Rocaforte

Rocaforte
Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Ikuspegia kontzejuko behealdetik
Kokapena
Herrialdea	Nafarroa Garaia
Eskualdea	Zangozerria
Udalerria	Zangoza
Administrazioa
Mota	kontzeju
Izen ofiziala	Rocaforte
Burua (2019-2023)	Maria Eugenia Perez Iriarte (kontzejuburua)
Posta kodea	31409
Herritarra	rocafortar, zangozahartar
Geografia
Koordenatuak	42°35′30″N 1°17′20″W / 42.591666666667°N 1.2888888888889°W / 42.591666666667; -1.2888888888889
Garaiera	463 metro
Distantzia	47,5 km (Iruñetik)
Demografia
Biztanleria	37 (2021)

Rocaforte^[1][a] edo Zangoza Zaharra^[b] Zangoza udalerriko kontzeju bat da, Euskal Herriko Nafarroa Garaia lurraldean kokatuta, Zangozerria eskualdean.

Zangozako jatorrizko asentamendua da, XII. mendean ibarraren behealdera lekualdatu zena, jatorrizko hiria kontzeju gisa mantenduz.

Bertako biztanleak rocafortarrak edo zangozahartarrak daude.

	Somportetik			Donejakue bidea Aragoiko bidea		Donejakuera
	Zangoza (2,5 km)		Rocaforte			Izko (15,5 km)

Rocaforte edo Zangoza Zaharra beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Rocaforte ("rokafórte" ahoskatua)
• nafar erromantzez edo aragoieraz: Rocafort ("rokafórt" ahoskatua)

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[2]

• Burgo Vieyllo (1122)
• Burgo Vetulo de Sancossa (1134)
• Sangossa Veteri (1155)
• Sangossa Uiella (1196)
• Sangossam Ueterem (1237)
• Sanguessa la Ueyela (1254)
• Sanguesa la Vieylla (1366)
• Rocafort (1587)
• Sangossa Vetus alias Rocafort (1591)
• Rocafort (1829)
• Rocaforte (1874)
• Rocaforte (1990)

Herri honen jatorrizko izena Zangoza zen. Ondoren, Zangoza Zaharra izena hartu zuen, Zangoza Berria -ren ordez. XVI. mendetik aurrera, Rocafort nafar erromantzezko izen eman zioten, eta, ondoren, Rocaforte izenaren euskaraz eta gaztelaniaz izandako bilakaera.

Rocaforte Zangozerria eskualdean dago, Zangozaldea eremu naturalean eta Zangoza udalerrian.

Rocaforte Zangozako udalerriaren iparraldean dago, izen bereko industrialdearen ondoan. Herrira heltzeko NA-8603 errepidea hartu behar da Zangozatik iparraldera eta ondoren NA-5401 herri bidea jarraitu.

Rocafortek ekialdeko Nafarroako herri guztiek duten klima mediterraneoa dauka, udak sargoriak izaten dira eta neguak nahiko hotzak. Urteko batez besteko prezipitazioak 500 eta 600mm bitartekoak dira eta batez besteko tenperatura 12 eta 13 gradu artekoa. Prezipitazio ugarienak udaberri eta udazkenean ematen dira, askotan ekaitz moduan. Ekaitz hauek Nafarroa eta Aragoi arteko mendietan sortu eta iparraldera egitean Rocafortera heltzen dira.

Rocaforteko herriaren inguruko landaredia asko aldatu da historian zehar, eta gaur egun zereal zelaiak nagusi dira. Horrez gain, herriko etxeen inguruan hainbat pinu birlandatu ziren herria XX. menderen erdialdean eraiki zenean.

Rocaforten ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Xabier pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 456 metrora, Nafarroako Gobernuak 1929n jarritako estazio meteorologikoa dago.^[3]

Datu klimatikoak (Xabier, 1929-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	19.0	24.0	29.0	30.3	37.6	41.4	42.0	41.4	40.0	34.0	25.0	19.0	42.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	9.3	11.5	15.5	17.2	22.0	27.2	30.8	30.5	25.7	19.7	13.3	9.7	19.4
Batez besteko tenperatura (ºC)	5.0	6.3	9.3	11.3	15.5	19.8	22.6	22.5	18.7	14.1	8.8	5.6	13.3
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	0.6	1.1	3.2	5.3	9.1	12.3	14.3	14.5	11.6	8.5	4.4	1.4	7.2
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-12.0	-10.0	-12.0	-3.0	0.0	2.6	6.2	5.0	1.0	-2.0	-7.5	-12.2	-12.2
Batez besteko prezipitazioa (mm)	46.0	44.5	41.0	71.0	56.3	46.4	30.2	33.3	46.8	69.6	64.1	61.4	610.4
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	38.5	43.5	31.0	47.0	42.3	53.4	62.0	38.5	86.0	103.6	45.3	55.4	103.6
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	10.2	9.0	8.8	11.9	11.4	6.7	4.7	4.7	6.7	10.3	11.4	11.7	107.7
Elur egunak (≥ 1 mm)	1.2	0.8	0.6	0.2	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.1	0.6	3.5
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[4]

Erdi Aroan bere kokaera estrategikoa zela eta, Iruñeko Erresumaren sorreran leku garrantzitsu bilakatu zen. Arabiarrek bere pasabideari Fayy al-Baskuns («baskoien pasabidea») eta herriari Baskunsa deitzen zieten. Hurrengo mendean, monarkiaren edukitzetako baten egoitza izan zen. Errege jaurerriaren lekua, 1280an urtean 230 soseko bularra zor zuen; Karlos II.a Nafarroakoak herrikoei eman zien 460 libera karlin prietorengatik. Vianako printzeak 1454n bere lurren errentak eman zizkion Leon Garrori Oibar ibarran zegoen herriko bailaran. Karlos III.a Nafarroakoak Orreagako Santa Mariari bere elizaren patronatua eman zion, kolegiatarekin batera Benedikto XIII.a aita santuaren buldaz.^[5]

1514an Fernando Katolikoak Joan II.a Aragoikoa erregeak, bere aitak, Rocaforten gaztelu, herri, petxa eta jurisdikziotik Leon Garrori egindako grazia berretsi zuen, berarentzat eta oinordeko izendatzen zuenarentzat, ondoren handitan jarraitzen zuenarentzat. Hala ere, geroago erregeorde bihurtu zen, 1802an erregeordeak herriaren proposamenez izendatzen zuen alkate batek gobernatzen zuen.

Elizari dagokionez, frantziskotarren komentua izan zuen XIX. mendearen lehen erdialdera arte, eta, 1847an, parrokoa erregea edo Orreagako kabildoa hornitzekoa zen, hutsik geratzen zen hilabetearen arabera. Frantziskotarren komentuan, bada oratorio bat, zeinaren kapera, Asisko Frantziskok Iberiar Penintsulan bere lehen etxea egin zuen lekua okupatzen omen duen, eta bere baratzean bada moral bat, herri xeheak santuaren makulua dela uste duena, haitz batean finkatu ondoren, loratu zena. Bere hostoetatik -gainera-, baita ondoko iturri bateko uretatik ere, bertakoak erabiltzen dituzte beren gaixotasunetan, eta, ohi den bezala, hainbat mirari kontatzen dituzte, zeinen zirkunstantzia barregarriek tradizio herrikoi honen funtsik gabekoa frogatzen duten, eta horiek baieztatzeko erabiltzen dituzten egitateen egia eskasa San Frantzisko ordenako kronista batzuek.^[6]

1847an Rocaforte eskola zuen, hirurogei gari-lapurretaz hornitua. 1835-1845eko udal-berrikuntzak arte, Rocaforte Oibar ibarraren barruko hiribildua izan zen, eta, ondoren, udala erabat bananduta, Zangozakoari erantsi zitzaion.

2021 urteko erroldaren arabera 37 biztanle zituen Rocafortek.^[7]

Inguruko herrietan ez bezala, Rocaforteko iharduera ekonomiko nagusia industria da. 1970eko hamarkadan eskualde osorako industrialde berria Rocaforteren ondoko lurretan eraiki zen, ibaiaren ondoan.

Rocaforte kontzejuko mugetan, Oibar eta Irunberri bitartean, Nafarroako Gobernuak eraikitako "Salajones" izeneko parke eoliko dago. Instalaturiko potentzia 19,14 megawatteko da. Parkearen jabea Acciona da gaur egun.

Rocaforteko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute. Egungo kontzejuburua Maria Eugenia Perez Iriarte da.

Rocaforteko kontzejua kontzejuburuak osatzen dute, demokratikoki hautatua. Kontzejuburua Maria Eugenia Perez Iriarte da.

2011tik, Rocafortek kontzejuburu bat izan du:

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Rocaforte atzerakada-eremuan sailkatu zen, non euskarak hain atzerakada handia izan duen, non bertako hiztunik apenas geratzen den.^[8]

Koldo Zuazok, 2010ean, Rocaforte ez-euskal-eremuan sailkatu zen.^[9]

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Zangoza udalerria eremu ez-euskalduneko udalerria zen, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania zen. 2001eko erroldaren arabera, herritarren % 4,86k zekien euskaraz.

2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta gune mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Zangoza) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako Parlamentuan. Nafar Herriaren Batasuna ez, beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, Nafarroako Alderdi Sozialistaren ustegabeko jarrera aldaketak atzera bota zuen gune mistoaren hedapena.^[10] Hala ere, 2017ko ekainean aurrera atera zen mozioa Nafarroako Parlamentuan eta eremu mistoan sartu zen Zangoza azkenean, beste 43 udalerrirekin batera.^[11]

• San Bartolomeko jaiak, abuztuaren hirugarren asteburuan

• Jasokundeko Andre Mariaren eliza, XVI. mendean eraikitako kristiau eliza, gotiko estiloan.
• San Bartolome baseliza, XIII. mendean eraikitako kristiau baseliza, gotiko estiloan.
• Rocaforteko gaztelua, Erdi Aroko gaztelu zaharra.

• 
  Rocaforte goialdetik
• 
  Kontzejuetxea
• 
  San Bartolome baseliza
• 
  Rocaforteko gaztelua

1. ↑ /rokafóɾte/ ahoskatua (laguntza)
   Azentua: zorrotza hirugarren silaban
2. ↑ /s̻anɣ̞ós̻a s̻a.ára/ ahoskatua (laguntza)

• Zangoza
• Zangozerria
• Zangozako merindadea
• Nafarroa Garaia