تبریز در مه

سرجان ملکم می‌گوید باید آخوند برای سال‌های آینده پرورش بدهیم. ز با رخت و چهره دگرگون پای سخنرانی میرزا مسیح می‌رود سپس سخنرانی میرزا مسیح را برای شاه بازگو می‌کند. میرزا ابوالحسن‌خان شیرازی از یعقوب مارکاریان می‌خواهد میانجی خواستگاری دختر شاه شود. شاه به پسرش عباس میرزا می‌گوید از گنجینه تبریز هزینه جنگ را فراهم کند. شاه پیشنهاد می‌کند عباس میرزا مادرش را با خود به تبریز ببرد. شاه گوهر را به عباس میرزا می‌سپارد و به او می‌گوید شوهر دادن یا ندادنش با توست. از آن سو، شاه به یعقوب مارکاریان می‌گوید به میرزا ابوالحسن‌خان شیرازی بسپارد که چون عباس ميرزا دیدگاه گوهر را ارج می‌نهد پیش از رفتن عباس میرزا به تبریز گوهر را به‌همسری بگیرد وگرنه راهی برای دست یافتن به گوهر نمی‌ماند.

میرزا شفیع مازندرانی نخست وزیر تازه، شاه را از نابسامانی ارتش می‌آگاهاند ولی شاه جدی نمی‌گیرد. یعقوب مارکاریان با رخت و چهره دیگرگون دوباره به مدرسه شیخ مسیح می‌رود ولی دانش‌آموزی پی به کیستی او می‌برد و بیرونش می‌کنند. عباس میرزا و مادر و خواهرش به تبریز می‌رسند و طلاقنامه فتحعلی شاه هم به دستشان می‌رسد.

سیسیانف شماری از زنان گرجی را در جنگل اسیر می‌کند و در همین آن ارتش عباس‌میرزا می‌رسد و با توپخانه گردان سیسیانف را شکست می‌دهد و به زنان پیشنهاد می‌کند همراهشان به تبریز بیایند تا آنگاه که خانواده‌هایشان پیدا شوند.

خبر می‌آورند که سیسیانف به دژ ایروان رفته و آنجا سنگر گرفته، عباس میرزا به لاچین‌خان فرمان می‌دهد به آنجا بتازند. لاچین‌خان این کار را با کامیابی انجام می‌دهد.

سرجان ملکم و سرهارفورد جونز به دیدار فتحعلی‌شاه می‌روند شاه گلایه می‌کند چرا به ارتش ایران کمک نکردید... آنها درخواست گماشته‌شدن رابط میان تهران و لندن را می‌کنند و پیشنهادشان میرزا ابوالحسن شیرازی‌ست. همین‌گونه هم می‌شود و او از سوی شاه به جایگاه ایلچی گمارده می‌شود. گفتگوی عیسی فراهانی و عباس‌میرزا درباره دشمن‌ستیزی. گفتگوی کتوان و عباس‌میرزا. لاچین‌خان (آندره) در گوشه‌ای کتوان را می‌بیند و از زنده بودن عشق کهنه می‌گوید. عباس میرزا به عیسی فراهانی می‌گوید از آنجاییکه سیسیانف به بادکوبه گریخته باید به این شهر نیرو بفرستید.

سرداران ایرانی پس از آگاهی از پناه بردن سیسیانف به بادکوبه به آن شهر رفته و او را می‌کشند لاچین خان دوباره به کتوان ابراز عشق می‌کند و این داستان را کتمان به ریحان می‌گوید و داستان‌هایی که در گرجستان میانشان گذشته بود را نیز بازگو می‌کند .

سر سیسیانوف را به تهران می‌فرستند ولی یادآوری میرزا عیسی به همه می‌فهماند که سپاه روس همچنان در مرزهاست. نظر علی بیگ می‌گوید به جای ۲۰۰ اسب ترکمن فقط ۱۰۰ تا به ما رسیده است. لاچین خان عباس میرزا را میانجی قرار می‌دهد تا به کتوان برسد. لاچین دم در خانه کتوان می‌رود ولی باز دست رد به سینه‌اش می‌خورد. پدر ریحان به ریحان می‌گوید شایعات درباره عباس میرزا نگرانم می‌کند. عباس میرزا کتوان را فرا می‌خواند تا درباره شایعات از او بپرسد. مادر عباس میرزا سرزنشش می‌کند او هم پاسخ می‌دهد که آقا را صدا بزنید چون کتوان می‌خواهد مسلمان شود و سپس عروسی کند. برادران ریحان می‌خواهند عباس میرزا را بکشند ولی پدرشان جلوشان را می‌گیرد و می‌گوید ریحان خودش پا پیش گذاشته است. ریحان به کتوان نماز می‌آموزد آسیه نقشه کشتن کتفون را می‌کشد و می‌خواهد بیندازدش گردن لاچین . به جان کتوان سوء قصد می‌شود و عباس میرزا دنبال ضارب می‌گردد و این مایه خشم میرزا عیسی می‌شود. گوهر از میرزا عیسی می‌پرسد چرا برادرم عوض شده و با کسی سخن نمی‌گوید ولی میرزا عیسی خشمگین می‌شود که این مرد میهن را رها کنید .

لاچین به محل زندگی کتوان می‌رود و کمی دیوانه بازی در می‌آورد. عباس میرزا فرمان می‌دهد آیین عقد در مسجد در برابر همه مردم شهر انجام شود ولی همین مردم به او زخم زبان می‌زنند عباس میرزا زخم زبان‌هایی که بابت تجدید فراشش دریافت می‌کند خشمگین است و داد و بیداد می‌کند و می‌خواهد یگانه اندیشه مردم جنگ و شهدا باشد و نه پشت سر سخن گفتن. ناگهان عباس لاچین را به سوی سفره عقد می‌فرستد .

حاج میرزا آقاسی می‌آید و سرپرستی و آموزش محمدمیرزای نوزاد (زاده ۱۸۰۸ م) را به دوش می‌گیرد او را با خود می‌برد. دختر ریحان اندوهگین است که چرا پدرم نمی‌گذارد در آوردگاه بجنگم. طاووس با داستان‌هایی که از اندرونی می‌گوید حوصله شاه را سر می‌برد. سرجان ملکم از فرستاده شدن سرداران ایرانی به هند برای یادگیری فن‌های لشگری آگاه شده‌است او در سفارت انگلیس با یعقوب مارکاریان سخن می‌گوید که چرا مرزهای ایران و روس آرام است؟ او هم می‌گوید برای برانگیختن شاه باید سبیلم را چرب کنید

پیرقلی‌خان در سفره‌خانه با گردن‌کلفتی یک لات رویارو می‌شود و برای مالیدن پوز این جوان به خاک ، با او کشتی می‌گیرد سپس برای رسوایی‌اش به بازار می‌بردش که این کار و آسودگی پیرقلی‌خان از جنگ و نبرد و پرداختنش به کارهای بی‌ارزش واکنش میرزامحمدرضاخوئی را در پی می‌دارد.

عباس‌میرزا نشست پیشبرد جنگ را با نظرعلی‌بیگ، مهدی‌قلی‌خان، لاچین‌خان، میرزا عیسی و پیرقلی‌خان برگزار می‌کند.

عسگرخان افشار در پاریس از سوی یک ناشناس به یک مهمانی فراخوانده می‌شود و این فراخوان را با گاردان درمیان می‌گذارد و سپس به مهمانی می‌رود. آنجا عسگرخان پی می‌برد که مهمانی لژ فراماسون است و نباید به کسی درباره این مهمانی چیزی بگوید ولی او باز هم با گاردان سخن می‌گوید و فراماسون‌ها هم از همین روی دختری گل‌فروش را برای کشتن او می‌فرستند. پیگیری فراماسون‌ها کنجکاوی عسگرخان افشار را کم‌کم برمی‌انگیزد و در آینده از آنها خوشش می‌آید. گاردان عسگرخان را به فینکنشتاین در مرز لهستان نزد ناپلئون میبرد که پیمان میان ایران و فرانسه نگاشته شود. گروه همراه عسگرخان افشار از همانجا سوی ایران به‌راه می‌افتند. و در تبریز با بزرگان دیدار و درباره کم‌وکاستی‌های لشگریان تبریز و نیازمندی‌هایشان پژوهش و برنامه‌ریزی می‌کنند. کمبود بودجه و نبود پول خودنمایی می‌کند.

آئین روز نخست نوروز در کاخ شاه با همراهی گاردان و ژوبر

ژوبر پای سخنان میرزامسیح می‌نشیند. سرهارفورد جونز و سرجان ملکم به دیدار شاه می‌روند و شاه هم فرمان بیرون رفتن آنها از مرزهای ایران را داد که خشم آنها را در پی می‌دارد.

عباس‌میرزا ، میرزا ابوالقاسم را برکتار می‌کند چراکه دیدگاه‌های ناهمساتی داشته‌اند؛ ابوالقاسم باور داشت پیش از تاختن دوباره روس‌ها باید پیش‌دستی کنیم ولی عباس با کیفر پیش از بزه همراهی نمی‌کرد. همچنین ابوالقاسم مخالف جنگیدن با کمک گرفتن از کشورهای بیگانه بود. ابوالقاسم به تهران نزد شاه می‌رود و او به فرمانروایی همدان می‌گماردش

سر اوزلی بجای سرهارفورد جونز سفیر بریتانیا در تهران میشود جونز به او می‌گوید مهم است که ایران بازنده جنگ باشد و ما با دیر رساندن جنگ‌افزارها به‌دست ایرانی‌ها راه این شکست را هموار میکنیم

اعتراض پیرقلی‌خان به عباس‌میرزا درباره دست‌درازی سالدات‌های روس به مرزها و زنان ایرانی‌ها

عباس‌میرزا هم دستور می‌دهد مارشال گوداویچ را فرا بخوانند

کلنل مک‌دنالد و گوداویچ نزد عباس‌میرزا می‌رود

و می‌گویند شما ناچارید با کارهای ما کنار بیایید و ما خودمان مرزها را روشن می‌کنیم و تبریز را هم می‌توانیم بگیریم. عباس‌میرزا خشمگینانه ۲ روز به ایشان زمان می‌دهد تا از مرزهای ایران بروند.

فتحعلی‌شاه به شیرازی می‌گوید که اوزلی گفته با دادن پول می‌توان سرزمین‌های ازدست‌رفته را پس گرفت. سپس گنجه‌ای از گوهرها به شیرازی می‌دهد تا با روس‌ها برای بیرون‌روی از مرزهای ایران گفتگو کند و از همین رو شیرازی را به جایگاه وزیرخارجه می‌گمارد. سپس به شیرازی می‌گوید سر اوزلی قول داده اگر ایران آشتی را بپذیرد روس سرزمین‌های ایران را پس می‌دهد. شیرازی راست به سفارت بریتانیا می‌رود ولی اوزلی می‌گوید کلنل مک دونالد بجایم گمارده شده و این گنجه را هم برای خودت بردار و دست از کارهای کودنانه (دادن پول در برابر زمین) بردار.

روس‌ها به رهبری سردار پاسکویچ در شهرهای مرزی کشتار می‌کنند و مردم را وادار می‌کنند که به امپراتور روس نامه بنویسند و درخواست رهایی از دست ایرانیان را بنمایند.

نیمه‌شب عباس‌میرزا، محمدرضا خویی را فرا می‌خواند برای رایزنی. خویی می‌گوید به سید محمد مجاهد نامه نوشته و او بزودی برای نشست بزرگان کشور به چمن سلطانیه می‌آید

سردار پاسکویچ فروشنده‌ای گرجی را یک دوره‌گرد جا می‌زند و به درون سپاه ایران می‌فرستد. دوره‌گرد با فروش خوراکی‌های خواب‌آور سربازان ایران را خواب‌آلود می‌کند و سپس با علامت دادن پسردار پاسکویچ را به آغاز تاخت‌وتاز آگاه می‌کند. عباس میرزا را می‌آگاهانند که هدف بعدی سردار پاسکویچ دژ شوشی است. او هم به مهدی‌قلی‌خان سرباز می‌دهد که به کمک ایرانیان برود.

در روند این تاخت‌وتاز مهدی‌قلی‌خان و مارشال گوداویچ کشتخه می‌شوند

اندوه عباس‌میرزا را فرا می‌گیرد

دژ شوشی از دست رفته‌است. عباس‌میرزا برای آشتی به در خانه میرزا ابوالقاسم می‌رود و به گوهر می‌گوید نامه‌ای به شوهرت بنویس تا به تبریز بیاید. عباس‌میرزا نشستی در تبریز برگزار می‌کند و بازاریان را فرامی‌خواند و از آنها درخواست کمک می‌کند تا پیش از رسیدن کمک انگلیسی‌ها دست سربازان ایران از جنگ‌افزار تهی نماند. هنگام گفتگوی عباس میرزا و پیرقلی‌خان درباره کمبود آزوغه، ناگهان میرزا ابوالقاسم می‌آید و می‌گوید آصف‌الدوله شکست خورده (۱۸۲۸) و روس‌ها دارند شهر به شهر پیش می‌آیند.

به کمک میر فتاح نیروهای روس به درون شهر می‌آیند. تبریز سقوط می‌کند. (اشغال تبریز در پی جنگ ایران و روس (۱۸۲۶ تا ۱۸۲۸)) گلناز دختر عباس میرزا کشته و به خاک سپرده می‌شود . سردار پاسکویچ در خانه میرفتاح نشیمن می‌گزیند سخن از گفتگو با روس‌ها به میان می‌آید. میرزا ابوالقاسم خواهان گفتگو است. عباس میرزا می‌پذیرد و می‌گوید پیرقلی‌خان و میرزا تقی خان فراهانی (؟) را با خود همراه کن. سردار پاسکویچ برای بیرون رفتن از تبریز می‌گوید باید با نایب‌السلطنه سخن بگویم چون شرایطی دارم. درگیری سربازان روس و مردم در تبریز. آصف‌الدوله ناشناس در تبریز دور می‌زند که نظرعلی‌بیگ می‌شناسدش ولی هنگامی که می‌خواهد دستگیرش کند سالدات‌ها می‌گویند که باید به ما دهیدش وگرنه با زور تفنگ می‌گیریمش.

روس‌ها به مسجد می‌روند و پیشاپیش به میرزامحمدرضاخویی هشدار می‌دهند اگر برنامه‌ای از مسجد برخیزد، با واکنش روس‌ها رویارو خواهد شد. میرزا ابوالقاسم به عباس‌میرزا می‌گوید به تهران بگو کار پیمان آشتی را خودشان بدوش بگیرند تا کم‌کاری‌های تهران به نام تبریز نوشته نشود.

شاه از نرسیدن جنگ‌افزارهای انگلیسی خشمگین است و سفیر انگلیس بسادگی خروشان بودن دریا را بهانه می‌کند. شیخ‌مسيح به همراه مردم کوی و برزن سوگوار تبریز است. نظرعلی‌بیگ از تبریز به تهران می‌رسد و آصف‌الدوله را به دربار می‌دهد و شاه هم او را به باد کتک می‌گیرد. شاه پیمان آشتی با روسیه را توشیح می‌کند و نظرعلی‌بیگ آنرا به تبریز می‌برد ولی سردار پاسکویچ همچنان شروطی دارد؛ مانند کاپیتولاسیون

عباس میرزا به میرزا ابوالقاسم می‌گوید بودن میرزا آقاسی در کنار محمد میرزا دستور تهران است وگرنه تهران محمد میرزا را از ما می‌گیرد عباس میرزا از مهمانی زنانه اندرونی درخواست کمک برای گنجینه تبریز می‌کند و آنها انگشتر و النگوهایشان را می‌دهند تا عباس میرزا بتواند تاوان جنگی را به روسیه بدهد. الکساندر گریبایدوف که خواهرزاده سردار پاسکویچ است و همسرش نینو طی یک ماموریت ماه‌عسل‌وار به تبریز می‌روند جایی برای زندگی این دو جوان در بیرون تبریز در نظر گرفته می‌شود .

الکساندر گریبایدوف گماشته شده است تا دو بند از پیمان ترکمنچای را بکار ببندد: ۱ پرداخت تاوان جنگی ایران به روسیه ۲ برگرداندن اسیران جنگی. گوهرها و زرها را روی ترازو می‌کشند تا در جایگاه تاوان جنگی به روس‌ها بدهند پزشک می‌گوید عباس میرزا سل دارد و نمی‌توان گفت تا چه زمانی زنده می‌ماند بیرون رفتن ارتش روس از جنوب ارس سران تبریز و لشکریان روسیه بابت اینکه مک‌دُنالد در تبریز کنسولگری گشود به اختلاف نظر می‌خورند همسر مک مک‌دُنالد و همسر الکساندر گریبایدوف دوست می‌شوند .

گريبايدوف می‌خواهد آنهایی را که از بالای ارس به پایین ارس آمده‌اند را به زور به خاک روسیه برگرداند او سپس آهنگِ گسیل داشتنِ یک گردان به آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی را می‌کند چرا که در آن گوهرهای فراوان هست همسر مک‌دُنالد برای همسر گريبايدوف احضار روح می‌کند . نینو از روی دلخوری از کارهای گريبايدوف در جایی پنهان می‌شود گريبايدوف گمان می‌کند ایرانی‌ها او را دزدیده‌اند سرانجام با کمک پیرمرد و پیرزن سرایدار خانه‌اش نینو را می‌یابد ولی آن دو تن را می‌کشد گريبايدوف به تهران می‌رود او ادب و رفتاری نیک در برابر شاه ایران ندارد از این رو شاه نیز او را خوار می‌شمارد و پیوندشان به تیرگی می‌گراید این دیدا ر در ۱۱ ژانویه ۱۸۲۹ روی داده است .

شاه با اینکه در دل از شورانده‌شدن مردم از سوی شیخ‌مسيح خوشش آمده ولی او را نفی‌بلد می‌کند و نامه او را نیز پس از خواندن پاره می‌کند. تبریزی‌ها از مرگ گريبايدوف با نامه‌ای آگاه می‌شوند ولی عباس‌میرزا شگفت نمی‌شود چون آنرا پیشبینی‌پذیر می‌دانست. نامه می‌گوید گروهی برای پوزش‌خواهی به سن‌پترزبورگ فرستاده خواهد شد. عباس‌میرزا پیشنهاد می‌کند سرپرست این گروه پسرش خسرومیرزا باشد و میرزاتقی‌خان‌فراهانی هم آنرا همراهی کند. سپس به میرزا ابوالقاسم آماده شو برویم تهران. در تهران عباس‌میرزا فتح‌علی‌شاه را سرزنش می‌کند. شاه، عباس را از شورش فرمانروای هرات می‌آگاهاند. محمدمیرزا از بیماری پدر بهره می‌برد و خودش فرماندهی سپاه در رویداد هرات را بر دوش می‌گیرد.

میرزا ابوالقاسم و محمدمیرزا به تبریز برمی‌گردند. اندوه همه‌جا را برداشته‌است. در تهران فتح‌علی‌شاه در بستر بیماری‌ست و طاووس از او پرستاری می‌کند.

پس از مرگ فتح‌علی‌شاه پسرش ظل‌‌السلطان خود را شاه نامید ولی با رسیدن سپاه تبریز، کوتاه آمد و محمدمیرزا شاه شد. در همان آغاز میرزا ابوالقاسمبا میرزا آقاسی با هم برخورد دارند. میرزا آقاسی هم برای چاره‌جویی نزد وزیرمختار روس می‌رود. میرزا ابوالقاسم با سفیران بیگانه پیوند خوبی ندارد چون باور دارد آنها با زور و توانی که دارند از مردم ایران بهره‌کشی می‌کنند. او تا آنجا پیش می‌رود که هشدار می‌دهد با مردی یا نامردی ایران را از زیر بار پیمان ترکمن‌چای بیرون خواهد برد.

میرزا ابوالقاسم نزد همسرش گوهر درد‌دل می‌کند که محمدشاه فریفته میرزا آقاسی شده‌است. میرزا آقاسی و آصف‌الدوله نزد محمدشاه به بدگویی میرزا ابوالقاسم می‌پردازند چرا که درآمد شاهزادگان را بریده یا دارایی و زمین‌شان را گرفته‌است.

وزیران‌مختار روس و انگلیس هم نزد محمدشاه ناخشنودی خود را بازگو می‌کنند

گو اینکه آنها چاه نخست‌وزیر (میرزا ابوالقاسم) را کنده‌اند. گفتگوی نخست‌وزیر و محمدشاه با صدای بلند.

محمدشاه سرانجام میرزا ابوالقاسم را برکنار می‌کند.