilág, Wild life fact file (magyar nyelven) ford.: Mester K.: (2000). ISBN 963-86092-0-6
.jpg)
.jpg)
