Eski İtalik alfabeler

Eski İtalik
Marsiliana tabletinden bir yazıt, yaklaşık MÖ 700
Tür	Alfabe (soldan sağa, sağdan sola)
Dönem	MÖ 7. yy - MÖ 1. yy
Aile sistemi	Mısır hiyeroglifleri Proto-Sinaitik Fenike Yunan Eski İtalik
Etkilenen alfabeler	Runik yazı, Latin alfabesi
Unicode aralığı	U+10300–U+1032F[1]
Bu sayfa UFA fonetik Unicode semboller içerir. Doğru bir görüntüleme desteğiniz bulunmadığı takdirde, soru işaretleri, kutular veya diğer Unicode karakterleri görebilirsiniz. IPA sembolleri ile ilgili rehberi okumak için, bakınız Yardım:IPA.

Eski İtalik yazıları veya Eski İtalik alfabeleri, MÖ 700 ile MÖ 100 yılları arasında İtalya Yarımadası'nda o dönemde konuşulan çeşitli diller tarafından kullanılan eski bir yazı sistemi ailesidir. En dikkate değer üyesi Etrüsk alfabesidir ki bu alfabe, bugün Türkçenin de dahil olduğu 100'den fazla dil tarafından kullanılan Latin alfabesinin de atasıdır. Kuzey Avrupa'da kullanılmış olan runik alfabelerin, bu alfabelerin birinden ayrı olarak MS 2. yy'da türediğine inanılıyor.^[2]

Eski İtalik alfabeler nihai olarak Fenike alfabesinden türemektedir fakat genel fikir birliği; Etrüsk alfabesinin, MÖ 8. yy'da Napoli Körfezi'nde bulunan Cumae ve Ischia (Pithekoūsai)'daki Eğribozlu Yunan kolonilerinden alındığı üzerinedir. Bu Eğriboz alfabesine ayrıca 'Cumae alfabesi' veya 'Halkida alfabesi' de (büyükşehirleri Halkida'dan) denmektedir. Bu alfabe, Eski Yunan alfabelerinin batı varyantlarından biridir.^[3] Cumae varsayımı Roma'daki İngiliz Okulu (en) tarafından 1957-58 yıllarında yapılan Veii (en) kazılarıyla desteklenmiştir, bu kazılarda Etrüsk şehri Veii ile Cumae ve Ischia'daki Yunan kolonileri arasındaki ilişkilerin MÖ 8. yy'ın ikinci yarısından beri var olduğunu gösteren Yunan çömlekçiliğinden parçalar bulunmuştur.^[3] Diğer bilim insanları, Etrüsk harflerine dönüştüğü iddia edilenlerden bile daha eski olan farklı bir varsayımsal Batı Yunan alfabesi öne sürüyor.^[3] Nihayetinde Etrüskler, Antik Yunancada bulunmayan sesleri yazabilmek için c, q ve vh veya hv (/f/ için) kombinasyonlarını eklediler.^[4] Kendi Yunan-kökenli alfabelerini geliştirmeleri ve kullanmaları, muhtemelen Villanovan kültürünün sonunda yaşanmış ve Etrüsk Oryantalizasyon dönemini başlatmıştı.^[4]:19

Etrüskler o dönemde İtalya'nın önde gelen uygarlığı olduğundan kendi alfabelerini yarımadaya yaydıkları ve diğer Eski İtalik alfabelerin de onlarınkinden türediği yaygın olarak kabul edilir.^[4] Akademisyenler üç sebep sunuyor: Etrüsklerin ve Etrüsk olmayanların MÖ 8. ve 7. yy'da güçlü ilişkileri vardı, diğer dillerden günümüze ulaşan yazıtlar en eski Etrüsk yazıtlarından daha sonra (MÖ 8. yy'ın sonundan sonra) ortaya çıkmıştır (ilk olarak güneyde Umbri, Faliskler, Latinler ve Sabinler arasında; 6. yy'da ayrıca Po Ovası'nda ve Cisalpine Kelteri, Venetler ve Retler arasında) ve bu metinlerde kullanılan harfler açıkça Batı Yunan alfabesinin Etrüsk versiyonuna dayanmaktadır.^[4] Fakat Latin alfabesi dahil bazı alfabeler, Etrüsklerin oldukça erken bir aşamada kullanmayı bıraktıkları bazı Yunan harflerini korumuşturlar.

Eski İtalik alfabeler çeşitli diller için kullanılmıştır, bunların arasında bazı Hint-Avrupa dilleri (çoğunlukla İtalik diller, ayrıca Galyaca ve muhtemelen Ön-Cermence olarak yorumlanan yazıtlar) ve bazı Hint-Avrupa olmayan diller (örneğin Etrüskçe) de vardı.^[5]

Aşağıdaki tablo Etrüsk alfabesiyle ilgili olduğu varsayılan Eski İtalik alfabeleri göstermektedir. Karşılık geldiği varsayılan semboller aynı sütünda verilmiştir. Birçok sembol aynı alfabede iki veya daha fazla varyanta sahiptir, burada yalnızca birer tanesi gösterilmiştir. [←] ve [→] gösterimleri, gösterilen sembollerin sırasıyla sağdan sola ve soldan sağa yazarken kullanıldığını göstermektedir.

Uyarı: [?] olarak işaretlenen diller için tablodaki "Harflerin" görünümü; tarayıcının Unicode yazı tipinin, Eski İtalik Unicode bloğunda (en) karşılık gelen kod noktalarının gösterdikleridir. Aynı kod noktası, farklı dillerde farklı sembol şekillerini temsil eder; bu nedenle, bu glif görsellerini düzgün bir şekilde görüntülemek için o dile özel bir Unicode yazı tipinin kullanılması gerekir.

Fenike
Harf [←]
Transliterasyon	ʾ	b	g	d	h	w	z	ḥ		ṭ	y	k	l	m	n	s	ʿ	p	ṣ	q	r	š	t
Değer	[ʔ]	[b]	[g]	[d]	[h]	[w]	[z]	[ħ]		[tˤ]	[j]	[k]	[l]	[m]	[n]	[s]	[ʕ]	[p]	[sˤ]	[q]	[r]	[ʃ]	[t]
Eski Yunan[6][7]
Güney [→]									—							—									—	—	—	—	—
Batı [→]
Doğu [→] 1. varyant																									—
Doğu [→] 2. varyant
Klasik İyonya [→]						—		—											—	—
Modern Yunanca	Α	Β	Γ	Δ	Ε	—	Ζ	—		Θ	Ι	Κ	Λ	Μ	Ν	Ξ	Ο	Π	—	—	Ρ	Σ	Τ	Υ	—	Φ	Χ	Ψ
Değer	[a]	[b]	[g]	[d]	[e]	[w]	[zd]	[h]	[ɛː]	[tʰ]	[i]	[k]	[l]	[m]	[n]	[ks]	[o]	[p]	[s]	[k]	[r]	[s]	[t]	[u]	[ks]	[pʰ]	[kʰ]	[ps]	[ɔː]
Etrüsk - MÖ 7.yy'dan itibaren[8][9]
Marsiliana [←]																														—
Eski (5. yy'a kadar) [←]		—		—												—	—
Yeni (4. yy'dan 1. yy'a kadar) [←]												—								—					—
Transliterasyon	a	—	c	—	e	v	z	h		θ	i	k	l	m	n	—	—	p	ś	q	r	s	t	u	ṡ	φ	χ			f
Değer	[a]	—	[k]	—	[e]	[v]	[ts]	[h]		[tʰ]	[i]	[k]	[l]	[m]	[n]	—	—	[p]	[ʃ]	[k]	[r]	[s]	[t]	[u]	[s]	[pʰ]	[kʰ]			[f]
Oskan - MÖ 5.yy'dan itibaren[10]
Harf [←]
Transliterasyon	A	B	G	D	E	V	Z	H			I	K	L	M	N			P			R	S	T	U						F	Ú	Í
Değer	[a]	[b]	[g]	[d]	[ɛ][a]	[w]	[ts]	[h]			[i]	[k]	[l]	[m]	[n]			[p]			[r]	[s]	[t]	[oː]						[f]	[o]	[e][a][b]
Lepont - MÖ 7.yy'dan 5. yy'a kadar
Harf [?][→]	𐌀				𐌄	𐌅	𐌆			𐌈	𐌉	𐌊	𐌋	𐌌	𐌍		𐌏	𐌐	𐌑		𐌓	𐌔	𐌕	𐌖	𐌗
Transliterasyon	A				E	V	Z			Θ	I	K	L	M	N		O	P	Ś		R	S	T	U	X
Güney Piken - MÖ 6.yy'dan itibaren
Harf [?][→]	𐌀	𐌁	𐌂	𐌃	𐌄	𐌅		𐌇			𐌉	𐌊	𐌋	𐌌	𐌍		𐌏	𐌐		𐌒	𐌓	𐌔	𐌕	𐌖						𐌚	𐌞	𐌝	𐌟
Transliterasyon	A	B	G	D	E	V	Z	H			I	K	L	M	N		O	P		Q	R	S	T	U						F	Ú	Í	*

1. ^ ^{a b} Zair (2016) <e> harfi için /ɛ/ sesini, <í> harfi için /e/ sesini kullanıyor.
2. ^ Buck (1904), p. 22: «í harfi; etimolojik olarak kısa bir i sesini, ē sesini, ünlü boşluğundaki kısa e sesini sembolize eden, i-diftonglarında ve ī sesi veren ií kombinasyonlarında düzenli olarak görülen açık i sesini belirtmek için kullanılır.».

</onlyinclude>

Yukarıdaki tabloda olmayanlar:

• Venet alfabesi
• Falisk alfabesi
• Umbri alfabesi
• Kuzey Piken alfabesi
• Ret (Retik) alfabesi
• Kamun (en) alfabesi

Faliskçe, Sabel grubundan Oskanca, Umbriyaca ve Güney Pikence ve diğer gruplardan Venetçe gibi İtalik grubundan birçok Hint-Avrupa dili aslen bu alfabeyi kullandı. Faliskçe, Oskanca, Umbriyaca, Kuzey Pikence ve Güney Pikence alfabelerinin hepsi Etrüsk alfabesinin bir biçiminden evrilmiştir.^[11][12]

Nukeria (en) alfabesi Güney İtalya'da (Nocera Superiore, Sorrento, Vico Equense ve diğer yerlerde) bulunan yazıtlara dayanmaktadır. Sadece MÖ 6. yy ve MÖ 5. yy arasında tasdiklenmiştir. En önemli işareti köknar ağacı şeklindeki /S/'dir ve muhtemelen Fenike alfabesinden türetilmiştir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Çoğunluğu Kuzey İtalya'nın Trentino ve Güney Tirol bölgelerinden ve Avusturya'nın Kuzey Tirol bölgesinden olan neredeyse 400 yazıtla iki farklı alfabe olarak tasdiklenmiştir: Sanzeno ve Magrè (Schio yakınında) alfabeleri. Retçe dili için kullanılmıştır.^[13][14][15]

Este alfabesi, Magrè alfabesine benzer ve Venetçe yazıtlarında kullanılmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Valcamonica'daki kaya çizimlerinde bulunan abecedaria ve diğer kısa yazıtlarda kullanılmıştır.^[16]

26 eski Etrüsk harfinin 21'i, ya doğrudan Cumae alfabesinden (Batı Yunan tipindeki Eğriboz alfabesinin bir varyantından) ya da eski Etrüsk alfabeleri aracılığıyla MÖ 7. yy'dan itibaren Eski Latince için kullanılmaya başlanmıştır; klasik Etrüsk alfabesine kıyasla B, D, K, O, Q, X harfleri korunurken Θ, Ξ, Ϻ, Φ ve Ψ harfleri düşmüştür.^[17]

MÖ 6. yy'dan bilinen Güney Piken alfabesi, /k/ için Q ve /g/ için K kullanmasından ötürü Güney Etrüsk alfabesine benzer. ⟨o⟩ ve /f/ için kullanılan ⟨8⟩ harfi basitleşerek sırasıyla ⟨.⟩ ve ⟨:⟩ olmuştur.^[18]

Mart 2001'de 3.1 sürümünün çıkmasıyla Eski İtalik alfabeler birleştirildi ve Unicode Standard'a eklendi. Eski İtalik için Unicode bloğu U+10300–U+1032F'dir ve belli bir alfabeyi belirtmez (yani tüm İtalik alfabeler denktir ve yazı tipi kullanılacak varyantı belirler).^[19]

Yazma yönü (sağdan sola, soldan sağa, bustrofedon) dile ve hatta kullanıldığı zamana göre çeşitlilik gösterir. Basitlik için çoğu akademisyen soldan sağa yazımı kullanır ve Unicode'daki Eski İtalik bloğunun varsayılan yönü de soldan sağadır.^[20]

• Eski Yunan alfabeleri
• Linear A
• Linear B
• Vinča sembolleri

• Bonfante, Giuliano; Bonfante, Larissa (2002). The Etruscan Language: An Introduction. 2nd. Manchester: Manchester University Press. ISBN 0-7190-5539-3. 
• Mullen, Alex (2013). Southern Gaul and the Mediterranean: Multilingualism and Multiple Identities in the Iron Age and Roman Periods. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-1-107-02059-7. 

• "Etruscan Texts Project". U. Mass. 30 March 2005 tarihinde kaynağından arşivlendi. A searchable online database of Etruscan inscriptions 
• "Old Italic" (PDF). Unicode.org. 
• "The Etruscan alphabet". Omniglot.com. 
• "Old Italic alphabets". Omniglot.com. 
• "Etruscan". AncientScripts.com. 1 Haziran 2002 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
• "Oscan". AncientScripts.com. 25 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Kasım 2006. 
• "Unicode Fonts". www.wazu.jp.