Oiartzun

Oiartzun
Gipuzkoa, Euskal Herria
Oiartzungo herrigunearen ikuspegi orokorra.
Administrazioa
Estatua	Espainia
Erkidegoa	Euskal Autonomia Erkidegoa
Lurraldea	Gipuzkoa
Eskualdea	Oiartzualdea
Izen ofiziala	Oiartzun
Alkatea	Joana Mendiboure Garaiar
Posta kodea	20180
INE kodea	20063
Herritarra	oiartzuar
Kokapena
Koordenatuak	43°17′57″N 1°51′28″W / 43.299166666667°N 1.8577777777778°W / 43.299166666667; -1.8577777777778
Azalera	59,71 km²
Garaiera	4-838 (84 udaletxean)
Distantzia	12 km Donostiara
Demografia
Biztanleria	10.378 (2024) 47 (2023)
5.212 (%50,2)   (%49) 5.081
Dentsitatea	1,74 bizt/km²
Hazkundea (2003-2013)[1]	% 6,25
Zahartze tasa[1]	% 19,05
Ugalkortasun tasa[1]	‰ 40,54
Ekonomia
Jarduera tasa[1]	% 79,38 (2011)
Genero desoreka[1]	% 8 (2011)
Langabezia erregistratua[1]	% 8,28 (2013)
Euskara
Euskaldunak[2]	% 75.92 + % 10.74 hartzaile (2021)
Kaleko erabilera [3]	% 53.3 (2021)
Etxeko erabilera[4]	% 63.37 (2021)
Datu gehigarriak
Sorrera	1200-1214
Webgunea	http://www.oiartzun.eus/

Oiartzun Gipuzkoako ipar-ekialdeko udalerri bat da, Oiartzualdekoa. Mendiz inguratua dago, Aiako Harria irudi eta oinarri duela. Harana Oiartzun ibaiak zeharkatzen du, eta herria haren inguruan altxatuta dago, baina erdigune historikoa (Elizalde auzoa) ibaitik urruti dago. Oiartzunek 10.340 biztanle zituen 2023 urtean.

	Errenteria eta Lezo	Lezo eta Irun	Irun
	Errenteria		Irun, Lesaka eta Goizueta
		Oiartzun
	Arano eta Goizueta	Goizueta	Goizueta

Oiartzun herria zortzi auzoz osaturik dago:

• Altzibar
• Arragua
• Ergoien
• Elizalde (Eliza nagusia kokatzen den auzoa eta, hortaz, herrigune nagusia)
• Gurutze
• Iturriotz
• Karrika
• Ugaldetxo

Ongizatea

• Petra Lekuona zentroa^[5]
• Udal beilatokia^[6]

Kirola

• Elorsoro kiroldegia^[7]
• Pilotalekuak: Madalensoro, Arragua, Martiena Etxadia, Karrikako pilotalekua eta probalekua, Pikabene, Ergoien, Gurutze, Mendibil, Iturriotz, Elizale eskola, Kontsejupea, Beheko plaza^[7]
• Igerilekuak: Elorsoro kiroldegia, udal igerileku irekia^[7]
• Ugaldetxoko futbol zelaiak^[7]
• Hilerriko probalekua^[7]
• Arraguako eta Arragua-Mendin kirol anitzeko pistak^[7]
• Skate parka^[7]
• Arditurriko bidegorria^[7][8]
• Arkaleko Ehiza eskola^[7]
• Rafael Pikabeako kirol anitzeko pista^[7]

Kultura

• Aretoak: Udaletxeko areto nagusia, Liburutegiko aretoa, Kiroldegiko bilera gela, udaletxeko bilera gela eta udaletxeko bilera gela zaharra^[9]
• Liburutegia^[10]

Hezkuntza

• Urmendi haur eskola^[11]
• Elizalde herri eskola eta institutua^[12]
• Haurtzaro ikastola^[13]
• Kz gunea^[14]
• Helduen hezkuntza^[15]
• Soinuenea Herri Musikaren Txokoa^[16]
• Luberri, Oiartzungo Ikasgune Geologikoa
• Ibargain Musika Eskola
• Intxixu AEK euskaltegia^[17]

Turismoa

• Arritxulo aterpetxea^[18]

Erromatarren garaian Arditurriko meategiak ireki zituzten, eta hainbat mendez ustiatu ziren.

1200. eta 1214. urteen bitartean Alfontso VIII.a Gaztelakoak herri titulua eman zion Oiartzuni, nahiz eta dokumentua ez den ezagutzen.^[19]

Oiartzun izen modernoa modu askotan dokumentatu da^[20] historian zehar. Izenak historian zehar izan dituen aldaera zaharrenak ikusita, pentsa daiteke Oiasso izenarekin harremanik egon daitekeela, nahiz eta Oiasso hura gaurko Oiartzunetik 9 bat kilometrora egon.

Industria (metalurgia, zurgintza, kautxu-eraldaketa eta produktu mineralen industria), zerbitzuak (hipermerkatuak), abeltzaintza (esne eta haragi-behiak) eta nekazaritza dira jarduera nagusiak.

2017an honela banatzen ziren sektore ekonomikoak: Lehen sektorea BEGaren %0,4. Bigarren sektorea BEGaren %27,6. Hirugarren sektorea %66. Eta eraikuntza %6,1.^[21]

1960eko hamarkadan Oiartzunen hasi zen hazkunde demografikoak ez du etenik izan azken urteetan. 2019an 10.351 pertsona bizi ziren herrian, horietatik %19,9k 65 urte edo gehiago zituen eta atzerrian jaiotakoak %6,06 ziren.^[21]

Oiartzungo biztanleria

2011ko maiatzaren 22ko hauteskundeetako emaitzen ondorioz, gehiengo osoa lortu zuen Bildu koalizioko Aiora Perez de San Roman hautatu zuten alkate.

2015eko udal hauteskundeetan Euskal Herria Bilduk berretsi egin zuen gehiengoa. Koalizioko Jexux Leonet hautatu zuten alkate.^[22]

2019ko udal hauteskundeetan hauek izan ziren emaitzak: EH Bilduk 3.616 boto. EAJk 1.452 boto. PSE-EEk 234 boto. PPk 61 boto.^[23] Jexux Leonet izendatu zuten alkate bigarrenez.^[24]

2023ko udal hauteskundeetan Euskal Herria Bilduk berretsi egin zuen geniengoa, bozken %68,73 lortu ondoren. EH Bilduk 3.303 boto eskuratu zituen eta 13 eserleku. EAJ 1.063 boto eta 4 eserleku. Joana Mendiboure Garaiar hautatu zuten alkate.^[25]

Oiartzungo euskara^[29] gipuzkera da; zehatzago esanda, sortaldeko gipuzkerakoa den Bidasoko euskara.^[30][31] Hala ere, Oiartzunek izandako lotura administratibo historikoa dela eta, goi nafarreraren eragin nabarmenagoa du bertako euskarak, eta Bidasoko hizkeran kokatzen diren beste herriengandik bereizten du horrek. Bidasoko hizkera erdialdeko euskararen, nafar euskararen eta nafar-lapurtarraren tarteko hizkeratzat har daitezke. Hala ere, azkenaldian erdialdeko euskararen ezaugarriak gaina hartzen ari dira eta gehiago zabaltzen ari dira.

2016an herritarren %76,25 euskalduna zen.^[21]

• Abuztuaren 3a: San Esteban, herriko jaiak.^[32]
• Ihotik: Inauteriak, herriko jaiak.^[33]
• Ekainaren 13a: San Antonio, Ergoien.^[34]
• Ekainaren 29a: San Pedro, Altzibar.^[34]
• Uztailaren 25a: Santiago eta Uztailaren 31 San Inazio, Iturriotz.^[34]
• Abuztuaren 15a: Igokundeko Ama Birjina, Karrika.^[34]
• Abuztuaren 28a: San Agustin, Gurutze.^[34]
• Irailaren 29a: San Mikel, Ugaldetxo.^[34]

Eraikin erlijiosoak

• San Esteban eliza: XVI. mendeko eliza gotikoa.^[35][36]
• Erromesen Ospitalea eta San Joan Bataiatzailearen basilika, egun Udal Liburutegia. XVI. mendekoa.^[37][38]

Eraikin zibilak eta defentsakoak

• Udaletxea: 1678an eraikia.^[39][40]
• Iturriotz dorretxea: Iturriotz auzoari izena ematen diona. XVI. mendekoa.^[41]
• Ihurrita errota, Ugaldetxo auzunean dagoena.^[42]
• Beloaga gaztelua, Arkaleko harkaitzetan dauden Erdi Aroko gotorlekuaren aztarnak
• Arpidenea etxea. XVII. mendekoa.^[43]
• Don Felizenea etxea. XVIII. mendekoa.^[44]
• Lizargarate etxea. XVII. mendea.^[45]
• Garaño baserria.^[46]
• Garbuno baserria^[47]
• Makutso baserria. XVI. mendekoa.^[48]
• Olaberria burdinola, Ergoien auzunean.
• Urdinola-Arizmendienea etxea

Historia aurrea eta antzinaroa

• Torre leizea: Goi Paleolitoko aztarnategi arkeologikoa.
• Harrespilak: Kauso I eta II, Arritxurrieta, Munere, Errenga, Arritxulangaina, Egiar eta Oianleku.
• Arditurriko meateagia: Antzinako Erromaren garaitik XX. mendea arte ustiatuak, oraindik ere erromatar galeriak ikusgai daude.^[49]

Museoak

• Soinuenea, Herri Musikaren Txokoa: herri musikaren inguruko agiritegi eta ikerketa gunea. Musika tresnak erakusgai diren museo txiki bat ere badu.^[50]
• Luberri, Oiartzungo Ikasgune Geologikoa: Aiako Harriaren inguruan antolatu museo txikia.^[51]

• Ander Imaz (1994), pelotaria.
• Andoni Ugalde (1995), pelotaria.
• Beñat Garaiar (2004), txirrindularia, ez kilometraria.

• Oiartzuneko latsarria
• 
• 
• 

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Gipuzkoa

• Oiartzungo Udalaren webgunea
• Luberri - Oiartzungo Ikasgune Geologikoa
• Herri Musikaren Txokoa
• Oiartzungo albistegia "Oarsoaldeko Hitza"n
• Oiartzun ibaia
• Udalerri Euskaldunen Mankomunitatearen webgunea^{[Betiko hautsitako esteka]}
• Oiartzun Irratiaren webgunea

	Oiartzungo auzoak
Altzibar · Arragua · Ergoien · Elizalde · Gurutze · Iturriotz · Karrika · Ugaldetxo