Друкарня Мамонічаў

Друкарня Мамонічаў была заснавана ў Вільні Пётрам Мсціслаўцам на сродкі магілёўскіх купцоў Мамонічаў у 1574 годзе. У ёй былі надрукаваны ад 80 да 100 кніг, з іх каля паловы — па-старабеларуску. Кнігі вызначаліся высокім паліграфічным і мастацка-арнаментальным аздабленнем.

Была адзінай беларускай друкарняй, якая выпускала зборнікі заканадаўчых актаў, у тым ліку Статут ВКЛ, «Трыбунал абывацелям Вялікага Княства Літоўскага», канстытуцыі «вальных» соймаў.

У маі 1574 года ў хаце Лукаша і Кузьмы Мамонічаў была арганізаваная друкарня Пётра Мсціслаўца. Матэрыяльную дапамогу Мсціслаўцу аказвалі таксама актыўныя прыхільнікі праваслаўя браты Зарэцкія. Маёмасць Мсціслаўца ў друкарні не выкарыстоўвалася^[1].

Першая кніга — літургічнае «Евангелле напрастольнае» — выйшла 30 сакавіка 1575 года. Кніга мела «густоўнага рысунку» шрыфт, які праектаваў, выразаў ды адліў для сваёй друкарні сам Мсціславец. Мова кнігі, як выдання прызначанага для богаслужэбнага ўжытку ў праваслаўных цэрквах, была царкоўнаславянская^[2]. 16 студзеня 1576 года выйшаў «Псалтыр», пасля — «Часовник».

Як вынікае з пасляслоўяў да выдадзеных кніг, Пётр Мсціславец за галоўных ініцыятараў і мецэнатаў стварэння друкарні ўважаў братоў Івана і Зянова Зарэцкіх, якія былі багатымі і ўплывовымі прадстаўнікамі тагачаснага купецкага стану ў Вільні ды займалі адказныя адміністрацыйна-дзяржаўныя пасады.

Пасля таго, як у 1576 годзе каралём стаў зацяты каталік і заступнік езуітаў Стэфан Баторый, паміж Мсціслаўцам і Мамонічамі пачаўся канфлікт. Паводле пастановы суду друкарскае абсталяванне было прысуджанае Мсціслаўцу, а выдадзеныя кнігі — Кузьме Мамонічу пасля сплаты ім Мсціслаўцу 30 копаў грошаў «личбы литовское». Пастанова суду так і не была выкананая, таму ў 1577 годзе суд паўторна вынес вырак і прызначыў штраф. Друкарня была апячатаная і не працавала^[1].

Далейшых звестак пра жыццё i дзейнасць Мсціслаўца не захавалася. Праз 20 гадоў ад віленскае судовае справы яго шрыфты з’явіліся на Валыні, у Астрожскай друкарні^[3].

Пасля гэтага чарговыя кнігі друкуюцца іншым шрыфтом, што можа сведчыць пра спагнанне судом належнага Мсціслаўцу друкарскага абсталявання.

У 1582 годзе ў Вільню прыяжджаў з Львова заблудавец Грынь Івановіч, памочнік Івана Федаровіча Масквіціна, які нарэзаў і адліў Мамонічам два камплекты шрыфтаў — адзін буйнейшы, другі меншы, курсіўны. Гэты шрыфт заставаўся адзіным кірылічным курсіўным шрыфтам ажно да 1730-х гадоў.

У 1583 годзе дзейнасць друкарні была ўзноўленая пад кіраўніцтвам Кузьмы Мамоніча, яго брата Лукі і сына Кузьмы Льва (Лявона Кузьміча). Магчыма, з імі супрацоўнічаў віленскі друкар Васіль Гарабурда, які выдаў у 1582 (або 1580) годзе Актоіх^[1].

Да падпісання Берасцейскай царкоўнай уніі 1596 года друкарня збольшага абслугоўвала патрэбы праваслаўных братэрстваў, братэрскіх школ, цэркваў, простых местачкоўцаў. Выпускаліся багаслоўскія і літургічныя выданні, кнігі для чытання, публіцыстычныя творы, падручнікі, зборнікі заканадаўчых актаў, выданні прававога характару, канстытуцыі вальных соймаў, палемічныя творы Іпація Пацея^[4].

З XVII стагоддзя друкарня забяспечвала патрэбы выключна ўніятаў^[1]. Справамі распараджаўся Лявон Кузьміч Мамоніч, імя якога ў выходных звестках выданняў з’явілася ў 1609 годзе. Адсутнасць кніг для праваслаўных сведчыць пра адхіленне Кузьмы і Лукі Мамонічаў ад спраў і пераходу кіраваннем у рукі Лявона^[1]. Па смерці Кузьмы 16 ліпеня 1607 года Лявон успадкаваў друкарню^[4].

За часы існавання друкарні Мамонічаў з яе выйшлі каля 100 рэлігійных і свецкіх выданняў у беларускай, царкоўнаславянскай і польскай мовах. Матэрыялы друкарні часткова перайшлі ва ўласнасць віленскай Траецкай друкарні^[4].

Пасля 1624 года Лявон Мамоніч перадаў друкарню ордэну базыльянаў, на яе базе была заснавана Віленская Троіцкая друкарня, якая праіснавала да пачатку XIX ст.^[5]

Трэці статут ВКЛ друкаваўся тут у 1588, 1592—1593, 1594—1595 гадах.

Для выдання Літоўскага Статуту Мамонічы набылі Львоўскую друкарню Івана Федаровіча^[6]. Для друку быў выкарыстаны кірылічны курсіўны шрыфт Грыня Івановіча, пры стварэнні якога за ўзор было ўзятае тагачаснае беларускае скорапіснае пісьмо віленскай вялікакняжаскай канцылярыі^[7].

У 1614 і 1619 гадах з друкарні Мамонічаў выходзілі пераклады Статуту на польскую мову.

• «Евангелле напрастольнае» (1575)
• «Псалтыр» (1576)
• «Часоўнік» (1576)

• «Службоўнік» (1583; шрыфт скапіраваны са шрыфту Мсціслаўца^[1])
• «Зборнік» (1585; выданне прысвечанае канцлеру Валовічу^[1])
• «Псалтыр з аднаўленнем» (1586; копія Псалтыра, выдадзенага Іванам Федаровічам у друкарні ў Заблудаве ў 1570 годзе^[1])
• «Кграматыка словеньска языка» (8 кастрычніка 1586 года; пераклад працы сербскага аўтара XIV стагоддзя пра восем часцін мовы, складзены паводле грэчаскіх узораў. У паслямоўі сказана, што падручнік выдадзены на просьбу жыхароў Вільні^[1])
• «Дыялектыка» (каля 1586)
• «Трыбунал абывацелям Вялікага Княства Літоўскага» (1586, у 1614 годзе выйшла выданне на польскай мове)
• «Статут ВКЛ» (1588; у 1614 годзе выйшла выданне на польскай мове^[4]
• «Буквар» (1590-я, 1618, 1621)
• «Евангелле» (1600; два выданні ў адзін год. Спрошчаны варыянт Евангелля Мсціслаўца^[1])
• «Малітвы паўсядзённыя» (1601)
• «Апалогія фларэнційскага сабора» (1604)
• Язэп Руцкі. «Тэзісы» (1608)
• «Гармонія… ўсходняй царквы з касцёлам рымскім» (каля 1608)
• «Трыёдзь каляровая» (1609; копія маскоўскага выдання 1591 года^[1])
• «Трыёдзь посная бяз выхаду» (каля 1609; копія маскоўскага выдання 1589 года ^[1])

• Мамонічы
• Пётр Мсціславец
• Грынь Івановіч

• Рыгор Максімовіч.. Тры выданні Трэцяга Статуту Вялікага Княства Літоўскага (нявызн.)(недаступная спасылка). Вітаўт Тумаш, Выбраныя працы. Беларуская інтэрнэт-бібліятэка «Камунікат» (20 лістапада 2010). Архівавана з першакрыніцы 1 верасня 2011. Праверана 22 верасня 2012.
• Ніна Баршчэўская.. Беларускае кнігадрукаванне ў асвятленні эміграцыйных часопісаў (нявызн.)(недаступная спасылка). Беларуская інтэрнэт-бібліятэка «Камунікат» (20 лістапада 2010). Архівавана з першакрыніцы 3 чэрвеня 2009. Праверана 22 верасня 2012.

• Энцыклапедыя Вялікае Княства Літоўскае — Том 1, 2007 г.
• Н. Березкина. Из истории книгопечатания в Беларуси // Вестник ББА. — № 2. — 1996. Архівавана 4 сакавіка 2016.
• Голенченко Г. Я. Типография Мамоничей // Франциск Скорина и его время. Энциклопедический справочник. — Мн., 1990. — С. 412.
• Зернова А. С. Типография Мамоничей в Вильне (XVII век) // Исслед. и материалы. — М., 1959.
• 400 лет русского книгопечатания. — Москва: Наука, 1964. Архівавана 8 чэрвеня 2014.