Żabieńcowate (Alismataceae Vent.) – rodzinaroślin wodnych lub błotnych należąca do jednoliściennych. Obejmuje 16[3]–18[4] rodzajów z ok. 115[5][2] gatunkami. Rozległy zasięg obejmuje obszary pod wpływem klimatu umiarkowanego oraz strefę międzyzwrotnikową[2], poza terenami pustynnymi[5]. Najwięcej gatunków występuje na kontynentach amerykańskich[6]. Rośliny siedlisk wodnych i bagiennych[7]. Tkanki roślin zawierają sok mleczny[2].
Liście limnocharisa żółtegoLimnocharis flava są spożywane jako warzywo w Azji południowej. We wschodniej części tego kontynentu jadane są także kłącza strzałki wodnejSagittaria sagittifolia. Indianie żywili się natomiast strzałką szerokolistnąSagittaria latifolia. Niektóre gatunki z rodzajów Echinodorus i Helanthium uprawiane są jako rośliny akwariowe, z kolei rośliny z rodzajów strzałkaSagittaria, żabieniecAlisma i Echinodorus uprawiane są jako ozdobne w stawach, głównie w strefie międzyzwrotnikowej[5].
Byliny, rzadko rosnące też jako rośliny roczne, korzeniące się w gruncie, o pędach wzniesionych, unoszących się na powierzchni wody lub zanurzonych[5]. Łodyga w postaci kłącza podziemnego lub podwodnego, czasem z cienkimi rozłogami[5], w tym u niektórych przedstawicieli z bulwkami[8], bywa też wykształcona w postaci bulwocebuli[5][8]. Pędy zawierają często białawy sok mleczny, powietrzne są często mięsiste[5].
Wszystkie odziomkowe, skrętoległe[8] lub rzadziej w okółkach rozmieszczone wzdłuż pędu[5], pojedyncze, zwykle niby-ogonkowe (ogonki często dłuższe od blaszki, na przekroju okrągłe lub trójkątne[5]), rzadziej siedzące. Blaszka o różnym kształcie – zmienność może być związana z wiekiem – liście młodych roślin często są równowąskie, a dojrzałych od równowąskich poprzez jajowate do trójkątnych i oszczepowatych[8]. Występują też różnice między liśćmi zanurzonymi, pływającymi i wzniesionymi[5]. Liście są równolegle użyłkowane z poprzecznymi wiązkami przewodzącymi lub użyłkowane siateczkowato[8]. Blaszki są całobrzegie i czasem faliste[5].
Zebrane w kwiatostanywierzchotkowe, które zebrane w okółkach tworzą kwiatostany złożone groniaste i wiechowate, rzadko baldachowate. Kwiaty są promieniste, obupłciowe lub rzadziej jednopłciowe, złożone z dwu trójkrotnych okółków okwiatu. Zewnętrzny okółek (kielich[7]) jest zielony i trwały, a wewnętrzny (korona kwiatu[7]) biały, rzadziej żółtawy. Pręciki wyrastają w okółkach (brak ich w kwiatach żeńskich) po 3, 6, 9 lub w większej liczbie do 30. Pylniki są dwukomorowe, pękają podłużnymi szczelinami. Słupki mogą być trzy w okółku lub jest ich wiele (nawet ponad 1,5 tysiąca) i wówczas ustawione są spiralnie (brak ich w kwiatach męskich). Tworzone są przez wolne, jednokomorowe owocolistki z trwałymi szyjkami, zawierające pojedyncze lub kilka zalążków[9][10].
Rodzina wyewoluowała ok. 80 milionów lat temu w czasie późnej kredy[5]. Z Egiptu znane są skamieniałości identyfikowane z rodzajem Echinodorus datowane na 79 milionów lat temu (kampan)[2].
W obrębie rodziny wyróżnia się dwa klady, z których jeden obejmuje rodzaje Alisma, Luronium, Damasonium i Baldellia, a drugi resztę rodziny[2][5]. Relacje między rodzajami w obrębie tych grup pozostają niejasne, podobnie zresztą sama klasyfikacja rodzajów wymaga zmian, bowiem kilka z rodzajów ma w tradycyjnym ujęciu charakter parafiletyczny[2][5].
Echinodorus Rich. ex Engelm. (tu włączane są w niektórych ujęciach[4] wyodrębniane rodzaje Aquarius Christenh. & Byng oraz Helanthium (Benth. & Hook.f.) Engelm. ex J.G.Sm.)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa żabieńcowe (Alismatidae Takht.), nadrząd Alismatanae Takht., rząd żabieńcowce (Alismatales Dumort.), podrząd Alismatineae Engl., rodzina żabieńcowate (Alismataceae Vent.)[11].
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abcdefghijklmnoMaarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 122. ISBN 978-1842466346.
↑Gurcharan Singh: Plant Systematics. Enfield: Science Publishers, 2004, s. 339-341. ISBN 1-57808-351-6.
↑ abcSłownik botaniczny. Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.). Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 1050. ISBN 83-214-1305-6.
↑ abcdefgMichael G. Simpson: Plant Systematics. Amsterdam, Boston, Heidelberg...: Academic Press Elsevier, 2010, s. 208-210. ISBN 978-0-12-374380-0.
↑ abcdQingfeng Wang, Robert R. Haynes & C. Barre Hellquist: Alismataceae. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-09-03].
↑Robert R. Haynes, C. Barre Hellquist: Alismataceae Ventenat. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2020-09-03].
↑Crescent Bloom: Alismataceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-26]. (ang.).
