زبان اورومو

اورومو
اورومو
Afaan Oromoo
زبان بومی در	اتیوپی، کنیا
منطقه	منطقه اورومیا
قومیت	اورومو
شمار گویشوران	; ۳۴ میلیون در اتیوپی (تخمین ۲۰۱۵)، ۵۰۰٬۰۰۰ در کنیا (سرشماری ۲۰۱۵)، ۴۱٬۶۰۰ در سومالی (سرشماری ۲۰۱۵)
تبار	آفروآسیایی کوشی کوشی شرقی دشتی اورومویی اورومو; ; ; ;
سامانه نوشتاری	لاتین (کوبی)
وضعیت رسمی
زبان رسمی در	منطقه اورومیا; ( اتیوپی)
زبان اقلیت; شناخته‌شده در	کنیا
کدهای زبان
ایزو ۱–۶۳۹	om
ایزو ۲–۶۳۹	orm
ایزو ۳–۶۳۹	orm – کد همگانی; کدهای اختصاصی:; ; gax – اورا بورانا; ; hae – اورومو شرقی; ; orc – اورما; ; gaz – اورومو غرب مرکزی; ; ssn – واتا
گلاتولوگ	nucl1736
	مناطق اوروموزبان آفریقا
	این نوشتار شامل نمادهای آوایی آی‌پی‌ای است. بدون پشتیبانی مناسب تفسیر، ممکن است علامت‌های سوال، جعبه یا دیگر نمادها را جای نویسه‌های یونی‌کد ببینید.

زبان اورومو (به اورومو: Afaan Oromoo) زبانی از شاخه کوشی خانوادهٔ زبان‌های آفروآسیایی است. اورومو بومی منطقه اورومیا در اتیوپی است و بیشتر سخنگویان آن در این کشور و کنیا ساکنند.

اورومو زبان مادری ۳۳٫۸٪ از مردم اتیوپی است و از این نظر گسترده‌ترین زبان این کشور به‌شمار می‌رود و در پی آن زبان امهری با ۲۹٫۳٪ قرار دارد.^[۲] اورومو گسترده‌ترین زبان خانواده کوشی و چهارمین زبان بزرگ آفریقا، پس از عربی، هوسه و سواحلی، به‌شمار می‌رود.^[۳] گونه‌های اورومو توسط بیش از ۳۵ میلیون مردم اورومو در اتیوپی و توسط نیم میلیون نفر دیگر در مناطقی از شمال و شرق کنیا به عنوان زبان نخست صحبت می‌شود.^[۴] همچنین شماری از مهاجران اورومو زبان در کشورهای آفریقایی مانند آفریقای جنوبی، لیبی، مصر و سودان ساکنند.

اورومو زبان رسمی مناطق اورومیا، ^[۲] هرر و دیرداوه و ناحیه اورومیا در منطقه امهارا است. اورومو همچنین زبان آموزش ابتدایی در مناطق اورومیا، هراری، دیرداوه، بنیشانگول-گوموز و آدیس آبابا و ناحیه اورومیا در منطقه امهارا است. این زبان همراه با تیگرینیا به عنوان زبان مورد استفاده در وب سایت‌های فدرال استفاده می‌شود.^[۵]^[۶]

پراکندگی

حدود ۸۵ درصد از سخنگویان اورومو در اتیوپی می‌زیند (بیشتر منطقه اورومیا). علاوه بر این، در سومالی نیز شماری از سخنگویان این زبان نیز وجود دارند.^[۷] در کنیا، مناطق اتنولوگ ۷۲۲٬۰۰۰ سخنگو برای زبان‌های بورانا و اورما، دو زبان نزدیک به اوروموی اتیوپی، ذکر شده‌است.^[۸] در اتیوپی، اورومو بیشترین شمار سخنگویان بومی را دارد. در آفریقا نیز اورومو چهارمین زبان با بیشترین شمار سخنگو، پس از عربی، سواحلی و هوسه است.

علاوه بر سخنگویان زبان نخست، تعدادی از اعضای سایر اقوام که با اورومو در تماس هستند، آن را به عنوان زبان دوم صحبت می‌کنند. برای نمونه مردم اوموتی‌زبان بامباسی و نیلوصحرایی‌زبانان کواما در شمال غرب اورومیا.^[۹]

واج‌شناسی

اورومو مانند بیشتر زبان‌های اتیوپیایی، اعم از سامی، کوشی، یا اوموتی، دارای مجموعه‌ای از هم‌خوان‌های پرانشی است، یعنی توقف صدا یا صدایی خفیف که با چاکنایی‌شدگی و انفجار هوا همراه است. همخوان‌ها و واکه‌های اورومو عبارتند از:

همخوان‌ها
		دولبی/ لبی‌دندانی	لثوی/ برگشته	کامی‌لثوی/ کامی	نرم‌کامی	چاکنایی
انسدادی و انسایشی	بی‌واک	(p)	t	ch tʃ	k	' ʔ
	واک‌دار	b	d	j dʒ	g ɡ
	پرانشی	ph pʼ	x tʼ	c tʃʼ	q kʼ
	مکیده		dh ᶑ
سایشی	بی‌واک	f	s	sh ʃ		h
سایشی	واک‌دار	(v)	(z)
خیشومی		m	n	ny ɲ
ناسوده		w	l	y j
ر-گونه			r

واکه‌ها
	جلو	مرکز	پشت
بسته	i ɪ, ii i:		u ʊ, uu u:
میانه	e ɛ, ee e:		o ɔ, oo o:
باز		a ɐ	aa ɑ:

نوشتار

اورومو به یک الفبای لاتین به نام کوبی (Qubee) نوشته می‌شود که رسماً در سال ۱۹۹۱ پذیرفته شده‌است.^[۱۰] در گذشته از نسخه‌های مختلف الفبای لاتین برای اورومو استفاده می‌شد.^[۱۱] به نظر می‌رسد با پذیرش کوبی به عنوان الفبای رسمی این زبان، متونی که میان سال‌های ۱۹۹۱ تا ۱۹۹۷ به این نوشته شد بیشتر از همه نوشته‌های ۱۰۰ سال پیش از آن بود. در کنیا مردم بورانا و واتا نیز از الفبای لاتین ولی با سامانه‌های متفاوتی استفاده می‌کنند. خط عربی نیز میان مسلمانان اوروموزبان کاربرد دارد.

حروف الفبای اورومو به شرح زیر هستند:^[۱۲]

A a	B b	C c	D d	Dh dh	E e	F f	G g
H h	I i	J j	K k	L l	M m	N n	Ny ny
O o	P p	Ph ph	Q q	R r	S s	Sh sh	T t
X x	U u	W w	Y y	Z z

منابع

↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Nuclear Oromo". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. {{cite book}}: Invalid |display-editors=4 (help)
↑ ^۲٫۰ ^۲٫۱ "The world factbook". cia.gov. Archived from the original on 15 December 2018. Retrieved 10 December 2020.
↑ "Children's books breathe new life into Oromo language". bbc.co.uk.
↑ "Archived copy". Archived from the original on 2016-08-25. Retrieved 2016-08-22.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:عنوان آرشیو به جای عنوان (link)
↑ "نسخه آرشیو شده". Archived from the original on 19 November 2019. Retrieved 10 December 2020.
↑ "ቤት | FMOH". www.moh.gov.et. Archived from the original on 5 February 2021. Retrieved 10 December 2020.
↑ "Languages of Somalia". ethnologue.com. Retrieved 15 October 2010.
↑ "Languages of Kenya". ethnologue.com. Retrieved 15 October 2010.
↑ Ethnologue (1999-02-19). "Languages of Ethiopia". Ethnologue. Retrieved 2013-08-10.
↑ "Afaan Oromo". دانشگاه پنسیلوانیا، School of African Studies.
↑ "Letter from the Oromo Communities in North America to H.E. Mr. Kofi Anan, Secretary-General of the United Nations". April 17, 2000. Archived from the original on 5 September 2012. Retrieved 15 October 2010.
↑ Teferi Degeneh Bijiga (۲۰۱۵). The Development of Oromo Writing System. University of Kent.

Wikipedia contributors, "Oromo language," Wikipedia, The Free Encyclopedia, http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Oromo_language&oldid=620759123 (accessed August 13, 2014).

کتاب‌شناسی

دستورزبان

Ali, Mohamed; Zaborski, A. (1990). Handbook of the Oromo Language. Wroclaw, Poland: Polska Akademia Nauk. ISBN 83-04-03316-X.^{^{[پیوند مرده]}}
Griefenow-Mewis, Catherine; Tamene Bitima (1994). Lehrbuch des Oromo. Köln: Rüdiger Köppe Verlag. ISBN 3-927620-05-X.^{^{[پیوند مرده]}}
Griefenow-Mewis, Catherine (2001). A Grammatical Sketch of Written Oromo (Language and dialect atlas of Kenya, 4.). Köln, Germany: Rüdiger Köppe Verlag. ISBN 3-89645-039-5.^{^{[پیوند مرده]}}
Heine, Bernd (1981). The Waata Dialect of Oromo: Grammatical Sketch and Vocabulary. Berlin: Dietrich Reimer. ISBN 3-496-00174-7.
Hodson, Arnold Weinholt (1922). An elementary and practical grammar of the Galla or Oromo language. London: Society for Promoting Christian Knowledge.
Owens, Jonathan (1985). A Grammar of Harar Oromo. Hamburg: Buske. ISBN 3-87118-717-8.
Praetorius, Franz (1973) [۱۸۷۲]. Zur Grammatik der Gallasprache. Hildesheim; New York: G. Olms. ISBN 3-487-06556-8.
Roba, Taha M. (2004). Modern Afaan Oromo grammar: qaanqee galma Afaan Oromo. Bloomington, IN: Authorhouse. ISBN 1-4184-7480-0.
Stroomer, Harry (1987). A comparative study of three Southern Oromo dialects in Kenya. Hamburg: Helmut Buske Verlag. ISBN 3-87118-846-8.^{^{[پیوند مرده]}}

لغت‌نامه‌ها

Bramly, A. Jennings (1909). English-Oromo-Amharic Vocabulary. [Typescript in Khartoum University Library].
Foot, Edwin C. (1968) [۱۹۱۳]. An Oromo-English, English-Oromo dictionary. Cambridge University Press (repr. Farnborough, Gregg). ISBN 0-576-11622-X.
Gragg, Gene B. et al. (ed. , 1982) Oromo Dictionary. Monograph (Michigan State University. Committee on Northeast African Studies) no. 12. East Lansing, Mich. : African Studies Center, Michigan State Univ.
Mayer, Johannes (1878). Kurze Wörter-Sammlung in Englisch, Deutsch, Amharisch, Oromonisch, Guragesch, hrsg. von L. Krapf. Basel: Pilgermissions-Buchsdruckerei St. Chrischona.
Tamene Bitima (2000). A dictionary of Oromo technical terms. Oromo - English. Köln: Rüdiger Köppe Verlag. ISBN 3-89645-062-X.^{^{[پیوند مرده]}}
Stroomer, Harry (2001). A concise vocabulary of Orma Oromo (Kenya): Orma-English, English-Orma. Köln: Rudiger Köppe.
Tilahun Gamta (1989). Oromo-English dictionary. Addis Ababa: University Printing Press.

پیوند به بیرون

Online Oromo – Qubee Dictionary
Voice of America news broadcast in Oromo.
Oromo Federalist Democratic Movement (OFDM) website contains many articles written in Oromo and audio.
PanAfriL10n page on Oromo
HornMorpho بایگانی‌شده در ۱۰ اوت ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine: software for morphological analysis and generation of Oromo (and Amharic and Tigrinya) words
500 Word Oromo Dictionary
Oromo – Daily News

[Glottolog-1] Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Nuclear Oromo". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. {{cite book}}: Invalid |display-editors=4 (help)

[The_world_factbook-2] ۲٫۰ ^۲٫۱ "The world factbook". cia.gov. Archived from the original on 15 December 2018. Retrieved 10 December 2020.

[3] "Children's books breathe new life into Oromo language". bbc.co.uk.

[4] "Archived copy". Archived from the original on 2016-08-25. Retrieved 2016-08-22.{{cite web}}: نگهداری یادکرد:عنوان آرشیو به جای عنوان (link)

[5] "نسخه آرشیو شده". Archived from the original on 19 November 2019. Retrieved 10 December 2020.

[6] "ቤት | FMOH". www.moh.gov.et. Archived from the original on 5 February 2021. Retrieved 10 December 2020.

[7] "Languages of Somalia". ethnologue.com. Retrieved 15 October 2010.

[8] "Languages of Kenya". ethnologue.com. Retrieved 15 October 2010.

[9] Ethnologue (1999-02-19). "Languages of Ethiopia". Ethnologue. Retrieved 2013-08-10.

[10] "Afaan Oromo". دانشگاه پنسیلوانیا، School of African Studies.

[11] "Letter from the Oromo Communities in North America to H.E. Mr. Kofi Anan, Secretary-General of the United Nations". April 17, 2000. Archived from the original on 5 September 2012. Retrieved 15 October 2010.

[12] Teferi Degeneh Bijiga (۲۰۱۵). The Development of Oromo Writing System. University of Kent.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]