فهرست تلسکوپهای فضایی
فهرست تلسکوپهای فضایی (رصدخانههای فضایی نجومی) فهرستی از تلسکوپهایی است که در فضای بیرونی قرار گرفتهاند و مسئولیت رصد سیارات دوردست، کهکشانها و دیگر اشیای فضایی را برعهده دارند. گستره فرکانسی عملکرد این تلسکوپها شامل اشعه گاما، اشعه ایکس، فرابنفش، نور مرئی، فروسرخ، ریزموج و امواج رادیویی است. تلسکوپهایی که بیش از یک محدوده فرکانسی را پوشش دادهاند در تمامی بخشهای مرتبط گنجانده شدهاند. در این فهرست، نام تلسکوپهایی که پرتوهای کیهانی یا الکترونها را شناسایی میکنند و همچنین ابزارهایی که توانایی بررسی امواج گرانشی را دارند هم آورده شدهاست. اهداف خاص واقع در منظومه شمسی مانند خورشید و سیارات در این فهرست پوشش داده نشدهاند. بهمنظور تعیین فاصله مداری هر تلسکوپ، دو مقدار مداری ارایه شدهاست. برای تلسکوپهای موجود در مدار زمین، حداقل و حداکثر ارتفاع برحسب کیلومتر ارایه شدهاست. برای تلسکوپهای موجود در مدار خورشیدی، حداقل فاصله (حضیض) و حداکثر فاصله (اوج) بین تلسکوپ و مرکز جرم خورشید برحسب واحدهای نجومی (AU) آورده شدهاست. اشعه گاما
تلسکوپهای اشعه گاما، اقدام به جمعآوری و اندازهگیری امواج منفرد و پرانرژی اشعه گاما از هدفهای اخترفیزیکی مینمایند. این امواج پرانرژی توسط جو زمین جذب میشوند و از همینرو مشاهده و جمعآوری آنها مستلزم استفاده از بالنهای مورد استفاده در ارتفاع بالا یا مأموریتهای فضایی است. پرتوهای گاما میتوانند توسط ابرنواخترها، ستارههای نوترونی، تپاخترها و سیاهچالهها ایجاد شوند. انفجار پرتوهای گاما، با انرژی بسیار بالایی نیز شناسایی شدهاند اما هنوز مورد ارزیابی و تشخیص قرار نگرفتهاند.[۱]
اشعه ایکساین تلسکوپها فوتونهای دارای انرژی بالا موسوم به اشعه ایکس را اندازهگیری میکنند. چون اشعه ایکس، نمیتواند مسافتهای طولانی را درون جو زمین طی کند، بههمین علت، تنها میتوان آن را در بخشهای بالایی یا در خارج از جو مشاهده کرد. چندین نوع جسم نجومی از خود اشعه ایکس منتشر میکنند، از خوشههای کهکشان و سیاهچالههای موجود در هستههای کهکشانی فعال گرفته تا اجسام کهکشانی مانند بقایای ابرنواختر، ستارهها و ستارهای دوتایی حاوی یک کوتوله سفید (ستارههای متغیر انفجاری)، ستاره نوترونی یا سیاه چاله (دوتایی اشعه ایکس). برخی از اجسام منظومه شمسی، از خود اشعه ایکس ساطع میکنند که قابل توجهترین آنها ماه است، با اینحال بیشتر تابش اشعه ایکس ناشی از ماه، در واقع بازتاب اشعه ایکس خورشیدی است. تصور میشود ترکیبی از بسیاری از منابع اشعه ایکس شناخته نشده، عامل ایجاد اشعه ایکس پس زمینه[c] است.
امواج فرابنفشتلسکوپهای فرابنفش انجام مشاهدات نجومی در محدوده امواج فرابنفش را ممکن میسازند، محدودهای در حدود ۱۰ تا ۳۲۰ نانومتر. نور در این طول موجها توسط جو زمین جذب میشود، بنابراین مشاهدات در این طول موجها باید از قسمت بالایی جو زمین یا در فضای خارج از جو انجام شود.[۱۰۷] خورشید، ستارههای دیگر و کهکشانها از جمله اجسامی هستند که از خود نور فرابنفش منتشر میکنند.[۱۰۸]
نور مرئیمشاهده اجسام آسمانی با کمک نور مرئی در واقع کهنترین شکل اخترشناسی است، نوری که طول موج آن در گسترهای در حدود ۴۰۰ تا ۷۰۰ نانومتر قرار دارد.[۱۳۴] قرار دادن یک تلسکوپ نوری در فضا، موجب حذف محدودیتها و اعوجاجهای نوری و ارائه تصاویر با وضوح بالاتر میشوند، کیفیتی که امکان دستیابی به آن با کمک تلسکوپهای نوری واقع برروی زمین، ممکن نیست. از تلسکوپهای نوری برای مشاهده سیارات، ستارهها، کهکشانها، سحابیهای سیارهای و قرصهای پیشسیارهای و بسیاری از پدیدهها و اجسام آسمانی استفاده میشود.[۱۳۵]
فروسرخ و زیرمیلیمترینور فروسرخ دارای انرژی کمتری نسبت به نور مرئی است، از اینرو، توسط منابعی که دارای دمای کمتری یا در حال دورشدن با سرعت زیاد از ناظر هستند، منتشر میشود. بههمین ترتیب، امکان مشاهده مواردی مانند ستارههای سرد (مانند کوتولههای قهوهای)، سحابیها و کهکشانهای دارای انتقال به سرخ با کمک امواج فروسرخ وجود دارد.[۱۵۲]
امواج ریزموجتلسکوپهای فضایی ریزموج بهطور عمده برای اندازهگیری پارامترهای کیهانشناسی ناشی از پس زمینه ریزموج کیهانی بهکار رفتهاند. آنها همچنین تابش سنکروترون، تابش ترمزی، گرد و غبار چرخش کهکشان راه شیری، امواج رادیویی برون کهکشانی و خوشههای کهکشانی را با کمک اثر سونیائف زلدوویچ، اندازهگیری میکنند.[۱۸۰]
امواج رادیوییبهدلیل اینکه جو زمین برای عبور امواج رادیویی شفاف است، تلسکوپهای رادیویی موجود در فضا، بیشترین استفاده از این نوع تلسکوپها برای تداخلسنجی خط پایه بسیار طولانی است. این کار به این صورت انجام میپذیرد که مشاهده همزمان جسم هدف توسط یک ماهواره و یک تلسکوپ مستقر انجام میشود. مشاهدات میتواند از بقایای ابرنواخترها، میزرهای نجومی، همگرایی گرانشی، کهکشانهای ستارهفشان و بسیاری از موارد دیگر باشد.
تشخیص ذرهفضاپیما و ماژولهای فضایی که ردیابی ذرات را انجام میدهند، بهدنبال پرتوهای کیهانی و الکترون هستند. این پرتوها میتوانند توسط خورشید (ذرات خورشیدی پرانرژی)، کهکشان راه شیری (پرتوهای کیهانی کهکشانی) و منابع برون کهکشانی (پرتوهای کیهانی برون کهکشانی) منتشر شوند. همچنین پرتوهای کیهانی با انرژی بسیار بالا ناشی از هستههای فعال کهکشانی وجود دارند که میتوانند توسط ردیابهای زمینی از طریق شارش ذرات[am] شناسایی شوند.
امواج گرانشیتلسکوپهایی که در این دسته قرار میگیرند توانایی تشخیص امواج گرانشی را دارند، چینهایی در فضازمان که در اثر برخورد ستارههای نوترونی یا سیاهچالهها ایجاد میشوند.
در نوبت ارسالواژهنامه
جستارهای وابستهمنابع
|