Αλιάκμονας Κοζάνης

Συντεταγμένες: 40°19′4″N 21°25′49″E / 40.31778°N 21.43028°E / 40.31778; 21.43028

Αλιάκμων
Ο Ιερός Ναός Αγίας Τριάδος και η Κοινότητα
Αλιάκμων Αλιάκμων
Διοίκηση
Χώρα	Ελλάδα
Περιφέρεια	Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας
Περιφερειακή Ενότητα	Κοζάνης
Δήμος	Δήμος Βοΐου
Δημοτική Ενότητα	Νεάπολης
Γεωγραφία
Γεωγραφικό διαμέρισμα	Μακεδονία
Νομός	Νομός Κοζάνης
Υψόμετρο	579
Έκταση	32
Πληθυσμός
Μόνιμος	126
Έτος απογραφής	2021
Πληροφορίες
Παλαιά ονομασία	Βρατίνιον έως το 1927 Παλιούριον έως το 1960
Ονομασία κατοίκων	Αλιακμονίτες
Ταχ. κώδικας	50001
Τηλ. κωδικός	24680
aliakmonas.gr
δεδομένα

Ο Αλιάκμονας είναι χωριό του δήμου Βοΐου, του νομού Κοζάνης. Είναι κτισμένο στην αριστερή όχθη του Αλιάκμονα ποταμού.

Είναι το χαμηλότερο χωριό του δήμου Βοΐου με υψόμετρο 579 μέτρων περίπου με θέα από νοτιοανατολικά έως βορειοδυτικά λόγω της σταδιακής ανύψωσης του εδάφους με λόφους. Φαίνονται τα βουνά Τύμφη, Σμόλικας, Βόιο, Γράμμος και στα βορειοανατολικά έχει το βουνό Ριζό και το Άσκιο καθώς και οι οικισμοί Νεάπολη και Τσοτύλι. Έχει εύφορο κάμπο στην κοιλάδα του ποταμού Αλιάκμονα. Συντηρείται παραγωγή καπνών και σίτου, ενώ οι κάτοικοί του ασχολούνται και με την κτηνοτροφία.

Ανάμεσα από το χωριό και το ποτάμι κατασκευάστηκε ο κάθετος άξονας της Εγνατίας οδού με έξοδο που φέρει την ονομασία του Αλιάκμονα διπλά από το χωριό. Έτσι η πρόσβαση από Κοζάνη (54 χιλιόμετρα), Καστοριά (28 χιλιόμετρα), Αθήνα (328 χιλιόμετρα) και Θεσσαλονίκη (133 χιλιόμετρα) έγινε σύντομη και εύκολη (περίπου 90 λεπτά από Θεσσαλονίκη). Από την έδρα του Δήμου Νεαπόλεως, Νεάπολη, απέχει 5 χιλιόμετρα ενώ από το Δρυόβουνο απέχει 6 χιλιόμετρα. Εκκλησιαστικά υπάγεται στην Ιερά Μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης.

Στο χωριό από το 2009 λειτουργεί λαογραφικό μουσείο, το οποίο στεγάζεται στο παλιό σχολείο του χωριού.

Πιθανότατα η λέξη Βραττίνιο ετυμολογείται ως προερχόμενο από τη λέξη Βραττίμη που σημαίνει πιτυρούχος άρτος. Παραγωγή: Θέμα, Βραττίμ+ιον που είναι παραγωγική λέξη - βραττίμιον και, κατα παραφθοράν, με αναδρομική αφομοίωσην του μ από το ν έγινε βραττίνιον που σημαίνει ο τόπος που παράγεται σίτος και πιτυρούχο ψωμί.^[1][2][3] Την ονομασία αυτή την είχε έως τις 30 Αυγούστου 1927.

Η ονομασία Παλιούριον δεν πιθανολογείται ότι σημαίνει κάτι βαθύτερο από τον αγκαθωτό θάμνο. Υπήρχε και η γραφή με ήτα (Παληούριον) που κάποιοι την ετυμολογούσαν από το αρχαίο φρούριο της ακροπόλεως του Ριζού (Παλη+ούριο) αν και δεν θεωρείται σοβαρή ετυμολογία. Την ονομασία αυτή διατήρησε έως την 10 Αυγούστου 1960.

Ο Δημήτριος Ζησόπουλος, Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Εσωτερικών κατά τη περίοδο 1959-60, μετονόμασε τον οικισμό σε Αλιάκμων, ενεπνευσμένος από τον καλλίτερο γεωγραφικό προσδιορισμό αλλά και γιατί η ζωή του χωριού είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τον ομώνυμο ποταμό που οι όχθες του δεν απέχουν ούτε μισό χιλιόμετρο από το χωριό. Η λέξη ετυμολογείται ως εξής: Αλιεία + Ακμή = Αλιάκμονας, δηλαδή η ακμάζουσα αλιεία (παλιότερα οι κάτοικοι ασχολούταν και με την αλιεία). Άλλη εκδοχή είναι και αύτη: Αλς (θάλασσα) + άκμων (αμόνι). Κατά την ελληνική μυθολογία, ο Αλιάκμων ήταν ένας από τους ποτάμιους θεούς, τέκνο του Ωκεανού και της Τηθύος.

Κοντά στο χωριό (στη θέση «Νόχτος») υπήρχε αρχαίος οικισμός^[4], όπως μαρτυρούν αρχαία ευρήματα το άγαλμα της Αφροδίτης του 4ου αιώνα π.Χ. Το άγαλμα ήταν δεκατετράποντο. Τα μαλλιά της ήταν δεμένα με φιόγκο ενώ έφερε και κορδέλα, αναφέρει ο Αντώνης Κεραμόπουλος στο έργο του Ημερολόγιο της Μεγάλης Ελλάδος για το έργο του γλύπτη Σκόπα ενώ έχει ανευρεθεί και το ψηφιδωτό δάπεδο ναού των παλαιοχριστιανικών χρόνων. Λίθινα κατασκευάσματα, νομίσματα, κεραμικά, αγκίστρια κουβάδων, αγάλματα, μωσαϊκά, δάπεδα βρέθηκαν στο Νόχτο. Τα νομίσματα μελετήθηκαν από ειδικό αρχαιολόγο, η σχετική έκθεση - γνωμάτευση αναφέρει, ότι πρόκειται για χάλκινα ρωμαϊκά της περιόδου από το 100 π.Χ. μέχρι το 350 μ.Χ. Ο Νικόλαος Κοτζιάς βρήκε, έπειτα από ανασκαφές, το 1940 ένα μωσαϊκό δάπεδο που πιθανολογείται ότι ανήκει σε προχριστιανική εκκλησία. Διαστάσεων 4×6, περιτρυγιριζόταν από χρωματιστό αρχαιοελληνικό μαίανδρο και με γεωμετρική διακόσμηση.

Σε αναζητήσεις του ο καθηγητής ιστορίας και εθνολογίας, Γεώργιος Τσότσος ανεκάλυψε ότι κατά το έτος 1481 το χωριό αναφέρεται ως Ιβρέτινο. Στον κώδικα της Ζάβορδος^[5], του 1534, όπου αναφέρεται με το όνομα Βραντίνι και με 30 χριστιανικές οικογένειες. Στον κώδικα της Ζάβορδος έτους 1692 αναφέρεται ως Βορατίν και οκτώ χρόνια αργότερα ξανά ως Βρατίνιον.

Σε στατιστική αναφορά στις αρχές του 20ού αιώνα, αναφέρεται ως ελληνικό χωριό στο Σαντζάκιο Σερβίων με πληθυσμό 400 κατοίκων και στην ακμή του χωριού μπορεί να είχε έως 750 κατοίκους.^[6] Στα τέλη του 19ου αιώνα, το Βρατίνι ήταν ένα ελληνικό χωριό κοντά στην Νεάπολη. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του Βασίλ Καντσόφ το 1900, 375 Έλληνες Χριστιανοί ζουν στο Βράτινι. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία του Ελληνικού Προξενείου στην Ελασσόνα το 1904, στο Βρατίνι ζουν 400 Έλληνες.

Κατά τη διάρκεια του Βαλκανικού Πολέμου το 1912, το χωριό εισήλθε στην Ελληνική επικράτεια. Το 1913 467 κάτοικοι καταγράφηκαν στην πρώτη απογραφή της νέας εξουσίας στο Βρατίνι. Το 1927 το όνομα του χωριού μετατράπηκε σε Παλιούριον και συνιστάται η ομώνυμη κοινότητα με έδρα αυτό. Την ίδια χρονιά, ανεγείρεται το τριώροφο καμπαναριό του Ιερού Ναού Αγίας Τριάδος. Το 1960 το χωριό μετονομάζεται ξανά ως Αλιάκμων από τον ΓΓ του ΥΠΕΣ Δημήτριο Ζησόπουλο.

• Άγιος Δημήτριος: Ο Άγιος Δημήτριος κτίστηκε το 1610 με ρυθμό βασιλικής και είναι ο νεκροταφικός ναός του χωριού. Στη κατεδάφιση του 1963 τα περισσότερα αρχικά του στοιχεία χάθηκαν.^[7] Το 1982 το καμπαναριό ανασχεδιάζεται.
• Αγία Τριάδα: Η Αγία Τριάδα είναι ο κεντρικός ναός του χωριού (η Αγία Τριάδα είναι η πολιούχος του χωριού). Ο ρυθμός της είναι τρίκλιτη βασιλική µε υπερώο και κτίστηκε στις 8 Μαρτίου του 1859, σύμφωνα με πέτρινη επιγραφή στην είσοδο του ναού. Η κεραμοσκεπή του ναού εσωτερικά στηρίζεται από δύο σειρές από τέσσερα ξύλινα υποστυλώματα που χωρίζουν το ναό σε τρία κλίτη. Το τριώροφο καμπαναριό κατασκευάστηκε το 1927.^[7]
• Ιερός ναός Αγίου Πνεύματος: Ο ιερός ναός του αγίου πνεύματος είναι ο πιο καινούργιος ναός του χωριού. Τα έξοδα του ναού και της διάνοιξης του προαύλιου τα ανέλαβε εξ ολοκλήρου ο κ Βασίλειος Μελιδονιώτης το 2007.Τα εγκαίνια τα τέλεσε ο Σεβασµιότατος Μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης Κ.Κ Παύλος στις 22 Ιουνίου 2008.^[7]
• Ιερός ναός Πηγής Ζωοδόχου Πηγής: Στο προαύλιο του ναού οι κάτοικοι του χωριού την Παρασκευή του Πάσχα, ανήμερα της Ζωοδόχου Πηγής, διοργανώνουν ένα πανηγύρι.^[7]
• Αη Λιάς: Ο Αη Λιάς είναι ένα εξωκλήσι χτισμένο το 1981 δίπλα σε κάτι χωράφια του όρους Ριζό.
• Άγιος Νικόλαος: Ο Άγιος Νικόλαος είναι ένα εξωκλήσι και βρίσκεται λίγο έξω από το χωριό και δίπλα σε μια κατεστραμμένη γέφυρα.

• Αη Δημήτρης
• Κέντρο (Αγία Τριάδα)
• Αη Πνεύμα

Η Κοινότητα Αλιάκμονος ήταν κοινότητα του νομού Κοζάνης που 31 Δεκεμβρίου 1918 (ως Βρατινίου) με έδρα το ομώνυμο χωριό, σύμφωνα με το Β.Δ. της 19-12-1918 (ΦΕΚ 260/1918). Το 1928 η Κοινότητα μετονομάζεται σε "Παληουρίου" και το 1960 πήρε την τελική της ονομασία. Μέχρι το 1928 στη κοινότητα υπαγόταν και το Χελιμόδι, ένα τσιφλίκι όπου καταργήθηκε στις 16 Μαΐου 1928, και μέχρι τις 7 Αυγούστου 1986 υπαγόταν και το Μελιδόνι, έπειτα αποτέλεσε συνοικισμός της Κοινότητας Νεαπόλεως. Στις 4 Δεκεμβρίου 1997, σύμφωνα με το Σχέδιο «Καποδίστριας», η κοινότητα καταργείται και από την 1 Ιανουαρίου 1999 αποτέλεσε Δημοτικό διαμέρισμα του Δήμου Νεάπολης έως το 2011 όπου αποτελεί Τοπική Κοινότητα του νέου διευρυμένου Δήμου Βοΐου, κατά το Πρόγραμμα «Καλλικράτης». Το Κοινοτικό κατάστημα βρίσκεται δίπλα στην Εκκλησία της Αγίας Τριάδος. Πρώτος Πρόεδρος διετέλεσε ο Χρήστος Ι. Γκρέζιος και τελευταίος ο Βασίλειος Ι. Δεβετζής. Πρόεδρος διατελεί ο Βασίλης Σοκαρίδας.

• Αχιλλέας Β. Βυτανιώτης, Σύμβουλος Νομαρχίας -πρώην Νομάρχης Καστοριάς και συγγραφέας.

• Ομοσπονδία Δυτικομακεδονικών Σωματείων Θεσσαλονίκης - Σύλλογος Αλιακμονιτών Θεσσαλονίκης Αρχειοθετήθηκε 2016-03-06 στο Wayback Machine.

• Βυτανιώτης, Αχιλλέας Β. (1999). Αλιάκμων (Βρατίνι) Βοϊου : ιστορία, παράδοση, λαογραφία, κοινωνική ζωή : η διαδρομή του μόχθου μέσα στο χρόνο. Κιλκίς: Εκδόσεις Μαχητής. σελ. 136. 

• Φωτογραφίες από πανηγύρι του χωριού