|
Çimenkaya, Ardahan
Çimenkaya, Ardahan ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür. TarihçeÇimenkaya ile Ardıçdere köylerinin ortak eski adı, Toroshevi'dir. 16. yüzyılda Toroshevi (თოროსხევი) adının taşıyan üç köy bulunuyordu. Daha sonra bu adı taşıyan iki köy kalmıştı. Bunlardan Toroshev-i Küçük (Küçük Toroshevi) veya Aşağı Toroshevi köyüne Çimenkaya, Toroshev-i Büzürg (Büyük Toroshevi) veya Yukarı Toroshevi köyüne ise Ardıçdere adı verilmiştir. Gürcüce bir yer adı olan Toroshevi (თოროსხევი), farklı kaynaklarda Tarasis Hevi (ტარასის ხევი), Torashevi (ტორასხევი) olarak da geçer.[4][5] Bir tamlama olan bu yer adında geçen ikinci kelime "hevi" (ხევი) dere anlamına gelir, ancak "Toro / Tora / Tara" kelimesinin anlamı konusunda kaynaklarda bir açıklama bulunmamaktadır.[6] Gürcüce farklı yazılışları olan bu yer adı Türkçeye Toroshev olarak girmiştir. Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Toroshev (تورسخو) ve Toroshav (تورسخاو) olmak üzere iki farklı biçimde yazılmıştır.[7] 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde ise, köyün adı Toroshev (تورسخو) olarak geçer.[8] 93 Harbi'nin ardından Ardahan bölgesine hakim olan Ruslar da köyü Toras-Hevi (Торас-Хеви) adıyla kaydetmiştir.[9] Toroshevi adlı yerleşmeler, tarihsel Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Artaani'de yer alır. Köydeki megalit kalenin varlığı, bu yörenin eski çağlardan beri yerleşme alanı olduğunu göstermektedir.[10] Artaani, erken Orta Çağ'da, Cavaheti bölgesiyle birlikte Tsunda piskoposluğu sınırları içinde bulunuyordu. Birleşik Gürcistan Krallığı'nın parçalanmasından sonra, Samtshe Atabeyliği sınırları içinde kaldı. Osmanlılar bu bölgeyi ve Toroshevi / Toroshavi adlı köyleri 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi.[11] Bu yerleşmeler, Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Toroshev-i Küçük (تورسخو كوپك), Toroshav-i Büzürg (تورسخاو بزرك) ve Toroshav-i Vasat (تورسخاو وسط) adları altında kaydedilmiştir. Bu üç köy Gürcistan Vilayeti içinde, Ardahan-i Büzürg livasının Güney nahiyesine bağlıydı. Toroshev-i Küçük'te (Küçük Toroshevi) 33 hane, Toroshav-i Büzürg'te (Büyük Toroshevi) 45 hane ve Toroshav-i Vasat'ta (Orta Toroshevi) 10 hane yaşıyordu. Üç köyün de hane reisleri, Osmanlı Devleti'nin Hristiyan köylülerden aldığı ispenç vergisi ödemekle yükümlü kılınmıştı. Hane reisleri Gogiça, Batata, Revaza, Demetre, Darispan, Maharebel, Elisa, İvane, Stepane, Manvel, Sultan, Muhtar, Şermazan, Sargis, Kirakos, Eliazar, Sunbat, Arakel, Abraham Laşkara, Samsona, Grigor, Bero, Abison gibi adlar taşıyordu. Bu yerleşmelerde buğday, arpa, yonca tarımı ve arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu.[12] 1694-1732 dönemini kapsayan Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır adlı Osmanlı cebe defterinde, Toroshevi ve Büyük Toroshevi adıyla sadece iki köy kaydedilmiştir.[13] 93 Harbi'nin ardından başlayan Rus idaresi sırasında da Aşağı Toras-Hevi (Нижний Торас-Хеви) ve Yukarı Toras-Hevi (Верхний Торас-Хеви) adıyla sadece iki köy bulunuyordu. 1595 yılındaki kayıtta geçen ve küçük bir köy olan Orta Toroshevi'nin (Toroshav-i Vasat) ortadan kalkmış olduğu bu kayıtlardan anlaşılmaktadır. Aşağı Toras-Hevi köyü Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlı Şadevani nahiyesinin (маркяз: merkez) köylerinden biriydi. Köyde tamamı Rum olarak kaydedilmiş 267 kişi yaşıyordu.[9] Rus idaresi sırasında köyün nüfusu artmış, 1896'da 369 kişiye, 1906'da 691 kişiye ulaşmıştır.[14] Aşağı Toroshevi, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusya'nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, fiilen Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti'nin Tiflis hükûmetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye'ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de imzaladığı Moskova Antlaşması'yla Aşağı Toroshevi köyünü de kapsayan Ardahan ile Artvin bölgeleri Türkiye'ye bırakıldı.[15] Aşağı Toroshevi köyü, 1928 yılında Kars vilayetinin Ardahan kazasının Yalnızçam nayihesine bağlıydı.[16] 1935 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahip olan köyün nüfusu 353 kişiden oluşuyordu.[17] Toroshevi / Toroshev "yabancı kökten geldiği" için Aşağı Toroshevi'nin adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Çimenkaya olarak değiştirilmiştir.[18] Çimenkaya'da Osmanlı dönemi öncesine ait Aşağı Toroshevi Kilisesi’nin kalıntıları, köyün güneybatısındaki bir mahallede, bir evin avlusunda bulunmaktadır. Bu kiliseden geriye doğu duvarının köşesi kalmıştır. Aşağı Toroshevi’den götürülmüş bir taş da Ardahan’da bir evde saklanmaktadır. Muhtemelen bu kiliseye ait taşın üzerindeki Gürcüce yazıda (10. yüzyıl), „[...] | [--------] | მო[ი] ჴ[სენე] | სულ[ი] [-~-][სი]. | წ(მიდა)ო [------] | [--------] | [...]“ şeklinde kimliği belli olmayan bir kişinin yakarışı yer alır.[19] CoğrafyaÇimenkaya, Ardahan il merkezine 19 km uzaklıktadır.[20] Nüfus
Kaynakça
Dış bağlantılarInformation related to Çimenkaya, Ardahan |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
