زبان سرر

زبان سرر
زبان سرر
Seereer سࣹيرࣹيرْ‎
زبان بومی در	سنگال، گامبیا، موریتانی
شمار گویشوران	۱٫۲ million (۲۰۰۶)
تبار	نیجر-کنگو اطلس-کنگو Senegambian Fula–Serer زبان سرر; ; ; ;
گونه‌های معیار	Seereer-Siin
وضعیت رسمی
تنظیم‌شده توسط	CLAD (Centre de linguistique appliquée de Dakar)
کدهای زبان
ایزو ۲–۶۳۹	srr
ایزو ۳–۶۳۹	srr
گلاتولوگ	sere1260
	این نوشتار شامل نمادهای آوایی آی‌پی‌ای است. بدون پشتیبانی مناسب تفسیر، ممکن است علامت‌های سوال، جعبه یا دیگر نمادها را جای نویسه‌های یونی‌کد ببینید.

زبان سرر (به سرر: Seereer سࣹيرࣹيرْ‎) یکی از زبان‌های بومی مردم سنگال و گامبیا است که متعلق به شعبه اقیانوس اطلس از خانوادهٔ زبان‌های نیجر-کنگو می‌باشد.

نوشتار

امروزه پرکاربردترین الفبا برای نوشتن زبان سرر، الفبای لاتین می‌باشد. این الفبا با صدور حکم‌های حکومتی از سوی حکومت سنگال، آخرین آنها مورخ سال ۲۰۰۵ میلادی، استانداردسازی شده است.^[۳]

الفبای لاتین، که با استعمار فرانسه، و گسترش مدارس سکولار-دولتی، در سنگال ترویج یافت، امروزه الفبای اصلی زبان سررمی‌باشد. اما با عین حال، الفبای عجمی (عربی) سرر نیز در میان مردم، مخصوصا برای تاکید بر فرهنگی اسلامی مردم سرر، رواج دارد. این الفبا امروزه در مدارس اسلامی تدریس می‌شود.

الفبای عجمی (عربی) سرر، از قرن ۱۷ به این سو، اولین الفبای زبان سرر به شمار می‌آمد، که به گسترش بازرگانی با ممالک عرب و مسلمان شمال آفریقا، و گسرتش دین اسلام، برای نوشتار زبان سرر به‌کار گرفته شد. سابقا این الفبا استاندارد نبوده و هر نویسنده، استاد، یا مدرسه، رسم الخط خاص خویش را داشته است. اما در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ میلادی، بر اهمیت استانداردسازی رسم الخط در سنگال تاکید شد. در همین دوران بود که پروسهٔ استانداردسازی الفبای لاتین نیز آغاز شد. در سال ۱۹۹۰ میلادی، «ریاست ترویج زبان‌های ملی» (فرانسوی: Directíon de la Promotion des Langues Nationales‎)، که پروژه‌ای توسط وزارت آموزش سنگال بود، الفبای عربی استانداردسازی شده را معرفی کرد. این الفبای استانداردسازی شده، برای نوشتن تمامی زبان‌های ملی سنگال، منجمله سرر، ولوف،‌ پولار، سونینکه، مندیکا, دیولا, و بلنت می‌باشد.^[۴]

نام خط عربی زبان سرر «الفبای عجمی سرر» (به سرر: ajami seereer، اَجَمِ سࣹيرࣹيرْ) می‌باشد. «خط عجمی» به اصطلاح به الفباها و دستورالخطهای مشتق از عربی گفته می‌شود که در آفریقا برای نوشتن زبانهای آفریقایی، یا به عبارتی دیگر «زبانهای عجمی» به کار برده می‌شد. الفباهای عربی زبانهایی چون هوسه، فولانی، و غیره. از نقاط مشترک این خطوط، اتکاء‌ اجباری به حرکت‌گذاری بر روی تمامی حروف می‌باشد.

الفبای لاتین سرر

	الفبای لاتین سرر
بزرگ	A	B	Ɓ	C	Ƈ	D	Ɗ	E	F	G	H	I	J	Jʼ	K	L	M	N	Ñ	Ŋ	O	P	Ƥ	Q	R	S	T	Ƭ	U	W	X	Y	Ƴ	ʼ
کوچک	a	b	ɓ	c	ƈ	d	ɗ	e	f	g	h	i	j	ʃ	k	l	m	n	ñ	ŋ	o	p	ƥ	q	r	s	t	ƭ	u	w	x	y	ƴ	ʼ
	معادل عربی
	‌ اَ / ◌َ‎	ب	ࢠ‎	ݖ‎	ࢢ‎	د	ط‎	اࣹ / ◌ࣹ‎	ف	گ	ه	اِ / ◌ِ	ج	ݖ	‌ک	ل	م	ن	ݧ	ݝ‌	اࣷ / ◌ࣷ‎	ݒ	ݕ	ق	‌ ر	س	ت	ࢣ	اُ / ◌ُ‎	و	خ	‌ي	ڃ	‌ ع
	آوانگاری
	a	b	ɓ	c	ʄ̊	d	ɗ	e	f	ɡ	h	i	ɟ	ʄ	k	l	m	n	ɲ	ŋ	o	p	ɓ̥	q	r	s	t	ɗ̥	u	w	x	j	ˀj	ʔ

الفبای عجمی سرر

در الفبای عجمی سرر، ۲۹ حرف وجود دارد. این شمارش شامل حروف زبان عربی که در نوشتن واژگان سرر کاربردی ندارند (مانند«ث، ص») نمی‌باشد.^[۵]

حروف الفبای عجمی سرر^[۴]^[۵]
نام	اشکال				آوانگاری	معادل لاتین	مثال		نکته
نام	تنها	آغازی	میانی	پایانی	آوانگاری	معادل لاتین	عجمی سرر	لاتین	نکته
alif اَلِف‎	ا‎	ا‎	ـا‎		/a/	- / a	اُوݒْ‎ اَرَابْ‎	oop araab	حرف «الف» دو نقش را ایفا می‌کند. نقش اول، به عنوان حامل حرکت واکه در واژگانی که با واکه شروع می‌شوند، و نقش دوم به عنوان نشان دهندهٔ واکهٔ کشیدهٔ «aa».
beh بࣹهْ‎	ب‎	بـ‎	ـبـ‎	ـب‎	[b]	b	بَنَانَ‎	banaana
peh ݒࣹهْ‎	ݒ‎	ݒـ‎	ـݒـ‎	ـݒ‎	[p]	p	فَاݒْ‎	faap	حرف در الفبای عربی وجود ندارد. معادل آن در فارسی «پ» می‌باشد. یونی‌کد U+0752
ɓeh ࢠࣹهْ‎	ࢠ‎	ࢠـ‎	ـࢠـ‎	ـࢠ‎	[ɓ]	ɓ	ࢠَلِگْ‎	ɓalig	حرف در الفبای عربی وجود ندارد. معادل فارسی نیز ندارد. یونی‌کد U+08A0
teh تࣹهْ‎	ت‎	تـ‎	ـتـ‎	ـت‎	[t]	t	ݧࣷوتْ‎	ñoot
ceh ݖࣹهْ‎	ݖ‎	ݖـ‎	ـݖـ‎	ـݖ‎	[c]	c / ʃ	ݖَاݖِ‎	caaci	حرف در الفبای عربی وجود ندارد. معادل آن در فارسی «چ» می‌باشد. یونی‌کد U+0756
jeem جࣹيمْ‎	ج‎	جـ‎	ـجـ‎	ـج‎	[dʒ]	j	جُعࣷوخْ‎	juoox
ƴeh ڃࣹهْ‎	ڃ‎	ڃـ‎	ـڃـ‎	ـڃ‎	[ˀj]	ƴ	ڃࣹیوْ‎	ƴeew	حرف در الفبای عربی وجود ندارد. معادل فارسی نیز ندارد. یونی‌کد U+0683
ƈeh ࢢࣹهْ‎	ࢢ‎	ࢢـ‎	ـࢢـ‎	ـࢢ‎	[ʄ]	ƈ	ࢢَارْ‎	ƈaar	حرف در الفبای عربی وجود ندارد. معادل فارسی نیز ندارد. یونی‌کد U+08A2
xah خَهْ‎	خ‎	خـ‎	ـخـ‎	ـخ‎	[x]	x	خَارِيتْ‎	xaariit
dal دَلْ‎	د‎	د‎	ـد‎		[d]	d	دࣷونَا‎	doonaa
reh رࣹهْ‎	ر‎	ر‎	ـر‎		[r]	r	رِيتِ‎	riiti
seen سࣹينْ‎	س‎	سـ‎	ـسـ‎	ـس‎	[s]	s	سُݒِتْ‎	supit
ɗaah طَاهْ‎	ط‎	طـ‎	ـطـ‎	ـط‎	[ɗ]	ɗ	طِيسْ‎	ɗiis
ƭaah ࢣَاهْ‎	ࢣ‎	ࢣـ‎	ـࢣـ‎	ـࢣ‎	[ɗ̥]	ƭ	وَاࢣْ‎	waaƭ	حرف در الفبای عربی وجود ندارد. معادل فارسی نیز ندارد. یونی‌کد U+08A3
ayn عَيْنْ‎	ع‎	عـ‎	ـعـ‎	ـع‎	-	-	اِسْرَعࣹلْ‎	Israel	‌ برای نوشتن واکه‌های پشت سر هم و یا هجاهایی که با واکه شروع می‌شود، در میان واژه، کاربرد دارد.
ŋoon ݝࣷونْ‎	ݝ‎	ݝـ‎	ـݝـ‎	ـݝ‎	[ŋ]	ŋ	ݝَتْ‎	ŋat	حرف در الفبای عربی وجود ندارد. معادل آن در فارسی «نگ» می‌باشد. یونی‌کد U+075D
feh فࣹهْ‎	ف‎	فـ‎	ـفـ‎	ـف‎	[ɸ]	f	فࣷوفِ‎	foofi
qaf قَفْ‎	ق‎	قـ‎	ـقـ‎	ـق‎	[q]	q	اَ قࣷوقْ اَلࣹ‎	a qooq ale
kaf کَفْ‎	ک‎	کـ‎	ـکـ‎	ـک‎	[k]	k	اَکࣷيْ‎	akoy
geh گࣹهْ‎	گ‎	گـ‎	ـگـ‎	ـگ‎	[g]	g	جࣷگࣷݧْ‎	jogoñ	حرف در الفبای عربی وجود ندارد. معادل آن در فارسی «گ» می‌باشد.
lam لَمْ‎	ل‎	لـ‎	ـلـ‎	ـل‎	[l]	l	لَکَسْ‎	lakas
meem مࣹيمْ‎	م‎	مـ‎	ـمـ‎	ـم‎	[m]	m	مُکَندࣷونگّ‎ مبَاخْ‎	mukandoong mbaax	دو کاربرد دارد. یا به عنوان هم‌خوان مستقل، یا به عنوان حرف اول دونگاره‌ی هم‌خوان‌های پیش دماغی (مثل «مبـ»)
noon نࣷونْ‎	ن‎	نـ‎	ـنـ‎	ـن‎	[n]	n	نࣷمْتُ‎ نجُعَخْ‎	nomtu nju'ax	دو کاربرد دارد. یا به عنوان هم‌خوان مستقل، یا به عنوان حرف اول دونگاره‌ی هم‌خوان‌های پیش دماغی (مثل «نجـ»)
noon ݧࣷونْ‎	ݧ‎	ݧـ‎	ـݧـ‎	ـݧ‎	[ɲ]	ñ	رࣵݧِّ‎	ràññi	حرف در الفبای عربی وجود ندارد. معادل آن در فارسی «نگ» می‌باشد. یونی‌کد U+0767
waw وَوْ‎	و‎	و‎	ـو‎		[w]	w	وَتْ‎ ݒِندࣷوࢣْ‎	wat pindooƭ	حرف «و» دو نقش را ایفا می‌کند. نقش اول به عنوان همخوان با صدای [w] می‌باشد. نقش دوم در نشان دادن واکه‌های کشیدهٔ «oo» و یا «uu» می‌باشد.
heh هࣹهْ‎	ه‎	هـ‎	ـهـ‎	ـه‎	[h]	h	اَبْرَهَمْ‎	abraham
yeh يࣹهْ‎	ي‎	يـ‎	ـيـ‎	ـي‎	[j]	y	يِݒُ‎ رِيتِ‎	yipu riiti	حرف «ي» دو نقش را ایفا می‌کند. نقش اول به عنوان همخوان با صدای [j] می‌باشد. نقش دوم در نشان دادن واکه‌های کشیدهٔ «ee» و یا «ii» می‌باشد.

در الفبای عجمی سرر همخوان‌های پیش‌دماغی به صورت دونگاره نوشته می‌شوند. حرف اول دونگاره «م» یا «ن» در ترکیب با حرف همخوان دیگری می‌باشد. حرف «م» در ترکیب با حرف «ب»، و حرف «ن» در ترکیب با حروف هم‌خوان «د»، «ج»، «ق» و «گ» می‌آیند.

حرف اول دونگاره‌های پیش‌دماغی، یعنی «م» و «ن» از جمله شرایط خاص می‌باشند که روی آن‌ها نباید حرکتی، حتی علامت سکون «◌ْ» گذاشته شود. حرف دوم دونگاره‌های پیش‌دماغی در ولوف هیچ وقت علامت سکون «◌ْ» نمی‌پذیرند. اگر این دو‌نگاره‌ها در آخر واژه و بدون صدای واکه ‌باشند، با علامت تشدید «◌ّ» نوشته می‌‌شوند.^[۵]

برخی نویسندگان سرر زبان، دونگاره‌های پیش‌دماغی را به عنوان حرف مستقل الفبا می‌شمارند.

دونگاره‌های هم‌خوان پیش‌دماغی در سرر ^[۵]
اشکال				آوانگاری	معادل لاتین	نمونه		نکات
تنها	آغازی	میانی	پایانی	آوانگاری	معادل لاتین	عجمی سرر	لاتین	نکات
مب‎	مبـ‎	ـمبـ‎	ـمبّ‎	[ᵐb]	mb	مبُودْ‎	mbuud
ند‎	ند‎	ـند‎	ـندّ‎	[ⁿd]	nd	ندَبِدْ‎	ndabid
نج‎	نجـ‎	ـنجـ‎	ـنجّ‎	[ᶮɟ]	nj	نجࣹکْ‎	njek
نق‎	نقـ‎	ـنقـ‎	ـنقّ‎	[ⁿq]	nq	نقࣹيخْ‎	nqeex
نگ‎	نگـ‎	ـنگـ‎	ـنگّ‎	[ᵑɡ]	ng	نگُلࣷوکْ‎	ngulook	توجه شود که با حرف ݝ‎، که معادل فارسی آن نیز «نگ» می‌باشد، فرق دارد.

مانند عربی و فارسی، الفبای از نوع به اصطلاح «ابجد» می‌باشد، به این معنی که حروف فقط نشان‌دهندهٔ هم‌خوان‌ها هستند. واکه‌ها با حرکت رو یا زیر حروف نشان داده می‌شوند. در الفبای عجمی سرر نوشتن تمامی حرکات منجمله حرکت سکون «◌ْ» و تشدید «◌ّ» اجباری می‌باشد.^[۵]

در زبان عربی سه صدای واکه‌ای وجود دارد و به همین دلیل، سه حرکت واکه نیز وجود دارد. (در عربی «ا»، «و»، و «ي» نشان‌دهندهٔ کشیده‌دار بودن واکه‌های سه‌گانه می‌باشد.) اما در سرر، ۵ صدای واکه‌ای و به همین دلیل، ۲ حرکت واکه‌ای نوین علاوه بر سه حرکت گرفته شده از عربی وجود دارد.

در سرر، واکه‌ها می‌توانند کوتاه باشند یا کشیده. واکه‌های کوتاه تنها با حرکت‌گذاری نشان داده می‌شوند. اما واکه‌های کشیده، مانند عربی با «الف»،‌‌ «و»، یا «ي» نشان داده می‌شوند. اما بر خلاف عربی، به دلیل این‌که در سرر ۵ واکه وجود دارد، حرکت‌گذاری پیش از یکی از این سه حرف، هنوز اجباری می‌باشد. همین‌طور، در مواردی که حروف «و» و «ي» برای نشان دادن واکهٔ کشیده به کار می‌روند، بر روی آن‌ها هیچ حرکتی گذاشته نمی‌شود. همین مورد است که واکهٔ کشیده را از واکهٔ کوتاه و همین‌طور از هم‌خوان‌های [w] یا [j] متمیز می‌کند.

برای واکهٔ [a]، از «الف» برای نشان دادن واکه‌ٔ کشیدهٔ [aa] استفاده می‌شود.
برای واکه‌های [e] و [i]، از «ي» برای نشان دادن واکه‌های کشیدهٔ [ee] و [ii] استفاده می‌شود.
برای واکه‌های [o] و [u]، از «و» برای نشان دادن واکه‌های کشیدهٔ [oo] و [uu] استفاده می‌شود.

واکه‌ها در صورتی که در ابتدای واژه باشند، با «الف» نوشته می‌شوند. همین اصل برای واژه‌هایی که با واکهٔ کشیده شروع می‌شوند نیز صدق می‌کنند. واکه‌های کشیده در ابتدای واژه با الف به عنوان حامل حرکت شروع می‌شوند، و پس از «الف»، بسته به نوع واکه، یا «و» و یا «ي» می‌آیند. تنها استثناء واژگانیست که با [Aa] شروع می‌شوند. در این صورت، از «آ» استفاده می‌شود. نوشتن آن به صورت «اَا» غلط است.^[۵]

حرکت واکه‌ها در الفبای عجمی سرر
سکون	کوتاه					کشیده
سکون	-a	-i	-u	-e	-o	-aa	-ii	-uu	-ee	-oo
◌ْ‎	◌َ‎	◌ِ‎	◌ُ‎	◌ࣹ‎	◌ࣷ‎	◌َا‎	◌ِيـ / ◌ِي‎	◌ُو‎	◌ࣹيـ / ◌ࣹي‎	◌ࣷو‎

واکه در ابتدای واژه
کوتاه					کشیده
A	I	U	E	O	Aa	Ii	Uu	Ee	Oo
اَ‎	اِ‎	اُ‎	اࣹ‎	اࣷ‎	آ‎	اِيـ / اِي‎	اُو‎	اࣹيـ / اࣹي‎	اࣷو‎

نمونه متن

ماده ۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر

خط لاتین سرر	خط عجمی سرر	ترجمه فارسی
Ween we naa ñoowaa na ’adna, den fot mbogow no ke war na ’oxu refna na den ’a jega ’o ngalaat ’umti yiif ’um, le mbarin o meƭtowtaa baa mbaag ’o ñoow den fot no fog.	وࣹينْ وࣹ ݧُووَا نَ اَدْنَ، دࣹنْ فࣷتْ مبࣷگࣷوْ نࣷ کࣹ وُر نَ اࣷخُ رࣹفْنَ نَ دࣹنْ اَ جࣹگَ اࣷ نگَلَاتْ اُمْتِ يِيفْ اُمْ، لࣹ مبَرِنْ اࣷ مࣹࢣࣷوْتَا بَا مبَاگْ اࣷ ݧࣷووْ دࣹنْ فࣷتْ نࣷ فࣷگْ.‎	همه انسان‌ها آزاد به دنیا می‌آیند و از نظر حیثیت و حقوق برابر هستند. آنها دارای عقل و وجدان هستند و باید نسبت به یکدیگر با روحیه برادری رفتار کنند.

جستارهای وابسته

زبان‌های سنگال

منابع

↑ زبان سرر at اتنولوگ (18th ed., 2015)
↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Serer". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. {{cite book}}: Invalid |display-editors=4 (help)
↑ Gouvernement du Sénégal, Décret N° 2005-990 du 21 octobre 2005.
↑ ^۴٫۰ ^۴٫۱ Priest, Lorna A; Hosken, Martin; SIL International (12 August 2010). "Proposal to add Arabic script characters for African and Asian languages" (PDF). pp. 13–18, 34–37.
↑ ^۵٫۰ ^۵٫۱ ^۵٫۲ ^۵٫۳ ^۵٫۴ ^۵٫۵ Andaam a ajami seereer - Ndax o jang too bind a seereer na pindooƭ a araab / Alphabétisation - Cours pour apprendre à lire et à écrire le sérère en caractères arabes (5 July, 2014) Link (Archive)

Contributeurs de Wikipédia, "Sérère (langue)," Wikipédia, l'encyclopédie libre, https://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sérère_(langue)&oldid=137980007 (Page consultée le juin 6, 2017).

[e18-1] زبان سرر at اتنولوگ (18th ed., 2015)

[Glottolog-2] Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Serer". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. {{cite book}}: Invalid |display-editors=4 (help)

[3] Gouvernement du Sénégal, Décret N° 2005-990 du 21 octobre 2005.

[proposal-4] ۴٫۰ ^۴٫۱ Priest, Lorna A; Hosken, Martin; SIL International (12 August 2010). "Proposal to add Arabic script characters for African and Asian languages" (PDF). pp. 13–18, 34–37.

[ajamiseereer-5] ۵٫۰ ^۵٫۱ ^۵٫۲ ^۵٫۳ ^۵٫۴ ^۵٫۵ Andaam a ajami seereer - Ndax o jang too bind a seereer na pindooƭ a araab / Alphabétisation - Cours pour apprendre à lire et à écrire le sérère en caractères arabes (5 July, 2014) Link (Archive)

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]