คลองคูเมืองธนบุรีฝั่งตะวันตก

คลองคูเมืองฝั่งตะวันตก เป็นคูคลองที่สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชโปรดเกล้าฯ ให้ขุดขึ้นเพื่อใช้ป้องกันอริราชศัตรูซึ่งจะเข้ามาจู่โจมพระนคร ซึ่งขุดไว้ทั้ง 2 ฝั่งคือ คลองคูเมืองฝั่งตะวันออกหรือคลองคูเมืองเดิมในปัจจุบัน และคลองคูเมืองฝั่งตะวันตก โดยขุดแยกจากคลองบางกอกใหญ่ ปัจจุบันคือบริเวณใต้สะพานอนุทินสวัสดิ์ ผ่านวัดโมลีโลกยาราม วัดอรุณราชวราราม วัดเครือวัลย์วรวิหาร ตัดคลองนครบาลหรือคลองวัดอรุณ จากนั้นตรงขึ้นไปตัดกับคลองมอญ ตรงขึ้นไปอีกตัดกับคลองวัดระฆัง ผ่านโรงพยาบาลศิริราช ก่อนไปออกคลองบางกอกน้อยที่บริเวณหน้าโรงรถจักรธนบุรี ใกล้กับวัดอมรินทราราม^[1]

คลองคูเมืองธนบุรีฝั่งตะวันตกนี้ สมเด็จพระเจ้าตากสิน ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ขุดคูเมืองทั้งสองฝั่งของแม่น้ำเจ้าพระยา ขึ้นในปีพ.ศ. 2314 โดยทางฝั่งตะวันตกซึ่งแต่เดิมมีค่ายที่สร้างด้วยไม้ทองหลาง ให้ขุดคูเมืองแล้วนำมูลดินขึ้นถมเพื่อก่อเชิงเทิน ตามหลักฐานในพระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขากล่าวไว้ว่า

"กรุงธนบุรียังไม่มีกำแพงเป็นที่มั่น จะได้ป้องกันศัตรูหมู่ปัจจามิตร ยังหาเป็นภูมิราชธานีไม่ ให้เกณฑ์ไพร่พลในกรุง พลหัวเมือง มาระดมทำค่ายตะวันตก ตั้งแต่มุมกำแพงเมืองเก่าที่เป็นที่ตั้งพระราชวัง แล้วให้ขุดคลองหลังเมือง แต่คลองบางกอกน้อยมาออกคลองบางกอกใหญ่ เอามูลดินขึ้นถมเป็นเชิงเทินทั้งสามด้าน"^[2]

และรื้ออิฐจากกำแพงค่ายพม่าที่สีกุก บางไทร และโพธิ์สามต้น รวมทั้งกำแพงเก่าเมืองพระประแดง^[3] เสร็จสิ้นเป็นคูเมืองกว้าง 6 เมตร ยาว 4 กิโลเมตร

สภาพคลองคูเมืองฝั่งตะวันตกในปัจจุบัน ถือว่าต่างจากคลองคูเมืองฝั่งตะวันออกหรือคลองคูเมืองเดิมอย่างชัดเจน เนื่องจากคลองคูเมืองเดิมมีการปรับปรุงทัศนียภาพเป็นประจำทุกปี ทำให้มีน้ำใสสะอาดและมีบรรยากาศริมคลองร่มรื่นและสวยงาม ส่วนคลองคูเมืองฝั่งตะวันตกมีการสร้างตลิ่งคอนกรีตและวางเขื่อนดาดท้องคลองตั้งแต่ช่วงวัดโมลีโลกย์จนถึงช่วงตัดคลองมอญ และในพื้นที่เขตบางกอกน้อยยังมีการสร้างประตูระบายน้ำปิดกั้นคลองตามนโยบายป้องกันน้ำท่วมของกรุงเทพมหานคร ลำคลองช่วงที่ไหลผ่านตั้งแต่โรงพยาบาลศิริราชจนถึงบริเวณวัดวิเศษการ เล็กและแคบลงเรื่อย ๆ มีต้นไม้และวัชพืชขึ้นหนาทึบ และเมื่อถึงบริเวณสถานีรถไฟธนบุรี ก็กลายเป็นท่อระบายน้ำลงสู่คลองบางกอกน้อย ทำให้สภาพของคลองคูเมืองฝั่งตะวันตกในปัจจุบันนี้ ตื้นเขิน เป็นที่ทิ้งขยะและน้ำเน่าเสียจากบ้านเรือน

คลองคูเมืองธนบุรีฝั่งตะวันตกมีชื่อเรียกต่างๆ ตามช่วงที่มีคลองสายอื่นตัดผ่าน ^[4] ดังนี้

• คลองวัดโมลีโลกย์ หรือ คลองวัดท้ายตลาด ตั้งแต่ปากคลองทิศใต้ถึงคลองวัดอรุณ
• คลองบ้านหม้อ ตั้งแต่คลองวัดอรุณจนถึงคลองมอญ
• คลองบ้านขมิ้น ตั้งแต่คลองมอญถึงคลองวัดระฆัง
• คลองบ้านช่างหล่อ ตั้งแต่คลองวัดระฆังถึงบริเวณโรงพยาบาลศิริราช
• คลองบ้านเนิน บริเวณปากคลองด้านทิศเหนือ