วิกิพีเดีย:เนื้อหาไม่เสรี

หน้านี้เป็นแนวปฏิบัติของวิกิพีเดียภาษาไทยอย่างเป็นทางการ เป็นมาตรฐานที่ได้รับการยอมรับโดยทั่วไปซึ่งผู้ใช้ควรถือปฏิบัติ แม้ควรปฏิบัติโดยสามัญสำนึก และอาจมีข้อยกเว้นในบางโอกาส การแก้ไขใจความสำคัญของหน้านี้ควรสะท้อนความเห็นพ้อง หากไม่มั่นใจให้อภิปรายก่อน

เว็บย่อ WP:NFC WP:NONFREE WP:FAIR WP:FAIRUSE

สรุปหน้านี้: จะใช้เนื้อหาไม่เสรีในบทความได้ก็ต่อเมื่อ ถือเป็นการใช้ลิขสิทธิ์ของผู้อื่นโดยชอบตามความในกฎหมายลิขสิทธิ์สหรัฐ และยังสอดคล้องกับหลักเกณฑ์วิกิพีเดียว่าด้วยเนื้อหาไม่เสรี เป็นไปเพื่อวัตถุประสงค์ใด ๆ ที่ไม่อาจใช้เนื้อหาเสรี (ไม่ว่าเป็นข้อความหรือภาพ และไม่ว่ามีอยู่แล้วหรือจะสร้างขึ้นใหม่) มาทำให้บรรลุผลได้ และ มีเหตุผลเพียงพอซึ่งแสดงสาเหตุที่การใช้เนื้อหาไม่เสรีนั้นเป็นการใช้ลิขสิทธิ์ของผู้อื่นโดยชอบ ตามนโยบายวิกิพีเดียและกฎหมายสหรัฐ

เป้าหมายของวิกิพีเดีย คือ สร้างสารานุกรมที่มีเนื้อหาเสรี คำว่า "เนื้อหาเสรี" หมายความว่า เนื้อหาที่ไม่มีข้อจำกัดด้านลิขสิทธิ์เกี่ยวกับสิทธิที่จะแจกจ่าย ศึกษา ดัดแปลง และพัฒนา หรือใช้งานโดยประการอื่น ไม่ว่าเพื่อวัตถุประสงค์ใด หรือในสื่อรูปแบบใด แม้เป็นไปในเชิงพาณิชย์ก็ตาม เนื้อหาใดที่ไม่เข้าหลักเกณฑ์เหล่านี้เรียกว่า ไม่เสรี (non-free) เนื้อหาไม่เสรีนี้ได้แก่บรรดาเนื้อหา (ตลอดจนภาพ) ที่ทุกส่วนล้วนมีลิขสิทธิ์ หรือที่เปิดให้เข้าถึงได้โดยมีข้อจำกัดบางประการ เช่น "ห้ามใช้ในเชิงพาณิชย์" หรือ "สำหรับใช้ในวิกิพีเดียเท่านั้น" (ภาพหลายภาพที่ตามปรกติแล้วเข้าถึงได้โดยไม่เสียค่าใช้จ่ายจึงอาจยัง "ไม่เสรี" สำหรับวัตถุประสงค์ของวิกิพีเดีย) มูลนิธิวิกิมีเดียถือนิยามคำว่า "เสรี" ดังอธิบายไว้ตามนี้

แม้นโยบายสัญญาอนุญาตของมูลนิธิวิกิมีเดียคาดหวังให้เนื้อหาทั้งหมดในโครงการวิกิมีเดียเป็นเนื้อหาเสรี แต่ก็มีข้อยกเว้น นโยบายดังกล่าวเปิดให้โครงการต่าง ๆ (ยกเว้น วิกิมีเดียคอมมอนส์) สามารถใช้ นโยบายหลักการยกเว้น ที่ยอมให้ใช้เนื้อหาไม่เสรีได้ เนื้อหาไม่เสรีควรนำมาใช้ให้น้อยที่สุดและเฉพาะเพื่อแสดงเหตุการณ์สำคัญทางประวัติศาสตร์ เพื่อรวมงานที่คุ้มครองเอาไว้ เช่น โลโก้ หรือเพื่อเสริมบทความเกี่ยวกับงานร่วมสมัยที่มีลิขสิทธิ์ (โดยต้องอยู่ในวงจำกัดอย่างแคบ ๆ) ทั้งนี้ ยกเว้นกรณีที่อนุญาตไว้เป็นอื่น แต่เนื้อหาไม่เสรีนั้นไม่ควรนำมาใช้เมื่อเป็นที่คาดหมายได้อย่างสมเหตุสมผลว่า จะมีการอัปโหลดไฟล์ที่อนุญาตให้ใช้ได้อย่างเสรีซึ่งสนองวัตถุประสงค์อย่างเดียวกันขึ้นมา ดังที่มักเกิดแก่กรณีภาพเหมือนของบุคคลที่ยังมีชีวิตอยู่เกือบทั้งหมด และถ้ามีเนื้อหาเสรีแล้ว ก็ควรนำมาใช้แทนเนื้อหาไม่เสรี

เอกสารนี้เป็น นโยบายหลักการยกเว้น ของวิกิพีเดียภาษาไทย เนื้อหาไม่เสรีสามารถใช้ในวิกิพีเดียได้ในบางกรณี (เช่น ในบางสถานการณ์ที่ไม่อาจหาภาพซึ่งอนุญาตให้ใช้ได้โดยเสรีสำหรับหัวเรื่องหนึ่ง ๆ ได้เลย) แต่ต้องอยู่ภายในหลักกฎหมายสหรัฐอเมริกาว่าด้วยการใช้ลิขสิทธิ์ของผู้อื่นโดยชอบ ("ใช้งานโดยชอบ") และสอดคล้องกับหลักเกณฑ์วิกิพีเดียเรื่องเนื้อหาไม่เสรีดังที่ระบุไว้ข้างล่างนี้ด้วย ฉะนั้น การใช้เนื้อหาไม่เสรีในวิกิพีเดียจึงจงใจให้อยู่ในบังคับของมาตรฐานที่เข้มงวดกว่าที่กำหนดไว้ในกฎหมายลิขสิทธิ์สหรัฐอเมริกา

หน้านี้เป็นนโยบายของวิกิพีเดียภาษาไทย เป็นมาตรฐานที่ได้รับการยอมรับอย่างกว้างขวางซึ่งปกติผู้ใช้ทุกคนควรถือปฏิบัติ การปรับแก้นโยบายควรสะท้อนความเห็นพ้อง

การนำเกณฑ์เนื้อหาไม่เสรีไปปฏิบัตินั้นทำได้โดยการมีสองส่วนจำเพาะในหน้าคำอธิบายของสื่อไม่เสรี คือ

แม่แบบสัญญาอนุญาตลิขสิทธิ์

แม่แบบสัญญาอนุญาตลิขสิทธิ์เป็นการระบุประเภทของลิขสิทธิ์ซึ่งงานต้นฉบับนั้นอยู่ภายใต้สัญญาอนุญาต แม่แบบดังกล่าวจำเป็นเพื่อแสดงว่าภาพนั้นเป็นไปตามกฎหมายการใช้ลิขสิทธิ์ของผู้อื่นโดยชอบของสหรัฐอเมริกา

คุณสามารถดูแม่แบบสัญญาอนุญาตลิขสิทธิ์เหล่านี้ได้ที่ วิกิพีเดีย:ป้ายระบุสถานะลิขสิทธิ์ของไฟล์#ป้ายสัญญาอนุญาตการใช้งานโดยชอบธรรม

คำชี้แจงเหตุผลไม่เสรี

คำชี้แจงเหตุผลการใช้เนื้อหาไม่เสรีนั้นจำเป็นต่อการแสดงว่าเป็นไปตามเกณฑ์เนื้อหาไม่เสรี คำชี้แจงเหตุผลควรระบุอย่างชัดเจนและครอบคลุมเงื่อนไขสำหรับเนื้อหาที่ใช้งานโดยชอบธรรมทั้งสิบข้อ มีแม่แบบที่สร้างคำชี้แจงเหล่านี้อยู่ ได้แก่

• {{Non-free use rationale}}
• {{กล่องข้อมูล ภาพชอบธรรม}}

คุณไม่จำเป็นต้องใช้แบบตามแม่แบบเหล่านี้ แต่แบบที่คุณใช้จำเป็นต้องชี้แจงเงื่อนไขสำหรับเนื้อหาที่ใช้งานโดยชอบธรรมทั้ง 10 ข้ออย่างชัดเจน

สำคัญที่จะระลึกว่าคำชี้แจงเหตุผลไม่เสรีจำเป็นต่อการใช้งานทุกครั้งบนวิกิพีเดีย หากภาพนั้นถูกใช้ในสองบทความแยกกัน ก็จำเป็นต้องมีคำชี้แจงเหตุผลแยกกัน คำชี้แจงเหตุผลหนึ่งใช้ได้กับการใช้งานหนึ่งเท่านั้น

ทั้งสัญญาอนุญาตและคำชี้แจงเหตุผลจำเป็นต้องรวมอยู่ในหน้าคำอธิบายสื่อไม่เสรี เครื่องมืออัปโหลดมาตรฐานของวิกิพีเดียจะถามคำถามคุณเพียงพอระหว่างกระบวนการที่จะกรอกทั้งสัญญาอนุญาตและคำชี้แจงเหตุผลให้คุณ ฉะนั้นจึงทำให้กระบวนการง่ายขึ้น หากคุณเพิ่มสัญญาอนุญาตและคำชี้แจงเหตุผลด้วยตนเอง ไม่ว่าจะใช้แม่แบบช่วยหรือไม่ก็ตาม แนะนำให้คุณกรอกคำชี้แจงเหตุผลและสัญญาอนุญาตภายใต้ส่วน "คำชี้แจงเหตุผล" (หรือ "คำอธิบายโดยย่อ") และ "สัญญาอนุญาต" ตามลำดับ

หากไม่เพิ่มแม่แบบสัญญาอนุญาตหรือคำชี้แจงเหตุผลที่ระบุแต่ละบทความที่ไฟล์สื่อถูกใช้อย่างชัดเจน จะทำให้ไฟล์สื่อนั้นถูกลบภายใน 7 วันหลังมีการติดป้ายระบุข้อความเตือน

ไม่สามารถใช้เนื้อหาไม่เสรีในกรณีที่มีหรือสามารถสร้างเนื้อหาเสรีเทียบเท่า ที่มีคุณภาพยอมรับได้เพียงพอใช้เพื่อวัตถุประสงค์ทางสารานุกรม ก่อนเพิ่มเนื้อหาไม่เสรี ให้ถามตนเองก่อนว่า

1. "เนื้อหาไม่เสรีนี้สามารถใข้ฉบับเสรีที่มีผลเดียวกันแทนได้หรือไม่" และ
2. "เรื่องนี้สามารถถ่ายทอดอย่างเหมาะสมได้ด้วยข้อความมีแหล่งที่มาเหมาะสมโดยไม่ต้องใช้เนื้อหาไม่เสรีเลยได้หรือไม่"

หากคำตอบข้อใดข้อหนึ่งคือ "ใช่" เนื้อหาไม่เสรีนั้นอาจไม่เข้ากับเกณฑ์นี้

บทความถูกจัดโครงสร้างและอธิบายเป็นคำเพื่อลดการรวมเนื้อหาไม่เสรีทั้งหมดในวิกิพีเดียลงให้น้อยที่สุด ทุกที่ตามสมควร

ตัวอย่างเช่น การตัดตอนงานศิลปะสำคัญ ซึ่งโดดเด่นทั้งการผลิตและสมรรถภาพ โดยปกติรวมอยู่เฉพาะในบทความเกี่ยวกับงานนั้น ซึ่งจะถูกอ้างอิงในบทความเกี่ยวกับผู้แสดงและผู้ผลิตอีกต่อหนึ่ง (เมื่อผู้แสดงและผู้ผลิตเหล่านั้นสำคัญพอที่จะมีบทความของตนเอง)

รายการเนื้อหาไม่เสรีที่ถ่ายทอดความเข้าใจอย่างสำคัญหลายจุดภายในหัวข้อหนึ่ง ถูกใช้มากกว่าสื่อไม่เสรีหลายรายการซึ่งสื่อความเข้าใจน้อยกว่า หลักนี้ไม่ขึ้นกับว่าหัวข้อนั้นครอบคลุมบทความเดียวหรือแบ่งกันหลายบทความ

ตัวอย่างเช่น ในบทความกลุ่มนักดนตรี ควรใช้ภาพไม่เสรีภาพเดียวเพื่อระบุกลุ่มนักดนตรีนั้น ดีกว่าใช้ภาพไม่เสรีหลายภาพที่เป็นภาพสมาชิกคนเดียวของกลุ่มนักดนตรีนั้น แม้ว่าบทความจะแยกกันด้วยบทความย่อยของส่วนสมาชิกแต่ละคนในหัวข้อใหญ่ อย่างไรก็ดี สังเกตว่าบทความครอบคลุมกิจกรรมที่โดดเด่นของสมาชิกกลุ่มนักดนตรีนอกเหนือไปจากกิจกรรมของกลุ่มนักดนตรีนั้นมักถูกพิจารณาเป็นหัวข้อแยกต่างหาก

ควรปรับขนาดภาพให้เล็กที่สุดเท่าที่เป็นไปได้โดยยังมีประโยชน์ตามที่คำชี้แจงเหตุผลระบุไว้ ไม่ใหญ่ไปกว่านั้น

ปกติความจำเป็นของภาพโดยทั่วไปใช้เพียงภาพไม่ใหญ่เกินประมาณ 100,000 พิกเซล ซึ่งเท่ากับมิติกว้างคูณยาวของภาพ ตัวอย่างเช่น ภาพที่มีอัตราส่วน 4:3 ให้แสดงที่ 320 × 240 (พบทั่วไปสำหรับสกรีนช็อตจากโทรทัศน์ ภาพยนตร์และวิดีโอเกม) ส่วนศิลปะปกทั่วไปแสดงที่ 250 × 400 พิกเซล ในการปรับขนาดของภาพลงเหลือจำนวนพิกเซลตามที่ระบุ ให้ใช้สูตรนี้

${\displaystyle {\text{new width}}=\left\lfloor {\sqrt {\tfrac {{\text{target pixel count}}\times {\text{original width}}}{\text{original height}}}}\right\rfloor }$

หรือใช้เครื่องมือนี้คำนวณให้ก็ได้

เพื่อเป็นการเคารพต่อโอกาสเชิงพาณิชย์ของผู้สร้างสรรค์หรือผู้เผยแพร่ ขอให้ผู้ขออัปโหลด และผู้อัปโหลด ปฏิบัติดังนี้

1. งดการอัปโหลดไฟล์จากแหล่งอื่น (เช่น เว็บบอร์ด กระทู้ บล็อก) ถ้าทราบแหล่งที่มาต้นทาง
2. ต้องระบุชื่อผู้สร้างสรรค์ผลงาน และ/หรือ ผู้เผยแพร่ผลงานรายแรก (ถ้าทราบ) ด้วยทุกครั้ง
3. การเสาะหาและตรวจสอบสารสนเทศเกี่ยวกับผู้สร้างสรรค์ผลงาน ผู้เผยแพร่ผลงานคนแรก หรือแหล่งที่มาต้นทาง ถือเป็นความรับผิดชอบของผู้ใช้ซึ่งเสนอให้ผู้อัปโหลดดำเนินการแทนตน และผู้อัปโหลด

ไฟล์เสียงไม่เสรีทั้งหมดจะต้องเข้ากับเกณฑ์เนื้อหาไม่เสรี ต่อไปนี้เป็นกรณีทั่วไปที่สามารถใช้ตัวอย่างเสียงไม่เสรีได้

1. คลิปดนตรีที่ใช้เพื่อระบุลีลาดนตรี กลุ่มหรืองานดนตรีอันเป็นสัญรูปเมื่อใช้ประกอบคำบรรยายที่มีแหล่งอ้างอิงอย่างเหมาะสมและแสดงที่มาผู้ทรงลิขสิทธิ์ ปกติตัวอย่างไม่ควรมีความยาวเกิน 30 วินาทีหรือ 10% ของความยาวเพลงเดิม แล้วแต่ว่าอย่างไหนสั้นกว่า
2. คลิปเสียงพูดหรือเหตุการณ์ประวัติศาสตร์ เช่น สุนทรพจน์ของบุคคลสาธารณะ อาจใช้ประกอบคำบรรยายที่มีแหล่งอ้างอิงอย่างเหมาะสม และแสดงที่มาผู้พูดหรือผู้ประพันธ์

1. ภาพปกหนังสือ โปสเตอร์ ใบปิดภาพยนตร์ ปกอัลบั้ม
2. ตราสัญลักษณ์ของหน่วยงาน
3. สื่อส่งเสริมต่าง ๆ เช่น โปสเตอร์ บิลบอร์ด โฆษณา
4. ภาพเครื่องหมายการค้า ตราอาร์ม
5. ภาพแสตมป์ ธนบัตร เหรียญ ของหน่วยเงินต่าง ๆ
6. ภาพหน้าจอวิดีทัศน์
7. ภาพหน้าจอแสดงการทำงานของซอฟต์แวร์
8. ภาพจิตรกรรมหรือทัศนศิลป์อื่น
9. ภาพเหตุการณ์สำคัญในประวัติศาสตร์หรือเป็นสัญรูป (iconic)
10. ภาพของบุคคลที่เสียชีวิตแล้ว ในบทความเกี่ยวกับบุคคลนั้น หากว่าไม่น่าหาไฟล์เสรีใกล้เคียงทดแทนได้อย่างสมเหตุสมผล

ทั้งนี้ เพื่อใช้ประกอบคำบรรยายเชิงวิจารณ์ในภาพนั้น สำหรับภาพเหตุการณ์สำคัญในประวัติศาสตร์อาจไม่ต้องใช้ประกอบคำบรรยายเกี่ยวกับภาพนั้นโดยตรงก็ได้ แต่ต้องครบตามเกณฑ์เนื้อหาไม่เสรี โดยเฉพาะข้อที่ว่าด้วยไม่มีทางเลือกเสรี เคารพโอกาสเชิงพาณิชย์และมีความสำคัญในบริบท

• เนื้อหาไม่เสรีมีความมุ่งประสงค์ใช้ในหน้าบทความเป็นหลัก
• เนื้อหาไม่เสรีที่ใช้ในหน้าโครงการ หรือหน้าสถานีย่อย เป็นเนื้อหาที่มีในบทความอยู่เดิม ไม่ได้อัปโหลดมาเพื่อตกแต่งหน้าโครงการหรือสถานีย่อยโดยเฉพาะ
• เนื้อหาไม่เสรีที่ใช้ในแม่แบบ ใช้ไม่เกิน 1 ภาพต่อ 1 แม่แบบ ซึ่งภาพนั้นเป็นภาพที่มีในบทความอยู่เดิม ไม่ได้อัปโหลดมาเพื่อตกแต่งแม่แบบโดยเฉพาะ (ทั้งนี้ หากภาพใดใช้ในแม่แบบต้องระบุหน้าที่ใช้ด้วยทุกหน้า)
• ห้ามใช้เนื้อหาไม่เสรีในหน้าหลักของวิกิพีเดียภาษาไทย
• ห้ามใช้เนื้อหาไม่เสรีในหน้าผู้ใช้ หน้าพูดคุยของผู้ใช้ หรือหน้าย่อยของผู้ใช้ไม่ว่ากรณีใดก็ตาม

1. ภาพของบุคคลที่ยังมีชีวิต กลุ่มที่ยังเปิดทำการอยู่ และอาคารที่ยังตั้งอยู่ ในกรณีที่การถ่ายภาพเสรีใหม่ทดแทน (ซึ่งถือว่าเป็นไปได้) จะบรรลุความมุ่งหมายทางสารานุกรมเดียวกันได้ดุจภาพไม่เสรี ทั้งนี้ รวมทั้งภาพส่งเสริมไม่เสรีด้วย

   เมื่อพิจารณาเรื่องความสามารถถ่ายภาพเสรี คาดหมายว่าผู้ถ่ายภาพจะเคารพกฎหมายและข้อจำกัดด้านกรรมสิทธิ์และภาวะเฉพาะส่วนตัวทุกแห่ง ตัวอย่างเช่น ย่อมคาดหมายให้มีภาพถ่ายเสรีของสิ่งปลูกสร้างในกรรมสิทธิ์เอกชนที่เข้าถึงไม่ได้และมองไม่เห็นจากที่สาธารณะไม่ได้

2. ไฟล์ไม่เสรีที่เพิ่มในบทความ เจตนาตกแต่งบทความ โดยแต่ละไฟล์ไม่ได้อธิบายเนื้อหาเพิ่มเติม
3. ไฟล์ไม่เสรีในลักษณะแกลลอรีภาพ
4. ไฟล์ไม่เสรีที่ไม่ได้อธิบายส่วนหนึ่งส่วนใดของบทความ ไม่ทำให้บทความเป็นประโยชน์มากขึ้น
5. ภาพของดอกกุหลาบที่คัดมาจากปกอัลบั้ม เพื่อใช้ในบทความดอกกุหลาบ
6. แผนที่ที่สแกนมาหรือสืบต้นตอว่ามาจากเอกสารไม่เสรีเพื่อใช้แสดงภูมิภาคนั้น ๆ ทั้งนี้ การใช้อาจเหมาะสมหากตัวแผนที่เองเป็นสิ่งที่ต้องบรรยายในบทความ
7. ภาพถ่ายจากสำนักสื่อหรือสำนักภาพถ่าย (เช่น เอพีหรือเกตตีอิมิจิส) ยกเว้นภาพถ่ายนั้นมีคำบรรยายมีแหล่งที่มาในบทความ
8. ภาพการ์ดสะสมเพื่อใช้ในบทความเกี่ยวกับบุคคลที่อยู่ในการ์ดนั้น ยกเว้นใช้อธิบายเนื้อหาเกี่ยวกับการ์ดสะสมนั้นเอง
9. ภาพปกนิตยสารหรือหนังสือ เพื่อใช้แสดงบุคคลที่ปรากฏอยู่บนปก ยกเว้นปกนั้นมีการอภิปรายโดยมีแหล่งที่มา
10. ภาพที่ไม่ทราบบ่อเกิดหรือไม่สามารถพิสูจน์ยืนยันได้ ทั้งนี้ ยกเว้นภาพประวัติศาสตร์ซึ่งมีเฉพาะแหล่งข้อมูลทุติยภูมิ ส่วนบ่อเกิดแท้จริงนั้นไม่ทราบแน่ชัด
11. แผนภูมิหรือกราฟ ซึ่งสามารถดึงข้อมูลดั้งเดิมมาสร้างใหม่ได้เอง
12. ภาพศิลปะของเกมกระดานหรือเกมไพ่ที่สามารถสร้างใหม่ได้เอง
13. ภาพถ่ายพาณิชย์ที่สร้างใหม่ในความละเอียดสูงจนอาจรบกวนความสามารถของผู้ทรงลิขสิทธิ์ในการได้รับกำไรจากงาน
14. ภาพของผลิตภัณฑ์ที่วางขายแล้วที่ผู้ผลิตเผยแพร่ หากผลิตภัณฑ์นั้นมีวางขายหรือจัดแสดงในที่สาธารณะจนสามารถถ่ายภาพถ่ายเสรีได้
15. ภาพตราสัญลักษณ์ของบริษัทหรือองค์การแม่ในบทความบริษัทหรือองค์การลูก เมื่อบริษัทหรือองค์การลูกยังไม่มีตราสัญลักษณ์ของตนเอง

• วิกิพีเดีย:นโยบายการใช้ภาพ