Չիլի

Չիլի; República de Chile (Spanish)
Չիլիի դրոշ	Զինանշան
;	;
Կարգավիճակ	ինքնիշխան պետություն, երկիր, ազգ և դեմոկրատական հանրապետություն
Ներառում է	Արևմուտքի կղզիները
Պետական լեզու	Չիլիի իսպաներեն
Մայրաքաղաք	Սանտյագո
Պետական կարգ	Նախագահական համակարգ
Օրենսդիր մարմին	Չիլիի ազգային կոնգրես
Երկրի ղեկավար	Սեբաստիան Պինյերա
Կառավարության ղեկավար	Գաբրիել Բորիչ
Մակերես	756,950 կմ²
Ջրային %	1,07% ջրային
Ազգաբնակչություն	17 789 267 մարդ
Խտություն	22,81 մարդ/կմ²
Կրոն	Քրիստոնեություն
Հիմն	Չիլիի ազգային հիմն
Կարգախոս	Por la razón o la fuerza, By Right or Might, Durch Überzeugung oder mit Gewalt և Drwy Gyfiawnder neu Rym
Հիմնադրված է	սեպտեմբերի 18, 1810 թ.
Արժույթ	Չիլիական պեսո
Կենտրոնական բանկ	Չիլիի կենտրոնական բանկ
Ժամային գոտի	-3
Հեռախոսային կոդ	+56
Ինտերնետ-դոմեն	.cl
Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս	0,855
	thisischile.cl/?lang=en

Չիլի (իսպաներեն՝ Chile), պաշտոնապես՝ Չիլիի Հանրապետություն, երկիր Հարավային Ամերիկայում՝ Խաղաղ օվկիանոսի ափին։ Զբաղեցնում է օվկիանոսամերձ նեղ, երկար ցամաքային տարածություն։ Մայրաքաղաքն է Սանտյագոն։Հյուսիսից սահմանակից է Պերուի հետ, հյուսիսի-արևելքից Բոլիվիային և արևելքից Արգենտինային։

Կլիմա

Հյուսիսային Չիլին ունի արևադարձային (միջին ամսական ջերմաստիճանը 12-22 °C է, տարեկան տեղումները՝ մինչև 50մմ), միջին Չիլին՝ չոր մերձարևադարձային (ջերմաստիճանը՝ 8-22 °C, տեղումները՝ 100-2500մմ), հարավային Չիլին՝ չափավոր օվկիանոսային (ջերմաստիճանը՝ 3-14 °C, տեղումները՝ 3000-7000մմ) կլիմա։

Ներքին ջրեր

Գետերը կարճ են, պատկանում են Խաղաղ օվկիանոսի ավազանին։ Հարավում կան բազմաթիվ լճեր (գլխավորապես սառցադաշտային)։ Խոշոր գետերն են Լոան, ՈՒասկոն, Լիմարին, Մաուլեն, Բիո Բիոն, Բեյկերը։

Բնակչություն

Ավելի քան 90%–ը չիլիացիներ են։ Բնակվում են նաև զանազան հնդկացիական ցեղեր, Զատկի կղզում՝ պոլինեզիացիներ։ Պաշտոնական լեզուն իսպաներենն է, կրոնը՝ կաթոլիկությունը, պաշտոնական տոմարը՝ գրիգորյանը։ Խոշոր քաղաքներն են Սանտյագոն, Վալպարաիսոն, Վինյա դել Մարը, Կոնսեպսիոնը, Տալաուանոն, Անտոֆագաստան, Տեմուկոն։

Վարչական բաժանում

Չիլին ունիտար պետություն է։ Անհրաժտշտության չափով պետական կառավարումը օրենքով ֆունկցիոնալ և աշխարհագրական առումով ապակենտրոնացված է ամեն վարչմիավորի համար։

Ժամանակակից բաժանում

Վարչականորեն Չիլին բաժանված է հետևյալ միավորների՝

15 Տարածաշրջաններ (regiones), վարչական բաժանման 1-ին աստիճան
54 Նահանգներ (provincias), վարչական բաժանման 2-րդ աստիճան
346 Համայնքներ (comunas), վարչական բաժանման 3-րդ աստիճան

Տարածաշրջաններ

Տարածաշրջանային կառավարությունը գլխավորում է ինտենդանտը (intendente), ում նշանակում է երկրի նախագահը։ Ինտենդանտին թեկնածությունը հանձնարարում է Տարածաշրջանի նախարարությնա քարթուղարը (Secretaría Regional Ministerial կամ SEREMI)^[3]։ Տարածաշրջանի վարչությունը կազմված է տարածաշրջանային կառավարությունից, որի մեջ մտնում են ինտենդանտը և Տարածաշրջանային Խորհուրդը (Consejo Regional)։

Նահանգներ

Ամեն նահանգի կառավարությունը և վարչությունը կազմված են նահանգային նահանգապետանաից (Gobernación Provincial), որորնք գլխավորում են երկրի նախագահի կողմից նշանակվող նահանգապետը (gobernador)։ Նա իրականացնում է իր լիազորությունները տարածաշրջանային ինտենդանտից եկող հրահանգներին համաձայն։ Նահանգապետի թեկնածությունը առաջարկում է Նահանգային Տնտեսական և Սոցիալական հարցերի Խորհուրդը (Consejo Económico y Social Provincial կամ CESPRO)։

Միակ բացառությունն է Սանտյագո նահանգը, որը իր գործունեության մեջ բացառում է նահանգային կառավարության ազդեցությունը։ Դրա փոխարեն, այդ հնարավորությունը ունի Սանտյագո մայրաքաղաքային տարածաշրջանի (Región Metropolitana de Santiago) ինտենդանտը, ով իրականացնում է նահանգի նահանգապետի ֆունկցիաները։

Համայնքներ

Ամեն համայնքի կամ համայնքների խմբերի տեղական կառավարություն միավորվում է մունիցիպալիտետների (իսպ.՝ municipalidad), որոնք կազմված են ալկալդից (իսպ.՝ alcalde) և ամեն 4 տարի ընտրվող Համայնքային խորհրդից (իսպ.՝ Consejo Comuna)։

Մունիցիպալիտետները կենտրոնական կառավարման ապակենտրոնացման ցուցանիշ են։ Նրանք ձևավորվում են Տնտեսական և Սոցիալական Համայնքային Խորհրդից (Consejo Económico y Social Comunal կամ CESCO), որը կազմված է համայնքի կարևորագույն կազմակերպությունների և ձեռնարկությունների ներկայացուցիչներից։

Չիլիում այժմ կա 346 համայն և 345 մունիցիպալիտետ, քանի որ Կաբո դե Օրնոս (abo de Hornos) մունիցիպալիտետը կառավարում է միանգամից երկու համայնք՝ Կապե Օրնը (Cape Horn) և Անտարկտիկան (Antártica)։ Քարտուղարությունը Նոր համայնքների

Կան Քարտուղարության և Վարչական մարմինների (Subsecretaría de Desarrollo Regional y Administrativo կամ SUBDERE Արխիվացված 2008-08-20 Wayback Machine) կողմից կազմվող նոր համայնքներ ստեղծելու առաջարկներ

Ժամանակակից վարչական միավորների ցանկ

Տարածաշրջան	Վարչկենտրոն	Նահանգներ	Վարչկենտրոն	Համայնքներ
XV Արիկա և Պարինակոտա	Արիկա	Արիկա	Արիկա	Արիկա Կամարոնես
XV Արիկա և Պարինակոտա	Արիկա	Պարինակոտա	Պուտրե	Խեներալ Լագոս Պուտրե
I Տարապակա	Իկիկե	Տամարուգալ	Պոսո Ալմոնտե	Կամինյա Կոլչանե Ուարա Պիկա Պոսո Ալմոնտե
I Տարապակա	Իկիկե	Իկիկե	Իկիկե	Իկիկե Ալտո Օսպիսիո
II Անտոֆագաստա	Անտոֆագաստա	Տոկոպիլյա	Տոկոպիլյա	Մարիա Էլենա Տոկոպիլյա
		Էլ Լոա	Կալամա	Կալամա Չիլի Սան Պեդրո դե Ատակամա
		Անտոֆագաստա	Անտոֆագաստա	Անտոֆագաստա Մեխիլյոնես Սիերրա Գորդա Տալտալ
III Ատակամա	Կոպյապո	Չանյարալ	Չանյարալ	Չանյարալ Դիեգո դե Ալմագրո
		Կոպյապո	Կոպյապո	Կոպյապո Կալդերա Տիերրա Ամարիլյա
		Ուասկո	Վալյենար	Վալյենար Ֆրեյրինա Ուասկո Ալտո դել Կարմեն
IV Կոկիմբո	Լա Սերենա	Էլկի	Կոկիմբո	Անդակոլյո Կոկիմբո Լա Իգերա Լա Սերենա Պայգուանո Վիկունյա
		Լիմարի	Օվալյե	Օվալյե Ռիո Ուրտադե Մոնտե Պատրիա Կոմբարբալա Պունիտակի
		Չոապա	Իլյապել	Իլյապել Սալամանկա Լոս Վիլոս Կանելա
V Վալպարաիսո	Վալպարաիսո	Պետորկա	Լա Լիգուա	Լա Լիգուա Կաբիլդո Սապալյար Պապուդո Պետորկա
		Լոս Անդես	Լոս Անդես	Լոս Անդես Սան Էստեբան Կալյե Լարգա Ռինկոնադա
		Սան Ֆելիպե դե Ակոնկագուա	Սան Ֆելիպե	Սան Ֆելիպե Լյայլյայ Պուտաենդո Սանտա Մարիա Կատեմու Պանկեուե
		Կիլյոտա	Կիլյոտա	Կիլյոտա Լա Կալերա Նոգալես Իխոելաս Լա Կրուս
		Վալպարաիսո	Վալպարաիսո	Վալպարաիսո Վինյա դել Մար Կոնկոն Կինտերո Պուչունկավի Կասաբլանակա Խուան Ֆերնանդես
		Marga Marga	Quilpué	Quilpué Limache Olmué Villa Alemana
		Սան Անտոնիո	Սան Անտոնիո	Ալգարրոբո Էլ Կիսկո Էլ Տաբո Կարտախենա Սան Անտոնիո Սանտո Դոմինգո
		Զատկի կղզի	Անգա Ռոա	Զատկի կղզի
VI Օ'Հիգինս	Ռանկագուա	Կաչապոալ	Ռանկագուա	Կոդեգուա Կոինկո Կոլտաուկո Դոնյիուե Գրաներոս Լաս Կաբրաս Մաչալի Մալյոա Օլիվար Պեումո Պիչիդեգուա Կինտա դե Տիլկոկո Ռանկագուա Ռեկինոա Ռենգո Մոստասալ Սան Վիսենտե դե Տագուա
		Կոլչագուա	Սան Ֆերնանդո	Չեպիկա Չիմբարոնգո Լոլոլ Նանկագուա Պալմիլյա Պերալիլյո Պլասիլյա Պումանկե Սան Ֆերնանդո Սանտա Կրուս
		Կարդենալ Կարո	Պիչիլեմու	Լա Էստրելյա Լիտուեչե Մարչիուե Նավիդադ Պարեդոնես Պիչիլեմու
VII Մաուլե	Տալկա	Կուրիկո	Կուրիկո	Կուրիկո Ուալանյե Լիկանտեն Մոլինա Ռաուկո Ռոմերալ Սագրադա Ֆամիլիա (Չիլի) Տենո Վիչուկեն
		Talca	Talca	Տալկա Սան Կլեմենտե Պելարկո Պենկաուե Մաուլե Սան Ռաֆաել Կուրեպտո Կոնստիտուսյոն Էմպեդրադո Ռիո Կլարո
		Լինարես	Լինարես	Լինարես Սան Խավյեր դե Լանկոմիլյա Պարրալ Վիլյա Ալեգրե Լոնգավի Կոլբուն Ռետիրո Յերբաս Բուենաս
		Կաուկենես	Կաուկենես	Կաուկենես Չանկո Պելյուե
VIII Բիոբիո	Կոնսեպսյոն	Նյուբլե	Չիլյան	Բուլնես Չիլյան Չիլյան Վյեխո Կոբկեկուրա Կոելեմու Կոյուեկո Էլ Կարմեն Նինուե Նյիկեն Պեմուկո Պինտո Պորտեսուելո Կիլյոն Կիրիուե Ռանկիլ Սան Կառլոս Սան Ֆաբիան Սան Իգնասիո Սան Նիկոլաս Տրեգուակո Յունգայ

Տես նաև

Հարավային Ամերիկայի երկրների ցանկ

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 Banco Central de Chile La Unidad Monetaria de Chile (իսպ.)
↑ Human Development Report — UNDP, 2022.
↑ «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 7-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 2-ին.

Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Չիլի» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Չիլի» հոդվածին։

[_2dcbaf727e8169df-1] 1,0 ^1,1 Banco Central de Chile La Unidad Monetaria de Chile (իսպ.)

[_3a32ca68f69cbe09-2] Human Development Report — UNDP, 2022.

[3] «Արխիվացված պատճենը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 7-ին. Վերցված է 2013 թ․ հուլիսի 2-ին.

[1]

[2]

[3]