|
دولت نظامی غلامرضا ازهاری
دولت نظامی غلامرضا ازهاری از آخرین دولت‌های دوران شاهنشاهی پهلوی است. رئیس این دولت ۵۵ روزه، غلامرضا ازهاری، عالی‌ترین صاحب‌منصب نظامی ایران بود. در پی کناره‌گیری شریف امامی از نخست‌وزیری، شاه در ۱۵ آبان ۱۳۵۷ یک کابینه نظامی به ریاست غلامرضا ازهاری را روی کار آورد. استقرار دولت نظامی با آن هدف صورت گرفت تا رهبران اپوزیسیون را متقاعد کند که رژیم قابلیت‌های نامحدودی در زمینه سرکوب دارد و از این رو مصالحه با شاه امری منطقی به نظر می‌رسد. ازهاری شیوه‌ای آمیخته از آشتی و سرکوب را پیشه کرد تا بدین وسیله جهت یافتن نخست‌وزیر غیرنظامی فرصتی لازم برای شاه فراهم آورد.[۱] در دوران حکومت ازهاری، مأموران نظامی در بعضی روزنامه‌ها مستقر شدند، کارکنان روزنامه‌های کیهان و اطلاعات به‌عنوان مهم‌ترین نشریات آن روز همراه با چند روزنامه دیگر به جمع اعتصاب کنندگان پیوستند، کارکنان رادیو تلویزیون دست از کار کشیدند و اکثر بانک‌های کشور نیز به‌علت اعتصاب کارکنان تعطیل شدند. در مدت حضور ازهاری سازمان‌های دولتی عموماً در حال اعتصاب بودند و عملاً فعالیت اداری وجود نداشت و چون روزنامه‌ها هم در حال اعتصاب بودند، فعالیت این کابینه جز درگیری با تظاهرکنندگان و مقابله بی‌نتیجه با شعارهای شبانه در پشت بام‌ها و افزایش کمبودها به‌ویژه نبودن بنزین و سوخت‌های خانگی انعکاسی نداشت. در این دوره، حفاظت از تأسیسات نفت نیز برعهده ارتش قرار گرفته بود. در این زمان، بیشتر کارکنان صنعت نفت در اعتصاب به‌سر می‌بردند. هدف از سپرده شدن امور نفت به ارتش این بود که قوانین نظامی در آنجا حاکم و اجرا شود و اعتصاب ادامه نیابد که این نتیجه حاصل نشد و حتی واحدهای ارتش دچار کمبود بنزین شده بودند. از اقدامات دولت نظامی ازهاری، بازداشت دولتمردانی همچون ارتشبد نصیری، منوچهر آزمون، عبدالعظیم ولیان، داریوش همایون، غلامرضا نیک‌پی و امیرعباس هویدا بود. دولت ازهاری مأیوس از وضعیت به‌وجود آمده تلاش کرد تا با دستگیری بعضی رجال گذشته، خشم مردم را فرو بنشاند.[۲] نقطه اوج قیام مردم، تظاهرات تاریخی روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی (۱۹ و ۲۰ آذر ۱۳۵۷) در سراسر کشور بود و دولت ازهاری نتوانست واکنش جدی از خود نشان دهد. میلیون‌ها تن از مردم در راهپیمایی‌های ضد شاه در تهران و شهرهای دیگر شرکت جستند.[۲] فشارها سرانجام نتیجه داد و ازهاری در ۲۵ آذر ۱۳۵۷ دچار حمله قلبی شده، سکته کرده و بستری شد؛ و عملاً کارها متوقف و امور مختل شد. وی که ۱۵ روز از مجموع ۵۵ روز عمر کابینه‌اش بیمار بود در روز ۱۰ دی ۱۳۵۷ استعفا داد و چند روز بعد از کشور خارج شد و برای درمان به آمریکا رفت.[۳] پیشینه تشکیل دولتشکست دولت‌های متعدد و شاه در مقابله با انقلاب، و در عین اعطای امتیازات به مخالفان، مانند آزادی زندانیان سیاسی و برگشت همهٔ تبعیدیان سیاسی از جمله روح‌الله خمینی و…[۴] شاه را واداشت تا به سیاست ارعاب و سرکوب علیه مخالفان متوسل شود و با انتصاب یک نظامی به ریاست دولت، جریان انقلاب را متوقف کند.[۵] به همین منظور شاه بعد از برکناری شریف‌امامی، ارتشبد ازهاری را که رئیس ستاد ارتش بود، به نخست‌وزیری منصوب نمود.[۶] البته از طرف دیگر، روی کار آمدن کابینه نظامی ازهاری که دو ماه قبل از خروج شاه و سه ماه پیش از سقوط حکومت پهلوی و پیروزی انقلاب صورت گرفت، حاصل مشورت شاه با سالیوان، سفیر آمریکا و آنتونی پارسونز، سفیر انگلیس در تهران، و اصرار آنها به روی کار آمدن یک دولت نظامی بود.[۷] برژینسکی مشاور امنیتی جیمی کارتر رئیس‌جمهور آمریکا، در تماسی تلفنی به شاه حمایت کامل دولت متبوع خود را از وی اعلام کرد. این تماس متعاقب جلسه‌ای که در کاخ سفید و در ارتباط با گزارش ویلیام سولیوان سفیر آمریکا در تهران برگزار گردیده بود، گرفته شد. در آن گزارش سآلیوان به وضعیت متزلزل شاه و به روند رو به گسترش انقلاب اسلامی ایران اشاره کرده بود. برژینسکی در خاطرات خود چنین می‌نویسد:
توصیهٔ برژینسکی به شاه مقدمهٔ تشکیل دولت نظامی شد؛ و برای تشکیل یک دولت نظامی، قرعه به نام ارتشبد ازهاری که دارای عالی‌ترین شغل نظامی بود، اصابت کرد. بعدازظهر ۱۴ آبان ۱۳۵۷، ازهاری به کاخ شاه احضار شد و پس از مذاکرات مختصری، شاه به وی تکلیف نخست‌وزیری نمود و او نیز این مأموریت را پذیرفت.[۱۰] به دنبال انتصاب ازهاری به ریاست دولت نظامی، محمدرضا پهلوی در روز ۱۵ آبان در صفحه تلویزیون حاضر شد. این نطق اعتراف به گناهان گذشته و خطاهای بسیار رژیم گذشته بود. او در نطق خود افزود:
کابینه پیشنهادیازهاری روز ۱۵ آبان، کابینه‌ای ناقص شامل ۹ نفر که ۴ نفر از آنان وزیران دولت شریف‌امامی بودند و بقیه را فرماندهان نیروهای نظامی و انتظامی و امنیتی تشکیل می‌دادند را به شرح زیر به شاه معرفی کرد:
پس از چند روز مقرر شد که وزرای نظامی به‌دلیل مشاغل مهمی که دارند باید به کارهای خود برسند؛ در نتیجه، وزرای تازه‌ای معرفی شدند و ازهاری به‌تدریج کابینه را تکمیل نمود و بعد از تأیید شاه، رأی اعتماد مجلس شورای ملی را نیز به دست آورد.[۱۲] مجلس شورای ملی در جلسه روز چهارشنبه اول آذر ماه ۱۳۵۷ پس از طرح برنامه دولت و استماع سخنان نخست‌وزیر و موافقت با اجرای متن برنامه، با اکثریت ۱۹۰ رأی از ۲۲۹ نفر حاضر، به دولت ازهاری رأی اعتماد داد.[۱۳] هیئت دولتپانویس
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||
.svg){kind=small}
