Գեղարքունիքի մարզ

**Գեղարքունիք**
	Քարտեզ
	; դիրքը Հայաստանում
	Կառավարություն
Մարզկենտրոն	Գավառ (քաղաք)
Մարզպետ	Կարեն Սարգսյան
Մարզի կազմավորման թիվը՝	ապրիլի 12, 1995
Տարածաշրջանները	Գավառ համայնք, ; Ճամբարակ համայնք, ; Մարտունի համայնք, ; Սևան համայնք, ; Վարդենիս համայնք
Քաղաքային համայնքների թիվ	5
Գյուղական համայնքների թիվ	87
Գյուղական բնակավայրերի թիվ	93
	Վիճակագրություն
Տարածք; - Ընդհանուր	; 5,348 կմ²
Բնակչություն; - (01.01.2002); - խտություն	; 278․600 ; 52.1/կմ²
Հապավումներ; - Փոստային ինդեքս; - ISO 3166-2 ; - FIPS 10-4	; 1201-1626; AM.GR; AM04
	Կայք: gegharkunik.mtad.am

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Գեղարքունիք (այլ կիրառումներ)

Գեղարքունիք, մարզի կարգավիճակ ունեցող վարչատարածքային միավոր Հայաստանի արևելքում։ Մասշտաբով երկրի ամենամեծ մարզն է, որտեղ գտնվում է Հայկական լեռնաշխարհի երեք խոշորագույն լճերից մեկը՝ Սևանա լիճը։

Ֆիզիկա-աշխարհագրական բնութագիր

Գեղարքունիքի մարզը սահմանակից է հյուսիսում՝ Տավուշի, արևմուտքում՝ Կոտայքի և Արարատի, հարավում՝ Վայոց ձորի մարզերին, արևելքում՝ Ադրբեջանի Հանրապետության Գետաբեկի, Դաշքեսանի և Թովուզի շրջաններին, հարավ-արևելքում՝ Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանին^{[Ն 1]}։

Տարածքի մեծությամբ այն առաջինն է Հայաստանում։

Լեռնագրություն

Գեղարքունիքի մարզը բոլոր կողմերից շրջապատված է լեռնաշղթաներով կամ առանձին լեռներով։ Մարզի տարածքում գտնվող գլխավոր լեռնաշղթաներն են Գեղամա, Արեգունի, Սևանի, Արևելյան Սևանի, Վարդենիսի լեռները։ Բազմաթիվ են հրաբխային կոները, այդ թվում՝ Աժդահակը, Արմաղանը։

Կան նաև դաշտեր, որոնք ընդգրկում են Սևանի ավազանի արգավանդ հողերը։ Դրանցից հատկապես նշանակալի է Մասրիկի դաշտը, որը ծովի մակարդակից բարձր է 1900-2200 մ։

Ջրագրություն

Գեղարքունիքի մարզն իր մեջ է ընդգրկում Հայաստանի ամենամեծ ջրային ավազանը՝ Սևանա լիճը, որը զբաղեցնում է մարզի շուրջ 1/4-ը։ Կան նաև բազմաթիվ լեռնային լճեր, այդ թվում՝ հրաբուխների խառնարաններում ձևավորված։ Գետերի ու աղբյուրների ցանցն ընդարձակ է, որոնցից հայտնիներից է Սևանա լճից սկիզբ առնող Հրազդան գետը։

Կլիմա

Կլիման բարեխառն լեռնային է. ձմեռները ցուրտ են, առաջանում է կայուն ձնածածկույթ։ Հունվարյան միջին ջերմաստիճանը -5˚-10˚ է։ Ամառները տաք են, արևոտ։ Միջին ջերմաստիճանն հասնում է +18˚+20˚։ Տեղումները քիչ են՝ 400-450 մմ, իսկ բարձրադիր շրջաններում մինչև 1000 մմ։ Օգտակար հանածոներից մեծ արժեք են ներկայացնում ոսկու (Սոթք), քրոմիտի (Շորժա), բնական շինանյութերի, հանքային ջրերի (Լիճք) և այլ պաշարները։

Սևանա լիճը ամբողջությամբ գտնվում է Գեղարքունիքի մարզում։ Գեղարքունիքի մարզում է գտնվում Սոթքի ոսկու խոշոր հանքավայրերը։

Վարչատարածքային բաժանում

Գեղարքունիքի մարզը կազմված է 4 համայնքներից, որոնք իրենց հերթին կազմված են քաղաքային և գյուղական բնակավայրերից^[2]։ Գեղարքունիքի մարզի համայնքներն են՝ Գավառը, Ճամբարակը, Մարտունին, Սևանը և Վարդենիսը^[2]։

Բնակչություն

Գյուղական բնակավայրերում ապրում է բնակչության 67%-ը։

Ազգային կազմ

Ազգային կազմը իր մեջ է ներառում մարդկանց։

Ազգությունը	2001 թվականի Մարդահամարը^[5]	Բնակչության մասնաբաժինը	2011 թվականի Մարդահամարը^[6]	Բնակչության մասնաբաժինը
Ամբողջ բնակչությունը	237 650	100 %	235 075	100 %
Հայեր	236 804	99,64 %	234 474	99,74 %
Ռուսներ	430	0,18 %	328	0,14 %
Քրդեր	116	0,05 %	87	0,04 %
Եզդիներ	8	<0,01 %	57	0,02 %
Ուկրաինացիներ	56	0,02 %	43	0,02 %
Մյուսները նշված չեն	236	0,10 %	86	0,04 %

Տնտեսություն

Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս

Ստորև ներկայացված է Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսի փոփոխությունը ըստ տարիների^[7]։ Այն իրենից ներկայացնում է մարզի կրթական մակարդակի, կյանքի սպասվող տևողության և մեկ անձին ընկնող տարեկանի եկամուտների համախառն ցուցանիշ։ 2017 թվականին Գեղարքունիքի մարզը ըստ ՄՆԶԻ-ի Հայաստանի ամենացածր զարգացած մարզն է։

Տարի	1990	1995	2000	2005	2010	2015	2017
Ցուցանիշ	0.582	0.555	0.598	0.656	0.706	0.717	0.722

Մարզի վարչատարածքային կառավարում

Մարզպետներ

Ստորև ներկայացված է Գեղարքունիքի մարզի մարզպետների ցանկն ըստ կառավարման ժամանակահատվածների

Վլադիմիր Մովսիսյան (1996 թվական)
Ռուդիկ Ղուկասյան (1996-1999 թվականներ)
Վահագ Հակոբյան (1999-2003 թվականներ)
Ստեփան Բարսեղյան (2003-2006 թվականներ)
Արսեն Գրիգորյան (2006-2007 թվականներ)
Նվեր Պողոսյան (2007-2012 թվականներ)
Ռաֆիկ Գրիգորյան (2012-2017 թվականներ)
Կարեն Բոթոյան (2017-2018 թվականներ)
Իշխան Սաղաթելյան (2018 թվական)
Գնել Սանոսյան (2018-2021 թվականներ)
Կարեն Սարգսյան (2021 թվական)

Պատկերասրահ

Պատմական հուշարձաններ

Բերդկունքի ամրոց, մ.թ.ա. 2-րդ-1-ին հզմ.
Սևանավանք, 9-րդ դար
Վանեվանի վանք, 10-րդ դար

Տես նաև

Հայաստանի վարչական բաժանում

Նշումներ

↑ Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանի տաևածքը գտնվում է Ադրբեջանի Հանրապետության զինված ուժերի վերահսկողության ներքո։

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Ս.Հ. Հարությունյան (2003). Հայաստանի Հանրապետության Վարչատարածքային Բաժանումը (Առ 01.01.2003 թ.). Երևան: Տիգրան Մեծ հրատարակչություն. ISBN 9994100009.
↑ ^2,0 ^2,1 Գեղարքունիքի մարզի համայնքների մասին տեղեկություններ մարզպետարանի կայքում, (արխիվացված 12․08․2023 թվականին)։
↑ ՀՀ մարզերի և Երևան քաղաքի սոցիալ-տնտեսական բնութագրերը. Գեղարքունիքի մարզ, Հայաստանի վիճակագրական կոմիտե, 2022
↑ «Հայաստանի Հանրապետության Գեղարքունիքի մարզը թվերով» (PDF). armstat.am. Հայաստանի վիճակագրական կոմիտե. 2021.
↑ «Population statistics of Eastern Europe. Ethnic composition of Armenia 2001». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 9-ին.
↑ «Population statistics of Eastern Europe. Ethnic composition of Armenia 2011». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 9-ին.
↑ Subnational Human Development Index

Արտաքին հղումներ

Գեղարքունիքի մարզային գրադարան

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Գեղարքունիքի մարզ կատեգորիայում։

[2] Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանի տաևածքը գտնվում է Ադրբեջանի Հանրապետության զինված ուժերի վերահսկողության ներքո։

[hh-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Ս.Հ. Հարությունյան (2003). Հայաստանի Հանրապետության Վարչատարածքային Բաժանումը (Առ 01.01.2003 թ.). Երևան: Տիգրան Մեծ հրատարակչություն. ISBN 9994100009.

[gegharkunik.mtad.am_Գեղարքունիքի_մարզ_համայնքներ-3] 2,0 ^2,1 Գեղարքունիքի մարզի համայնքների մասին տեղեկություններ մարզպետարանի կայքում, (արխիվացված 12․08․2023 թվականին)։

[4] ՀՀ մարզերի և Երևան քաղաքի սոցիալ-տնտեսական բնութագրերը. Գեղարքունիքի մարզ, Հայաստանի վիճակագրական կոմիտե, 2022

[5] «Հայաստանի Հանրապետության Գեղարքունիքի մարզը թվերով» (PDF). armstat.am. Հայաստանի վիճակագրական կոմիտե. 2021.

[6] «Population statistics of Eastern Europe. Ethnic composition of Armenia 2001». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ դեկտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 9-ին.

[7] «Population statistics of Eastern Europe. Ethnic composition of Armenia 2011». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 9-ին.

[8] Subnational Human Development Index

[1]

[Ն 1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]