Hydrogen

- ← hydrogen → heliwm - ↑ H ↓ Li 1H Y Tabl Cyfnodol
Ymddangosiad
Nwy di-liw er fod iddo rhyw wawr ysgafn, biws pan fo'n blasma Llinellau sbectral hydrogen
Nodweddion cyffredinol
Enw, symbol, rhif	hydrogen, H, 1
Teulu'r elfennau	anfetel
Grŵp, cyfnod, bloc	1, 1, s
Rhif atomig	1.00794(7)
Patrwm yr Electronnau	1s1
Electronnau / cragen	1 (Image)
Nodweddion ffisegol
Lliw	di-liw
Stâd	nwy
Dwysedd	(0 °C, 101.325 kPa) 0.08988 g/L
Dwysedd hylif / Ymdoddbwynt	0.07 (0.0763 solid)[1] g·cm−3
Dwysedd hylif / Ymdoddbwynt	0.07099 g·cm−3
Ymdoddbwynt	14.01 K, -259.14 °C, -434.45 °F
Berwbwynt	20.28 K, -252.87 °C, -423.17 °F
Pwynt triphlyg	13.8033 K (-259°C), 7.042 kPa
Pwynt critigol	32.97 K, 1.293 MPa
Enthalpi ymdoddiad Gwres o ymdoddi	kJ·mol−1
Enthalpi anweddiad	Cynhwysedd gwres	(H2) 28.836 J·mol−1·K−1
Vapor pressure
P (Pa) 1 10 100 1 k 10 k 100 k at T (K) 15 20
Nodweddion Atomig
cyflwr ocsidiad	1, -1 (ocsid amffoterig)
Electronegativity	2.20 (Graddfa Pauling)
egni ïoneiddiadau	1st: 1312.0 kJ·mol−1
Radiws cofalent	31±5 pm
Radiws Van der Waals	120 pm
Amrywiol
Strwythyr y crisal	hecsagonal
Magnetic ordering	diamagnetic
Dargludiad Thermal	0.1805 W·m−1·K−1
Cyflymder sain	(gas, 27 °C) 1310 m·s−1
CAS registry number	1333-74-0
Most stable isotopes
Main article: Isotopes of hydrogen
iso NA half-life DM DE (MeV) DP 1H 99.985% 1H is stable with 0 neutron 2H 0.015% 2H is stable with 1 neutrons 3H trace 12.32 y β− 0.01861 3He
v t e · r

Elfen gemegol gyda'r symbol H a'r rhif atomig 1 yw hydrogen. Yr hen enw Cymraeg amdano oedd: ulai, awyr hylosg a gwyen. Hydrogen yw'r elfen ysgafnaf a mwyaf cyffredin yn y tabl cyfnodol; mae 75% o fater baryonaidd wedi'i wneud ohono, ond dylid cofio, wrth gwrs, y ceir mater arall: mater tywyll.^[2] Ar dymheredd arferol y labordy, mae'n nwy di-liw, diarogl, anfetalaidd a fflamadwy iawn, ac fe'i ceir yn ffurf molecylau gyda'r fformiwla H₂. Yr isotop mwyaf cyffredin ohono, fodd bynnag, yw protiwm (symbol ¹H), sydd ag un proton a dim niwtron. Ar y Ddaear, mae i'w gael fel arfer fel moleciwlau fel dŵr, cyfansoddion organig ac organebau byw. Mae sêr yn cynnwys hydrogen gan amlaf, ond yn ffurf plasma.

Daw'r enw o'r Groeg ὕδωρ (hudôr) (dŵr), a gennen (creawdwr).

Mae gan hydrogen ran bwysig i'w chwarae mewn adweithiau asid-bâs gan fod cyfnewid protonau rhwng moleciwlau hydawdd yn rhan mor bwysig o'r adweithiau hynny. Mewn cyfansoddyn ïonig, mae hydrogen yn cymeryd gwefr negydd (h.y. anion), neu wefr bosydd (cation), a ddynodir gan y symbol H+.

Cynhyrchwyd nwy hydrogen mewn labordy am y tro cyntaf yn yr 16eg ganrif, drwy gymysgu metalau ag asid. Rhwng 1766–81 Henry Cavendish oedd y cyntaf i ddatgan fod nwy hydrogen yn sylwedd unigryw, ar wahân,^[3] a'i fod yn cynhyrchu dŵr pan fo'n llosgi, ac o hyn y tarddodd yr enw (y Crëwr Dŵr).

• Hen enwau Cymraeg am yr elfennau
• Bond hydrogen