เทศบาลของประเทศเม็กซิโก

เทศบาล หรือ มูนิซิปิโอ (สเปน: municipio) เป็นหน่วยการบริหารระดับที่สองของประเทศเม็กซิโกรองจากรัฐหรือ เอสตาโด (estado) เทศบาลแตกต่างจากนครหรือเมืองซึ่งเป็นนิคมและมีเขตแดนทางภูมิศาสตร์ต่างกันแม้ว่าจะใช้ชื่อเดียวกันก็ตาม ณ เดือนมกราคม ค.ศ. 2021 ประเทศเม็กซิโกมีเทศบาล 2,454 แห่ง โดยไม่นับเขต 16 เขตในเม็กซิโกซิตี

สภาเทศบาลและอำนาจหน้าที่ของเทศบาลได้รับการกำหนดไว้ในมาตรา 115 ของรัฐธรรมนูญเม็กซิโก^[1] และได้รับการกำหนดย่อยลงไปในธรรมนูญของแต่ละรัฐ

เทศบาลบางแห่งยังแบ่งย่อยลงไปอีก โดยหน่วยย่อยดังกล่าวถือเป็นหน่วยการบริหารระดับที่สามของประเทศเม็กซิโก ตัวอย่างได้แก่เทศบาลในรัฐบาฮากาลิฟอร์เนียจะแบ่งออกเป็นเขตหรือ เดเลกาซิออน (delegación) เทศบาลเมฮิกาลิในรัฐดังกล่าวจะแบ่งออกเป็น 14 เขตนอกเหนือจากเมืองเมฮิกาลิซึ่งเป็นที่ตั้งสำนักงานเทศบาลและแบ่งย่อยลงไปเป็นอีกสามเขตย่อย^[2]

เม็กซิโกซิตีเป็นกรณีพิเศษโดยจะไม่แบ่งลงไปเป็นเทศบาล ภายหลังการปฏิรูปใน ค.ศ. 2016 เม็กซิโกซิตีไม่มีฐานะเป็นเขตสหพันธ์อีกต่อไป และเปลี่ยนฐานะเป็นนครที่เป็นหน่วยสมาชิกหน่วยหนึ่งของสหรัฐเม็กซิโก และเป็นเมืองหลวงของประเทศเม็กซิโก^[3] เม็กซิโกซิตีจะแบ่งออกเป็น 16 เขตหรือ เดมาร์กาซิออนเตร์ริโตเรียล (demarcación territorial) ซึ่งแทนที่ เดเลกาซิออน ที่มีอยู่เดิม โดยในการจัดเก็บข้อมูลสถิติและเปรียบเทียบระหว่างรัฐ เขตของเม็กซิโกซิตีถือเป็นหน่วยการบริหารระดับที่สามเช่นเดียวกับเขตของเทศบาลในรัฐอื่น ๆ

เทศบาลของประเทศเม็กซิโกสืบทอดจากเทศบาลซึ่งเป็นหน่วยการบริหารตั้งแต่สมัยนิวสเปนและจักรวรรดิสเปน โดยนิคมที่ตั้งอยู่ในจุดสำคัญเชิงยุทธศาสตร์จะได้รับฐานะ ซิวดัด (ciudad) ซึ่งมีฐานะสูงสุดในจักรวรรดิ รองลงมาได้แก่ บิยา (villa) และ ปูเอโบล (pueblo) ซิวดัด สามารถตั้งเทศบาลหรือในสมัยนั้นเรียกว่า อายุนตามิเอนโต (ayuntamiento) โดยในช่วงทศวรรษแรก ๆ นั้นสภาท้องถิ่นมีอำนาจเต็มในการบริหารท้องถิ่น แต่การปฏิรูปในช่วงถัดมาลดอำนาจของสภาท้องถิ่นลง^[4]

หลังจากประเทศเม็กซิโกได้รับเอกราช รัฐธรรมนูญเม็กซิโก ค.ศ. 1824 ไม่ได้ระบุข้อกำหนดเกี่ยวกับรูปแบบเทศบาลอย่างชัดเจน แต่จะให้แต่ละรัฐจะตั้งข้อกำหนดเองในธรรมนูญของแต่ละรัฐ ต่อมาในรัฐธรรมนูญฉบับ ค.ศ. 1917 ซึ่งเป็นฉบับปัจจุบันได้ยกเลิก เฆฟาตูราโปลิติกา ซึ่งเป็นหน่วยการบริหารระหว่างรัฐ และเปลี่ยนแปลงฐานะของเทศบาลที่มีในประเทศเม็กซิโกให้เป็นเทศบาลเสรีหรือ มูนิซิปิโอลิเบร (municipio libre) โดยให้มีอำนาจบริหารกิจการท้องถิ่นโดยจำกัด^[5] ต่อมาใน ค.ศ. 1983 มาตรา 115 ของรัฐธรรมนูญได้มีการแก้ไขเพิ่มเติมโดยให้สภาเทศบาลมีอำนาจจัดหารายได้จากภาษีและบริการท้องถิ่นอื่น ๆ และมีอำนาจร่างงบประมาณของเทศบาลเอง

เทศบาลแห่งแรกในประเทศเม็กซิโกก่อตั้งโดยเอร์นัน กอร์เตส ใน ค.ศ. 1519 ในรัฐเบรากรุซ ซึ่งถือเป็นเทศบาลแรกในแผ่นดินใหญ่ของทวีปอเมริกาด้วย^[6] เทศบาลที่ตั้งขึ้นล่าสุดในประเทศเม็กซิโกได้แก่ออนดูรัสเดลาซิเอร์รา (รัฐเชียปัส, 15 กรกฎาคม ค.ศ. 2018)^[7] โกอาเตเตลโก เวยาปัน และโชโชโกตลา (รัฐโมเรโลส, 1 มกราคม ค.ศ. 2019)^[8] ซานกินติน (รัฐบาฮากาลิฟอร์เนีย, 27 กุมภาพันธ์ ค.ศ. 2020)^[9] เซย์บาปลายา และซิตบัลเช (รัฐกัมเปเช, 1 มกราคม ค.ศ. 2021)^[10]