Հենրի Դեյվիդ Թորո (անգլ.՝ Henry David Thoreau, հուլիսի 12, 1817(1817-07-12)[1][2][3][…], , Կոնկորդ, ԱՄՆ և Կոնկորդ, Միդլսեքս շրջան, Մասաչուսեթս, ԱՄՆ[4] - մայիսի 6, 1862(1862-05-06)[1][2][3][…], Կոնկորդ, ԱՄՆ[4]), ամերիկացի գրող, փիլիսոփա, հասարակական գործիչ, նատուրալիստ։ 19-րդ դարի տրանսցենդենտալ իդեալիզմի կարկառուն ներկայացուցիչներից է։ Հատկապես նշանակալի են նրա «Ուոլդեն կամ կյանքն անտառում» գիրքը, որում հեղինակը ներկայացնում է առանձնության մեջ, բնության գրկում անցկացրած տարիների իր փորձառությունը և «Ընդդիմություն քաղաքացիական իշխանությանը» էսսեն, որում նա իր անհամաձայնությունն է հայտնում իշխանությունների որդեգրած կառավարման սկզբունքներին։
Կենսագրություն
Հենրի Դեյվիդ Թորոն ծնվել է Կոնկորդի ֆերմերային տնտեսություններից մեկում՝ մատիտագործ Ջոն Թորոյի և Սինդիա Դանբերի ընտանիքում (Թորոների առանձնատունն այժմ վերականգնված է և բաց այցելուների առջև)։ Հասակ առնելով իր ավագ եղբոր՝ Ջոնի և քույրեր Հելենի ու Սոֆիայի հետ, պատանի Թորոն 16 տարեկան հասակում ընդունվում է Հարվարդի համալսարան, որտեղ ուսանում է փիլիսոփայություն, հռետորություն, մաթեմատիկա և այլ գիտություններ։ Հրաժարվելով դիպլոմի ստացման համար դրամական տուրք վճարելուց Թորոն չի շարունակում ուսումը մագիստրատուրայում՝ նախընտրելով հասարակ ուսուցչությունը։
Թորոն 1837 թ.-ին սկսում է դասավանդել Կոնկորդի հանրային դպրոցում, սակայն մի քանի շաբաթ անց հեռացվում է աշխատանքից՝ աշակերտների նկատմամբ մարմնական պատժի կիրառումից հրաժարվելու պատճառով։ Եղբոր՝ Ջոնի հետ համատեղ ջանքերով բացված քերականական դպրոցը նույնպես երկար չի գոյատևում վերջինիս մահվան պատճառով, ուստի գրողը վերադառնում է իր ծննդավայր, ուր շարունակում է հոր աշխատանքը մատիտագործական արհեստանոցում և զբաղվում է ֆերմերային տնտեսությամբ։
Կոնկորդի խաղաղ միջավայրը պարարտ հող ստեղծեց Թորոյի գրական գործունեության համար։ 1845-1847 թթ.-ին Թորոն առանձնության մեջ ապրում է Ուոլդենյան անտառում իր իսկ ձեռքերով կառուցված խրճիթում, սեփական ուժերով հայթայթելով կյանքի համար անհրաժեշտ ամեն բան։ Այս տարիների ընթացքում ձեռք բերված փորձառության մասին Թորոն գրել է 1854 թ.-ին՝ «Ուոլդեն կամ կյանքն անտառում» գրքում։ Այս շրջանում ավելի հստակ գծագրություն են ստանում նաև Թորոյի հասարակական հայացքները։ 1846 թ.-ին գրողը ձերբակալվում և մեկ օր բանտում է անցկացնում հարկեր վճարելուց հրաժարվելու պատճառով։ Կառավարող մարմինների հանդեպ տածած դժգոհությունը և իր քննադատական հայացքները Թորոն շարադրում է «Ընդդիմություն քաղաքացիական իշխանությանը» էսսեում։
19-րդ դարի 50-ականներին Թորոն մի շարք ճանապարհորդություններ է կատարում ԱՄՆ-ի տարածքով մեկ, տպագրվում է պատմա-բանասիրական և բնագիտական հանդեսներում, ստեղծագործում։
Թորոն վախճանվում է 1862 թ.-ի մայիսի 6-ին, 44 տարեկան հասակում՝ տարիներ տևած տուբերկուլյոզի և բրոնխիտի սրման պատճառով։ Գրողի մարմինն ամփոփվում է ընտանեկան գերեզմանոցում, սակայն տարիներ անց, համընդհանուր ճանաչումից հետո, վերջնական հանգրվան է ստանում Կոնկորդի քաղաքային պանթեոնում։
Գրական ժառանգությունը և հայացքների ազդեցությունը
Թորոյի փիլիսոփայությանը, քաղաքականությանը և պատմությանը վերաբերող գրվածքները, գրական ստեղծագործությունները և էսսեները բնագրում շուրջ 20 ստվար հատոր են կազմում, սակայն Թորոյի գրական ժառանգությունը հայերեն թարգմանված է հատվածաբար։
Իբրև հասարակական գործիչ Թորոն եղել է Աբոլիցիոնիզմի ջատագով, բնապահպանական շարժման նախակարապետ, գաղափարներ է հայտնել հարկերի, զինված ուժերի ու իշխանական կառույցների վերացման, գիտա-տեխնիկական առաջընթացի արգելակման և քաղաքացիական ինքնագիտակցության վերականգնման վերաբերյալ, որոնք մեծ ազդեցություն են գործել Լև Տոլստոյի, Մահաթմա Գանդիի և Մարտին Լյութեր Քինգի հայացքների վրա։
Մեծերը Թորոյի մասին
Իմ ուսանողական տարիներին ես առաջին անգամ ընթերցեցի Հենրի Դեյվիդ Թորոյի «Ընդդիմություն քաղաքացիական իշխանությանը» էսսեն։ Գրքում հանդիպելով այս խիզախ ամերիկացու հարկեր վճարելուց հրաժարման և Մեքսիկան ստրկացնող պատերազմը ջատագովելուն բանտը գերադասելու որոշման հետ, ես առաջին շփումն ունեցա բռնությունից զերծ ընդդիմության տեսության հետ։ Ես այնքան ցնցված էի չար համակարգի հետ համագործակցությունից հրաժարվելու գաղափարից, որ վերընթերցեցի երկը մի քանի անգամ։ Ես համոզվեցի, որ չարիքի հետ համագործակցությունից հրաժարումը նույնքան կարևոր բարոյական պարտավորություն է, ինչպիսին բարուն օժանդակություն ցուցաբերելն է... Ոչ մի անձ Թորոյի պես պերճախոս և նախանձախնդիր կերպով չի շարադրել այս գաղափարը։
Թորոն մեծ գրող, փիլիսոփա, բանաստեղծ էր և միևնույն ժամանակ՝ ամենագործնական մարդը, այսինքն՝ նա երբեք չէր ուսուցանում մի բան, որը չէր գործնականացրել իր կյանքում։ Նա ամենամեծ և ամենաբարոյական մարդկանցից է, ում երբևէ ծնունդ է տվել Ամերիկան։ Ստրկատիրության դեմ պայքարի հասունացման շրջանում Թորոն գրեց «Ընդդիմություն քաղաքացիական իշխանությանը» նշանավոր էսսեն։ Թորոն բանտ գնաց հանուն իր սկզբունքների և տառապող մարդկության, հետևաբար՝ նրա էսսեն սրբագործված էր տառապանքով։ Ավելին, այն գրված է բոլոր ժամանակների համար և նրա խորաթափանց տրամաբանությունն անհերքելի է...
Թորոն ոչ թե ցանկանում է ներկայացնել տկար և ճշմարտությանը հակառակվող իշխանության դեմ պայքարի առանձին օրինակներ, այլ պարզորոշ կերպով ցուցադրում է մեզ, թե ինչպես է այդ պայքարը վերածվում մարդու պարտավորության իբրև մարդ...
- Մարտին Բուբեր. «Մարդու պարտավորությունն իբրև մարդ»
Հայերեն հրատարակումներ
2019թվականին, «Սարգիս Խաչենց-Փրինթինֆո-Անտարես» հրատարակչական ծրագրի շրջանակներում, «Գրական կոթողներ» մատենաշարով, լույս է տեսել Թորոյի՝ «Ուոլդեն, կամ Կյանքն անտառում», «Քաղաքացիական անհնազանդություն» ծավալուն հատորը։ Գիրքն անգլերենից թարգմանել ու ծանոթագրել է Վարդան Ասլանյանը։ ՀՀ Գրողների միության «Արտասահմանյան գրականություն» եռամսյա պարբերականում (1/2022, էջ 2-43) թարգմանաբար հրատարակվել է Թորոյի ևս մեկ նշանավոր էսսե՝ «Քայլելու արվեստը» (Walking)։
.svg){kind=small}
