Tweede Kamerverkiezingen 1866 (okt)

Tweede Kamerverkiezingen 1866 (oktober)
Datum	30 oktober 1866
Land	Nederland
Te verdelen zetels	75
Opkomst	73,91%
Opvolging verkiezingen
Portaal	Politiek

De Tweede Kamerverkiezingen 1866 (okt) waren algemene Nederlandse verkiezingen voor de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Zij vonden plaats op 30 oktober 1866.

Nederland was verdeeld in 39 kiesdistricten, waarin 75 leden van de Tweede Kamer gekozen werden.^[1] Een kiezer bracht evenveel stemmen uit als er afgevaardigden in zijn kiesdistrict gekozen werden. Om gekozen te worden moest een kandidaat minimaal de districtskiesdrempel behalen.^[2]

De verkiezingen werden gehouden voor alle 75 zetels als gevolg van de ontbinding van de Tweede Kamer op 1 oktober 1866 nadat deze een motie had aangenomen waarin het kabinetsbeleid op het gebied van Koloniën werd afgekeurd.

In veertien kiesdistricten^[3] was een tweede verkiezingsronde benodigd tussen de twee hoogstgeplaatste (niet-direct gekozen) kandidaten uit de eerste ronde vanwege het niet-behalen van de districtskiesdrempel. Deze tweede ronde vond plaats op 13 november 1866.

Uitslag

Opkomst

	1866 (jun)		1866 (okt)
	# stemmen	%	# stemmen	%
Kiesgerechtigden	91.831		97.297
Niet opgekomen	47.422	51,64^[4]	25.389	26,09^[4]
Opkomst	44.409	48,36^[4]	71.908	73,91^[4]

Verkiezingsuitslag naar groepering

Groepering^[5]	Zetels
Groepering^[5]	1866 (jun)^[6]	1866 (okt)	+/−
liberalen	21	21	0
conservatieven	18/17	20	+3
thorbeckianen	23	17	−6
conservatief-katholieken	2	5	+3
conservatief-protestanten	4	4	0
antirevolutionairen	3/2	4	+2
conservatief-liberalen	3	3	0
gematigde liberalen	1	1	0
vacatures^[7]	0/2	0	−2
totaal	75	75	0

Gekozen leden

Bij deze verkiezingen werden 58 leden herkozen. De stemmingen voor de overige zeventien vacatures hadden de volgende resultaten:

in het kiesdistrict Alkmaar versloeg Jacob, Eduard s' Eduard s'Jacob (53,5%, conservatieven) het aftredende lid Nicolaas Olivier (37,7%, thorbeckianen);

in het kiesdistrict Amersfoort werd Ernest van Hardenbroek van Lockhorst (conservatieven) gekozen in de vacature ontstaan door het aftreden van Hubert van Asch van Wijck in de vorige zittingsperiode;

in het kiesdistrict Amsterdam versloeg Menso Pijnappel (61,7%, conservatief-liberalen) het aftredende lid Jan van Swieten (48,4%, liberalen);

in het kiesdistrict Amsterdam versloeg Herman Insinger (41,3%, conservatieven) het aftredende lid Cornelis van Heukelom (38,0%, liberalen);

in het kiesdistrict Assen versloeg Johan Rudolph Thorbecke (42,4%, thorbeckianen) het aftredende lid Petrus van der Veen (22,6%, conservatief-liberalen);

in het kiesdistrict Dordrecht versloeg Marinus Bichon van IJsselmonde (51,5%, antirevolutionairen) het aftredende lid Pieter Blussé van Oud-Alblas (50,3%, thorbeckianen);

in het kiesdistrict Goes versloeg Pieter Saaymans Vader (55,3%, antirevolutionairen) het aftredende lid Jean de Laat de Kanter (44,7%, liberalen);

in het kiesdistrict Groningen was in eerste instantie het aftredende lid Johan Rudolph Thorbecke (thorbeckianen) gekozen. Hij was echter tevens gekozen in het kiesdistrict Assen^[8], waaraan hij de voorkeur gaf. Om in de ontstane vacature te voorzien werd in Groningen een naverkiezing gehouden, waarbij Willem Dullert (thorbeckianen) gekozen werd;

in het kiesdistrict Haarlem versloeg Willem van der Hucht (49,6%, conservatieven) het aftredende lid Asser van Nierop (48,9%, thorbeckianen);

in het kiesdistrict 's-Hertogenbosch versloeg Franciscus van Zinnicq Bergmann (54,1%, conservatief-katholieken) het aftredende lid Johannes de Poorter (44,6%, thorbeckianen);

in het kiesdistrict Leeuwarden versloegen Jan de Roo van Alderwerelt (60,3%, liberalen) en Sybrand Hingst (59,9%, liberalen) de aftredende leden Jouwert Andreae (22,7%, conservatieven) en Jacob Dirks (22,2%, conservatieven);

in het kiesdistrict Roermond versloeg Leopold Haffmans (63,9%, conservatief-katholieken) het aftredende lid Karel Cornelis (55,1%, thorbeckianen);

in het kiesdistrict Tilburg versloeg Johannes Verheyen (53,8%, conservatief-katholieken) het aftredende lid Franciscus Jespers (43,5%, thorbeckianen);

in het kiesdistrict Zutphen versloeg Hendrik van Rappard (52,9%, conservatieven) het aftredende lid Willem Dullert (41,6%, thorbeckianen);

in het kiesdistrict Zwolle versloeg Albertus van Naamen van Eemnes (59,5%, liberalen) het aftredende lid Gerhard IJssel de Schepper (40,4%, liberalen);

in het kiesdistrict Zwolle werd Thomas Stieltjes (liberalen) gekozen in de vacature ontstaan door het overlijden van Henri Wttewaall van Stoetwegen in de vorige zittingsperiode.

De zittingsperiode van de Tweede Kamer ging in op 19 november 1866. De zittingstermijn van Tweede Kamerleden bedroeg vier jaar.^[9]^[10]

Bronvermelding

Bronnen

Verkiezingen Tweede Kamer 1848-1918 op huygens.knaw.nl
Ron de Jong (1999). Van standspolitiek naar partijloyaliteit. Verkiezingen voor de Tweede Kamer 1848-1887. Verloren, Hilversum. ISBN 90-6550-069-3.
Ron de Jong, Henk van der Kolk, Gerrit Voerman (2011). Verkiezingen op de kaart 1848-2010. Matrijs, Utrecht. ISBN 978 90 5345 437 4.

Noten

↑ Acht enkelvoudige kiesdistricten kozen één lid, in 29 meervoudige kiesdistricten werden twee leden afgevaardigd, in het kiesdistrict Rotterdam drie en in het kiesdistrict Amsterdam zes.
↑ De districtskiesdrempel werd bepaald door de volgende formule: 50% van het aantal uitgebrachte geldige stemmen, gedeeld door het aantal in het district te verkiezen zetels.
↑ Almelo, Amsterdam, Assen, Delft, Dordrecht, Deventer, Goes, Gorinchem, Gouda, Haarlem, Hoorn, Utrecht, Zutphen en Zwolle.
↑ ^a ^b ^c ^d % van het aantal kiesgerechtigden.
↑ In 1866 bestonden nog geen politieke partijen. Gekozen leden sloten zich gewoonlijk eerst na hun verkiezing aan bij een kamerfactie.
↑ Een wijziging van het aantal zetels van een groepering is ontstaan door aftreden en overlijden gedurende de zittingsperiode.
↑ Hubert van Asch van Wijck (afgetreden op 19 september 1866) en Henri Wttewaall van Stoetwegen (overleden op 27 september 1866).
↑ Het was volgens de vigerende wetgeving geoorloofd zich in meer dan één kiesdistrict kandidaat te stellen. Als iemand in meerdere districten gekozen werd, diende hij vervolgens aan te geven voor welk district hij in de Tweede Kamer zitting wilde nemen; in het andere district c.q. de andere districten werd dan een naverkiezing gehouden.
↑ Om de twee jaar was de helft van de Kamerleden aftredend.
↑ Door de ontbinding van de Tweede Kamer in 1868 traden alle leden af op 3 januari 1868.

[1] Acht enkelvoudige kiesdistricten kozen één lid, in 29 meervoudige kiesdistricten werden twee leden afgevaardigd, in het kiesdistrict Rotterdam drie en in het kiesdistrict Amsterdam zes.

[drempel-2] De districtskiesdrempel werd bepaald door de volgende formule: 50% van het aantal uitgebrachte geldige stemmen, gedeeld door het aantal in het district te verkiezen zetels.

[3] Almelo, Amsterdam, Assen, Delft, Dordrecht, Deventer, Goes, Gorinchem, Gouda, Haarlem, Hoorn, Utrecht, Zutphen en Zwolle.

[kiesgerechtigden-4] % van het aantal kiesgerechtigden.

[5] In 1866 bestonden nog geen politieke partijen. Gekozen leden sloten zich gewoonlijk eerst na hun verkiezing aan bij een kamerfactie.

[6] Een wijziging van het aantal zetels van een groepering is ontstaan door aftreden en overlijden gedurende de zittingsperiode.

[7] Hubert van Asch van Wijck (afgetreden op 19 september 1866) en Henri Wttewaall van Stoetwegen (overleden op 27 september 1866).

[mult-8] Het was volgens de vigerende wetgeving geoorloofd zich in meer dan één kiesdistrict kandidaat te stellen. Als iemand in meerdere districten gekozen werd, diende hij vervolgens aan te geven voor welk district hij in de Tweede Kamer zitting wilde nemen; in het andere district c.q. de andere districten werd dan een naverkiezing gehouden.

[9] Om de twee jaar was de helft van de Kamerleden aftredend.

[10] Door de ontbinding van de Tweede Kamer in 1868 traden alle leden af op 3 januari 1868.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]