زبان اکسیتان، اوکسیتان یا اکسیتانی (به اکسیتان: occitan) یک یا گروهی از چندین زبان رومی است که که در جنوب فرانسه، موناکو، دره‌های اکسیتانایتالیا و همچنین دره آراناسپانیا گفتگو می‌شود. این مناطق در مجموع اکسیتانیا نامیده می‌شوند. اکسیتان همچنین در درون بوم گواردیا پیمونتزه (کالابریا، ایتالیا) تکلم می‌شود. برخی زبان کاتالان را جزو اکسیتان می‌دانند، چرا که فاصله میان این زبان و برخی از گویش‌های اکسیتان (مانند زبان گاسکون) مانند فاصله بین گویش‌های مختلف اکسیتان است. کاتالان تا پایان قرن نوزدهم گویشی از زبان اکسیتان محسوب می‌شد و هنوز هم نزدیکترین خویشاوند آن باقی مانده‌است.[۸]
گویشی از اکسیتان معروف به آرانی در دره آران کاتالونیا زبان رسمی است. از سپتامبر ۲۰۱۰، پارلمان کاتالونیا زبان اکسیان آرانی را به عنوان زبان رسمی مورد استفاده در دره آران در نظر گرفته‌است.
در طول تاریخ از نام‌های لیموزینی (Lemosin)، لانگدوسی (Lengadocian)، گاسکون و بعداً پرونسی (Provençal , Provençau یا Prouvençau) به عنوان مترادف اکسیتان استفاده شده‌است. امروزه «پرونسی» عمدتاً به عنوان گویش اکسیتان پروانس در جنوب شرقی فرانسه گفته می‌شود.
برخلاف سایر زبان‌های رومی مانند فرانسوی یا اسپانیایی، هیچ زبان معیار نوشتاری واحدی به نام «اکسیتان» وجود ندارد و زبان اکسیتان در فرانسه، محل زندگی بیشتر اکسیتان‌ها، هیچ وضعیت رسمی ندارد. در عوض، چندین روش معیار برای نوشتن اکسیتان وجود دارد که برخی از آن‌ها بر اساس همه گویش‌ها و برخی دیگر بر اساس گویشی خاص هستند. این تلاش‌ها به دلیل کاهش روز افزون استفاده از زبان اکسیتان به عنوان یک زبان گفتاری در بسیاری از مناطق جنوبی فرانسه و همچنین تفاوت‌های چشمگیر در واج‌شناسی و واژگان در میان گویش‌های مختلف اکسیتان با مانع روبرو می‌شود.
نام اکسیتان از lenga d'òc («زبان òc») گرفته شده‌است، òc در اکسیتان به معنای بله است. در حالی این اصطلاح به صورت شفاهی پس از انحطاط لاتین به کار می‌رفته‌است، در مستندات تاریخی برای نخستین بار دانته، شاعر ایتالیایی قرون وسطی، به وجود زبان اک (langue d'oc) اشاره کرده‌است. او در یکی از آثارش می‌گوید: «nam alii oc, alii si, alii vero dicunt oil» («برخی oc می‌گویند، گروهی sì و دیگران oïl می‌گویند») او بدین ترتیب سه زبان اصلی ادبی رومی را بر اساس واژه هر زبان برای «بله» برجسته می‌کند؛ زبان òc (اکسیتان)، زبان oïl (فرانسوی)، و زبان sì (سیسیلی و ایتالیایی). البته این تنها ویژگی تعیین‌کننده هر گروه نبود.
تاریخ
تکامل زبانی در جنوب غربی اروپا از ۱۰۰۰ تا ۲۰۰۰ م
از آنجا که قلمرویی که در آن اکسیتان گفتگو می‌شود، توسط سایر زبان‌های رومی احاطه شده‌است و بنابراین عوامل خارجی بر پیدایش و توسعه آن تأثیر گذاشته‌اند. عواملی که باعث شدند اکسیتان به صورت جداگانه تکامل بیابد عبارتند از:
مناطق میانگیر: زمین‌های خشک، مرداب‌ها و مناطق لم یرزع و مقاوم در برابر استعمار جدایی بیشتر را ایجاد می‌کند (قلمرو بین لوآر و گارون، فلات صحرای آراگون).
جمعیت ثابت: برخی از مردم اکسیتان‌زبان از نژاد مردمی هستند که از زمان‌های پیش از تاریخ در این منطقه زندگی می‌کنند. [۱۰]
نفوذ تاریخی و طولانی مدت روم: ژولیس سزار یک بار گفت که مردم آکتین می‌توانند به رومی‌ها یاد دهند که چگونه بهتر به لاتین صحبت کنند. به گفته مولر، «جدایی زبانی فرانسه با تأثیر رومیان آغاز شد» [۱۰]
آلمانی‌شدن ناچیز: «فرهنگ واژگان فرانکی و تأثیر آوایی آن اغلب در بالای خط oc/oïl پایان می‌یابد» [۱۰]
اکسیتان در شبه‌جزیره ایبری
کاتالان در مناطق ساحلی دریای مدیترانه شمالی و مرکزی اسپانیا و جزایر بالئاری رابطه تنگاتنگی با زبان اکسیتان دارد و این دو از نظر بسیاری ویژگی‌های زبانی یک منشأ مشترک دارند (نگاه کنید به زبان‌های اکسیتانو-رومی). این زبان از نخستین زبان‌های رومی بود که در قرون وسطی به عنوان وسیله‌ای برای نوشتن ادبیات استفاده می‌شد. در قرون ۱۲ و ۱۳، کوچ‌نشینان کاتالان به زبان اکسیتان می‌نوشتند.
«پاک باش و به فرانسوی صحبت کن» که در پشت دیوار یک مدرسه جنوب فرانسه نوشته شدهاستتظاهراتی دوازده هزار نفری در حمایت از رسمیت‌بخشی اکسیتان در کارکاسون، ۲۲ اکتبر ۲۰۰۵
گرچه اکسیتان در بیشتر روستاهای جنوب فرانسه تا قرن بیستم یک زبان روزمره بود، اما طبق برآوردهای سال ۲۰۱۲ حدود ۱۰۰٬۰۰۰ نفر در فرانسه به این زبان صحبت می‌کردند.
طبق سرشماری سال ۱۹۹۹ فرانسه، ۶۱۰٬۰۰۰ نفر گویشور بومی این زبان بودند (تقریباً همه آن‌ها بومی فرانسوی نیز بودند) و شاید یک میلیون نفر دیگر تا حدی بدان تسلط داشتند. طبق الگوی تغییر زبان، بیشتر این بازمانده‌ها را باید در میان پیرترین جمعیت‌ها یافت. فعالان اکسیتان (که اکسیانیست نامیده می‌شوند) تلاش می‌کنند در پیش‌دبستانی‌های به زبان اکسیتان (Calandretas) زبان را دوباره به جوانان معرفی کنند.
با این وجود، تعداد گویشوران مسلط به زبان اکسیتان به طرز چشمگیری در حال کاهش است. یک گردشگر در شهرهای جنوب فرانسه بعید است یک واژه اکسیتان در خیابان (یا حتی در خانه) بشنود و احتمالاً گهگاهی فقط در تابلوهای خیابانی اکسیتان را ببیند که در بیشتر موارد برابر فرانسوی با برجستگی بیشتری نشان داده شده‌است.
اکسیتان‌ها، در نتیجه بیش از ۲۰۰ سال سرکوب و تحقیر به ندرت در حضور غریبه‌ها، چه اهالی خارج از اکسیتانیا و چه اهالی خارج از کشور، به زبان خود صحبت می‌کنند. اکسیتان هنوز هم توسط بسیاری از افراد پیر در مناطق روستایی گفتگو می‌شود، اما آن‌ها نیز معمولاً هنگام رودررویی با افراد خارجی به زبان فرانسوی سخن می‌گویند.
منطقه‌ای که اکسیتان در گذشته در آن رایج بوده امروزه تقریباً ۱۶ میلیون نفر جمعیت دارد. پژوهش‌های اخیر نشان داده‌است که ممکن است تقریباً ۷۸۹٬۰۰۰ نفر در فرانسه، ایتالیا، اسپانیا و موناکو آن را به عنوان زبان نخست گفتگو می‌کنند. در موناکو، زبان اکسیتان با لیگوریمونگاسک که دیگر زبان بومی منطقه است همزیستی می‌کنند.[۲۳][۲۴] برخی از پژوهشگران اظهار داشتند که تا هفت میلیون نفر در فرانسه این زبان را می‌فهمند،[۲۵][۲۶][۲۷] در حالی که در سال ۱۹۲۱ دوازده تا چهارده میلیون نفر کاملاً با آن صحبت می‌کردند.[۲۸] در سال ۱۸۶۰، گویشوران اکسیتان بیش از ۳۹٪[۲۹] از کل جمعیت فرانسه را تشکیل می‌دادند (در برابر ۵۲٪ فرانسوی‌زبان). در دهه ۱۹۲۰ این تعداد به ۲۶٪ تا ۳۶٪[۳۰] و در سال ۱۹۹۳ به کمتر از ۷٪ رسید.
زبان اکسیتان به جای اینکه یک زبان واحد باشد، اساساً توسط گویش‌های آن تعریف می‌شود. این نکته در جنوب فرانسه بسیار مناقشه‌برانگیز است، زیرا بسیاری از مردم زبان اکسیتان را به عنوان یک زبان واقعی نمی‌شناسند و فکر می‌کنند «گویش»های آن هر کدام یک زبان هستند.[۳۱] هر شهر و روستای اکسیتان‌زبان مانند زبان‌های دیگر مناطقی که اساساً گفتاری بوده و زیاد نوشته نمی‌شدند (به عنوان مثال زبان‌های رتی-رومی، فرنکو-پروونسال، آستوری-لئونی و آراگونی)، عملاً گویش خاص خود را دارد که با هم در کل اکسیتانیا یک زنجیره گویشی کلاسیک را تشکیل می‌دهند که به تدریج در طول مسیر از یک طرف به طرف دیگر تغییر می‌کند. با این وجود، متخصصان معمولاً زبان اکسیتان را به شش گویش اصلی تقسیم می‌کنند:
در حال حاضر دو روش اصلی برای نوشتار اکسیتان استفاده می‌شود، یکی معروف به «کلاسیک»، که براساس اکسیتان معیار قرون وسطی است و دیگری که به دلیل استفاده از آن توسط فردریک میسترال بعضاً «میسترالی» نامیده می‌شود و بر اساس قوانین نوشتاری نوین فرانسوی است. گاهی اوقات، بین کاربران هر سامانه تضاد وجود دارد. الفبای اکسیتان ۲۳ حرف به شرح زیر دارد:
یکی از شناخته‌شده‌ترین متن‌ها به اکسیتان بیست و ششمین کانتویپورجاتوریو از دانته است که آرنو دانیل در آن به راوی پاسخ می‌دهد:
Tan m'abellís vostre cortés deman, / qu'ieu no me puesc ni voill a vos cobrire. / Ieu sui Arnaut, que plor e vau cantan; / consirós vei la passada folor, / e vei jausen lo joi qu'esper, denan. / Ara vos prec, per aquella valor / que vos guida al som de l'escalina, / sovenha vos a temps de ma dolor.
اکسیتان نوین: Tan m'abelís vòstra cortesa demanda, / que ieu non-pòdi ni vòli m'amagar de vos. / Ieu soi Arnaut, que plori e vau cantant; / consirós vesi la foliá passada, / e vesi joiós lo jorn qu'espèri, davant. / Ara vos prègui, per aquela valor / que vos guida al som de l'escalièr, / sovenhatz-vos tot còp de ma dolor.
متن بالا این‌گونه ترجمه می‌شود:
بنابراین خواسته مودبانه شما مرا خشنود می‌کند، / من نمی‌توانم خود را از تو پنهان کنم و نخواهم کرد. / من آرنو هستم که گریه می‌کنم و آواز می‌خوانم؛ / من حماقت گذشته را مقصر می‌دانم، / و روز امید شادی‌آور را پیش رویم می‌بینم. / بنابراین من با آن قدرت از تو درخواست می‌کنم / که تو را به قله پله‌ها راهنمایی می‌کند، / مراقب باش که رنج مرا تسکین دهی!
↑Bernissan, Fabrice (2012). "Combien l'occitan compte de locuteurs en 2012?". Revue de Linguistique Romane (به فرانسوی). 76: 467–512.
↑Martel, Philippe (December 2007). "Qui parle occitan ?". Langues et cité (به فرانسوی). No. 10. Observation des pratiques linguistiques. p. 3. De fait, le nombre des locuteurs de l'occitan a pu être estimé par l'INED dans un premier temps à 526 000 personnes, puis à 789 000 ("In fact, the number of occitan speakers was estimated by the French Demographics Institute at 526,000 people, then 789,000")
↑"Page d'accueil". Région Nouvelle-Aquitaine – Aquitaine Limousin Poitou-Charentes. Archived from the original on 27 January 2012. Retrieved 25 December 2020.
↑ ۱۳٫۰۱۳٫۱Portuguese and Spanish have estiagem and estiaje, respectively, for drought, dry season or low water levels.
↑ ۱۴٫۰۱۴٫۱Portuguese and Spanish have véspera and víspera, respectively, for eve, or the day before.
↑Spanish also has trozo, and it is actually a borrowing from Catalan tros. Colón 1993, p 39. Portuguese has troço, but aside from also being a loanword, it has a very different meaning: "thing", "gadget", "tool", "paraphernalia".
↑Modern Spanish also has gris, but it is a modern borrowing from Occitan. The original word was pardo, which stands for "reddish, yellow-orange, medium-dark and of moderate to weak saturation. It also can mean ochre, pale ochre, dark ohre, brownish, tan, greyish, grey, desaturated, dirty, dark, or opaque." Gallego, Rosa; Sanz, Juan Carlos (2001). Diccionario Akal del color (به اسپانیایی). Akal. ISBN978-84-460-1083-8.
↑Pierre, Bec. (1995) La langue occitane, coll. Que sais-je? n° 1059, Paris: Presses Universitaires de France.
↑Arveiller, Raymond. (1967) Étude sur le parler de Monaco, Monaco: Comité National des Traditions Monégasques, p. ix.
↑Klinkenberg, Jean-Marie. Des langues romanes, Duculot, 1994, 1999, p. 228: "The amount of speakers is an estimated 10 to 12 millions... in any case never less than 6 millions."
↑Baker, Colin; and Sylvia Prys Jones. Encyclopedia of bilingualism and bilingual education, 1997, p. 402: "Of the 13 million inhabitants of the area where Occitan is spoken (comprising 31 départements) it is estimated that about half have a knowledge of one of the Occitan varieties."
↑Barbour, Stephen and Cathie Carmichael. Language and nationalism in Europe, 2000, p. 62: "Occitan is spoken in 31 départements, but even the EBLUL (1993: 15–16) is wary of statistics: 'There are no official data on the number of speakers. Of some 12 to 13 million inhabitants in the area, it is estimated 48 per cent understand Occitan, 28 per cent can speak it, about 9 per cent of the population use it on a daily basis, 13 per cent can read and 6 per cent can write the language.'"
↑(Anglade 1921): La Langue d'Oc est parlée actuellement par douze ou quatorze millions de Français ("Occitan is now spoken by twelve or fourteen million French citizens").
↑(Backer 1860): parlée dans le Midi de la France par quatorze millions d'habitants ("spoken in the South of France by fourteen million inhabitants").
↑(Gaussen 1927): ...défendre une langue, qui est aujourd'hui la mère de la nôtre, parlée encore par plus de dix millions d'individus... ("protect a language, which is today the mother of ours, still spoken by more than ten million individuals")
