Mücavir alan (komşu alan), belediye sınırları dışında kalan, ancak imar mevzuatı açısından belediyelerin kontrol ve sorumluluğu altına alınan alanlardır. Bu uygulamanın temel amacı, belediyelerin çevresindeki imar faaliyetlerini denetleyerek plansız yapılaşmayı, arazi spekülasyonunu ve rant odaklı düzenlemeleri önlemektir. Mücavir alanlar, yerel yönetimlerin kontrol yetkisini genişleterek, kentsel gelişimin daha düzenli bir şekilde gerçekleşmesini sağlamayı hedefler.

1. Konumu ve Kapsamı: Mücavir alanlar, belediye sınırları dışında yer almakla birlikte, coğrafi yakınlık veya kentsel büyüme potansiyeline bağlı olarak belirlenir.
2. Yetki ve Sorumluluklar: Bu alanlarda imar planlarının hazırlanması, yapı izinlerinin verilmesi ve diğer kentsel düzenlemeler belediyenin sorumluluğu altındadır.
3. Amaç:
   1. Plansız ve kontrolsüz yapılaşmayı önlemek.
   2. Çevresel, sosyal ve ekonomik sürdürülebilirliği sağlamak.
   3. Belediye sınırları dışında yer alan ancak şehirle organik bir bağ kuran alanların, kentsel standartlara uygun şekilde gelişmesini temin etmek.

Türkiye'de mücavir alanların düzenlenmesi, 3 Mayıs 1985 tarihli ve 3194 sayılı İmar Kanunu ile düzenlenmiştir. Kanunun ilgili maddeleri, belediyelere bu alanlarda planlama, yapı ruhsatı düzenleme ve denetim gibi yetkiler tanımaktadır. Ayrıca, bu düzenlemelerle belediyelerin kentsel gelişim üzerindeki etkisinin artırılması ve çevresel bütünlük sağlanması amaçlanmaktadır.

1. Başvuru ve Karar: Mücavir alan belirlenmesi, ilgili belediyenin talebi üzerine, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından onaylanır.
2. Kriterler: Coğrafi yakınlık, imar planı gerekliliği, kentsel genişleme potansiyeli ve belediyenin idari kapasitesi dikkate alınır.
3. Uygulama: Onaylanan mücavir alanlarda belediye, imar faaliyetlerinden çevresel denetime kadar çeşitli yetkilere sahip olur.

Mücavir alan uygulamaları, bazı durumlarda planlama sorunlarına ve yetki karmaşasına yol açabilmektedir. Belediyelerin idari ve mali kapasitesinin yetersiz olduğu durumlarda, mücavir alanlardaki denetim eksiklikleri, plansız yapılaşmayı artırabilmektedir. Bunun yanı sıra, mücavir alanların kapsamının genişletilmesiyle yerel halk üzerinde vergi ve harç yüklerinin artabileceği yönünde eleştiriler bulunmaktadır.

3194 sayılı İmar Kanunu 12 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı. "Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Resmi Sitesi" Bayındırlık ve İskan Bakanlığı (2009). "Türkiye İmar Mevzuatı ve Uygulama Rehberi".