Αρσένιος Αυτωρειανός

Ο Αρσένιος (κατά κόσμον Γεώργιος) ο Αυτωρειανός διετέλεσε Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως μεταξύ των ετών 1254-1260 και 1261-1265.

Γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Κωνσταντινούπολη. Ήταν γόνος σπουδαίας οικογένειας. Εξελέγη Πατριάρχης το 1254, ενώ ήταν απλός μοναχός^[1] και μόναζε σε νησάκι της λίμνης Απολλωνιάδος στη Βιθυνία^[2], κατόπιν πιέσεων του Αυτοκράτορα Θεόδωρου Β΄ Λάσκαρη και παρά την αντίθετη θέληση των Συνοδικών Ιεραρχών. Χειροτονήθηκε εντός μίας εβδομάδας διάκονος, ιερέας και Πατριάρχης^[3].

Περιγράφεται ως ενάρετος και σεβάσμιος, αλλά όχι μεγάλης παιδείας^[3]. Το 1258, μετά το θάνατο του Θεοδώρου, ανέλαβε να προστατεύσει τον 7χρονο γιο του και διάδοχο του Θρόνου Ιωάννη Δ΄ από τις φιλοδοξίες του Μιχαήλ Η΄ Παλαιολόγου. Ο Μιχαήλ απαίτησε από τον Αρσένιο να τον στέψει αυτοκράτορα, και ο Αρσένιος δέχτηκε με δυσαρέσκεια, υπό τον όρο ότι θα στέψει ως συναυτοκράτορα, ταυτόχρονα με αυτόν, και τον νεαρό Ιωάννη^[1]. Παρά ταύτα, κατά την τελετή ο Μιχαήλ προχώρησε μπροστά από το αγόρι σαν να επρόκειτο να στεφθεί απόλυτος μονάρχης και ο Αρσένιος τον υποχρέωσε να ορκιστεί ότι δεν θα στρεφόταν εναντίον του Ιωάννη^[1].

Την άνοιξη του 1260 αποσύρθηκε από τον θρόνο σε κάποιο μοναστήρι, αλλά μετά τον θάνατο του διαδόχου του, Νικηφόρου Β΄, και υπό τη γενική χαρά της ανακατάληψης της Κωνσταντινούπολης, επέστρεψε^[4] στο Θρόνο του στα τέλη Αυγούστου του 1261^[5] για να πρωτοστατήσει σε νέα τελετή στέψης στην Αγία Σοφία. Εκεί όμως παραβρέθηκε μόνο ο Μιχαήλ, η γυναίκα του και ο μεγαλύτερος γιος του και όχι και ο Ιωάννης. Πριν κλείσει χρόνος, ο Αρσένιος ανακάλυψε ότι ο Μιχαήλ είχε τυφλώσει τον Ιωάννη και είχε σφετεριστεί το Θρόνο, πράγμα στο οποίο αντέδρασε σθεναρά, αφορίζοντας τον Μιχαήλ^[6] και απαγορεύοντάς του να μπαίνει στην Αγία Σοφία^[7]. Για τη στάση του αυτή, ο νέος Αυτοκράτορας τον εξόρισε στην Προικόνησο^[8], όπου και πέθανε το 1273, έχοντας καθαιρεθεί από τον Αυτοκράτορα το 1265 με την εμφανώς ψευδή κατηγορία της συμμετοχής σε συνωμοσία εναντίον του^[9]. Η καθαίρεση και η εξορία του δημοφιλούς Πατριάρχη Αρσενίου είχε συνέπειες στην Εκκλησία, καθώς πολλοί αντέδρασαν στην απομάκρυνσή του και προκάλεσαν το Σχίσμα των Αρσενιατών.

Η Ορθόδοξη Εκκλησία έχει ανακηρύξει τον Αρσένιο άγιο και τιμά τη μνήμη του στις 11 Οκτωβρίου^[α]. Η διαθήκη του Πατριάρχη Αρσενίου διασώζεται μέχρι σήμερα.

• Γεδεών, Μανουήλ (1885). Πατριαρχικοί Πίνακες: Ειδήσεις ιστορικαί βιογραφικαί περί των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως: από Ανδρέου του Πρωτοκλήτου μέχρις Ιωακείμ Γ' του από Θεσσαλονίκης, 36-1884. Κωνσταντινούπολη: Lorenz & Keil. 
• Runciman, Steven (2005). Η Βυζαντινή Θεοκρατία. Εκδόσεις Δόμος. ISBN 9607217225. 
• Mango, Cyril (2006). Ιστορία του Βυζαντίου. Εκδόσεις Νεφέλη. ISBN 9602117427. 
• Πανώτης, Αριστείδης (2008). Το Συνοδικόν της εν Ελλάδι Εκκλησίας. A. Εκδόσεις Σταμούλη. ISBN 978-960-8116-17-7. 
• Γλύκατζη-Αρβελέρ, Ελένη (2009). Γιατί το Βυζάντιο. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα. ISBN 9789601903262.