|
Прашка пролет Прашка пролет (чешки: Pražské jaro, словачки: Pražská jar) — периодот на политичка либерализација во Чехословачка во времето на доминацијата на СССР со Источниот блок, по Втората светска војна. Прашката пролет започнала на 5 јануари 1968 г. година со доаѓањето на власт како Прв секретар на Комунистичката партија на ЧССР на реформистот Александар Дубчек, и траела до 21 август истата година кога Советскиот Сојуз и дел од сојузниците од Варшавскиот пакт извршиле инвазија врз Чехословачка и промена на политичкото раководство. Реформите кои ги спроведувал Дубчек имале за цел да обезбедат повеќе демократски права за граѓаните и делумна децентрализација на економијата. Меѓу реформите кои биле спроведени биле: поголемата слобода на медиумите, слобода на говорот и слободно движење и патување. Реформите не биле прифатени од останатите комунистички земји, пред сѐ од СССР. Поради несогласувањето со нив, воените сили од неколку земји предводени од СССР извршиле инвазија врз Чехословачка, ги прекинале реформите и по кратко време воспоставиле нова власт која била целосно лојална на советскиот модел. РеформиВо февруари 1968 г, на 20-годишнината од преземањето на власта во Чехословачка од страна на комунистите, Дубчек одржал говор во кој ги образложил потребите за промени по триумфот на социјализмот. Тој рекол дека е потребно да се „зајакне водечката улога на партијата поефективно“[1] и признал дека, и покрај настојувањето на неговиот претходник Клемент Готвалд за подобри односи со општеството, Партијата пречесто преземала непопуларни одлуки за тривијални прашања. Дубчек објавил дека мисијата на Партијата е да „изгради напредно социјалистичко општество засновано на здрави економски темели&... социјализам кој ќе кореспондира со историските демократски традиции на Чехословачка, во согласност со искуствата на другите комунистички партии...“[1] Во април 1968 г. Дубчек ја претставил „Акционата програма 1968“ за либерализација, која вклучувала слобода на печатот, слобода на говорот и слобода на движење, со економски акцент на потрошувачките добра и можноста за повеќепартиски систем. Програмата се засновала на гледиштето дека „социјализмот не може да значи само ослободување на работничката класа од нејзините експлоататори, туку мора да обезбеди поисполнет живот на секој човек од било кое буржоаско општество.“[2] Програмата ја ограничила и моќта на тајната полиција.[3] и предвидувала уставен закон за федерализација на ЧССР во две рамноправни држави - Чешка и Словачка.[4] Програмата се осврнувала и на меѓународните односи и предвидувала одржување на добри односи со западните земји, како и соработка со Советскиот Сојуз и другите комунистички земји.[5] Таа предвидувала транзиција во тек од десет години, во која ќе се овозможат демократски избори и нова форма на демократски социјализам кој ќе го замени тековниот систем.[6] Пишувачите на Програмата биле внимателни да не ги критикуваат акциите на повоениот комунистички режим, туку само истакнувале дека тие акции не се веќе корисни.[7] На пример, го оправдувале повоеното „централистичко управување засновано на директиви како одговор на остатоците на буржоазијата“. „Бидејќи антагонистичките класи веќе се победени во социјализмот“, велела програмата, „овие методи повеќе не се потребни“.[7] Програмата предвидувала економски реформи за Чехословачката економија да може да се придружи на „светската научно-техничка револуција“ наместо да се потпира на тешката индустрија, производството на суровини и човечки труд од ерата на Сталин.[7] Покрај тоа, работниците требало да бидат наградувани според нивните квалификации и способности, а работните места да се исполнуваат со „способни, образовани социјалистички експертски кадри“ за да бидат конкурентни на капиталистичките економии.[7] Реакција од Источниот блок Реформите не биле добро примени од Советското раководство на чело со Леонид Брежнев[8][9] , кое се плашело дека тие може да ја ослабнат позицијата на Источниот блок во време на Студената војна. На состанокот во април 1968 г. во Дрезден, тогаш во Источна Германија, водачите на Варшавскиот пакт го критикувале чешкото раководство за планираните реформи, и му сугерирале дека самото споменување на „демократизација“ претставува критика на политиката на останатите. На 3 август 1968 г. претставници од СССР, Источна Германија, Полска, Унгарија, Бугарија и Чехословачка се сретнале во Братислава и потпишале декларација која ги обврзувала на верност кон марксизмот-ленинизмот и пролетерскиот интернационализам, и објавиле непомирлива војна против буржоаската идеологија и сите антисоцијалистички сили.[10] Советскиот Сојуз ја изразил својата намера да интервенира во било која земја од Варшавскиот пакт, ако таа се обиде да воспостави „буржоаски“ (повеќепартиски) систем. По конференцијата во Братислава, советските трупи ја напуштиле Чехословачка, но останале на нејзините граници.[11] Сосема ненадејно, без некој особен повод, СССР заедно со Унгарија, Полска и Бугарија, извршиле инвазија на ЧССР на 20 август 1968 г. Тие испратиле стотици илјади војници и илјадници тенкови за да ја окупираат земјата. Инвазијата била молскавична: почнала и завршила во текот на ноќта помеѓу 20 и 21 август 1968 г. без отпор од војската на Чехословачка[12]. Во текот на инвазијата, 72 Чеси и Словаци загинале, 266 биле тешко повредени, a уште 436 полесно повредени.[13][14] Александар Дубчек го повикал народот да не се спротивставува.[14] Советите ја оправдале акцијата со „доктрината на Брежнев“ која велела дека СССР има право да интервенира ако некоја земја од Источниот блок почнува да се движи кон капитализам.[15] Дубчек и раководството на партијата биле повикани на преговори во Москва, каде што бил потпишан тнр. Московски протокол со кој се предвидувало потиснување на опозицијата, враќање на цензурата и разрешување на одредени реформисти.[16] Во април следната година Дубчек бил сменет од челната позиција на Комунистичката партија на ЧССР од Густав Хусак. Исто така, и сите прореформски политичари во Комунистичката партија на Чехословачка постепено биле сменети. Последици Спонтаниот граѓански протест и отпор кон инвазијата бил голем. Еден студент, Јан Палах, дури и се самозапалил на Вацлавскиот плоштад во Прага и загинал во знак на протест против укинувањето на слободата на говорот.[17] Илјадници луѓе ја напуштиле Чехословачка: 70.000 веднаш, а уште 300.000 потоа емигрирале од земјата.[18] По инвазијата, Чехословачка влегла во период на „нормализација“. Политичките водачи настојувале да го следат советскиот систем и модел на вредности. Чехословачка останала окупирана до 1990. година кога странските воени сили, претежно од СССР, се повлекле. Прашката пролет силно влијаела на односите во Источниот блок: Албанија се повлекла од Варшавскиот пакт, а водачот на Романија, Николае Чаушеску, остро ја критикувал советската постапка.[19] Покрај тоа, СССР развил и таканаречена „доктрина на Брежнев“, која оправдувала интервенција на други земји од Варшавскиот договор во земја од истиот договор, ако социјализмот во таа земја е загрозен. Прашката пролет останува овековечена во музиката и литературата преку делата на Карел Крил и на Милан Кундера „Неподнослива леснотија на постоењето“. Наводи
Литература
Надворешни врски
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||
