1 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej im. Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego

Ten artykuł dotyczy 1 paplot okresu II RP. Zobacz też: 1 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej – stronę ujednoznaczniającą.

1 pułk artylerii przeciwlotniczej

Odznaka pamiątkowa 1 paplot
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1924
Rozformowanie	1939
Patron	Edward Rydz-Śmigły
Tradycje
Święto	29 lipca[1] zmienione na 18 marca[2]
Dowódcy
Pierwszy	ppłk Eugeniusz Baranowicz
Ostatni	płk Kazimierz II Baran
Organizacja
Dyslokacja	garnizon Warszawa
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	artyleria
Multimedia w Wikimedia Commons

1 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej im. Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego (1 paplot) – oddział artylerii przeciwlotniczej Wojska Polskiego II RP, stacjonujący w garnizonie Warszawa. W 1938 oddano do użytku pułku nowe koszary na terenie Boernerowa. Stacjonował tu I i IV dywizjon oraz tymczasowo przydzielona 17 kompania reflektorów. Obecnie na tym terenie mieści się Wojskowa Akademia Techniczna, a większość budynków koszar 1 paplot została zaadaptowana do jej potrzeb.

Zalążkiem pułku był Dywizjon Szkolny Artylerii Zenitowej (dowódca ppłk Leopold Połoszynowicz), utworzony rozkazem Ministra Spraw Wojskowych L. 5764/Org. z 29 lipca 1920, w skład którego wchodziły:

• bateria zenitowa automobilowa (2 armaty przeciwlotnicze kalibru 75 mm wz. 14 na podwoziu „De Dion-Bouton”),
• bateria zenitowa z przyczepkami automobilowymi (2 armaty przeciwlotnicze przyczepkowe kalibru 75 mm wz. 97/17),
• bateria zenitowa półstała (4 półstałe armaty przeciwlotnicze kalibru 75 mm wz. 97 na pomostach),
• oddział motorowy reflektorów (4 samochody specjalne reflektorowo-generatorowe).

W sierpniu 1920 roku, w czasie wojny z bolszewikami, dywizjon wziął udział w obronie przeciwlotniczej Warszawy, a następnie bateria zenitowa automobilowa por. Andrzeja Miziewicza uczestniczyła w dalszych działaniach bojowych pod Sokółką, Kuźnicą Białostocką, Grodnem, Dubrowlanami, po czym kwaterowała w okolicach Lidy. 26 października powróciła do Warszawy bez strat.

W związku z demobilizacją armii Dywizjon Szkolny Artylerii Przeciwlotniczej rozkazem L. 21713/Art. z 14 maja 1921 roku został przemianowany na baterię zapasową artylerii zenitowej – bez zmiany dotychczasowego składu pododdziałów. Na podstawie rozkazu tajnego nr 20 Dowódcy Okręgu Generalnego nr 1 z 15 marca 1922 roku bateria została przemianowana na dywizjon artylerii zenitowej w składzie:

• 1 bateria samochodowych armat przeciwlotniczych kalibru 75 mm wz. 14 (francuskich),
• 2 bateria przyczepkowych armat przeciwlotniczych kalibru 75 mm wz. 97/17 (francuskich),
• 3 bateria przyczepkowych armat przeciwlotniczych kalibru 88 mm wz. 16 (niemieckich),
• kompania reflektorów przeciwlotniczych.

Pułk został sformowany z dniem 8 czerwca 1924 roku na podstawie rozkazu wykonawczego Ministra Spraw Wojskowych L.dz. 470/Art. Org.-Mob. z 10 maja 1924 roku. Dowódca pułku, jego zastępca oraz kwatermistrz i dowódca I dywizjonu zostali wyznaczeni na stanowiska z dniem 1 czerwca 1924 roku^[3]. Bazą dla nowego oddziału był dywizjon artylerii zenitowej. Organizacja pokojowa i obsada personalna pułku w pierwszym roku funkcjonowania przedstawiała następująco:

dowództwo

• dowódca pułku - ppłk dr Eugeniusz Baranowicz
• zastępca dowódcy pułku - ppłk Ksawery Werenik
• kwatermistrz - mjr Stanisław Czerepiński
• drużyna dowódcy pułku (dowódca por. Napoleon Herdan)
• pluton łączności (dowódca por. Tadeusz Bełżecki);
• kompania karabinów maszynowych (dowódca por. Kazimierz Mroziński)
• pluton reflektorów przeciwlotniczych (dowódca por. Ignacy Harski)
• pluton podsłuchowy (dowódca por. Edmund Stolarczyk)

I dywizjon

• dowódca dywizjonu - mjr Stanisław Abgarowicz
• dowódca 1 baterii - kpt. Paweł Herburt (2 francuskie samochodowe armaty przeciwlotnicze kalibru 75 mm wz. 14)
• dowódca 2 baterii - kpt. Stanisław Krzywobłocki (2 francuskie przyczepkowe armaty przeciwlotnicze kalibru 75 mm wz. 97/17)
• dowódca 3 baterii - kpt. Leon Podstawski (2 niemieckie przyczepkowe armaty przeciwlotnicze kalibru 88 mm wz. 16)

II dywizjon

• dowódca dywizjonu - mjr Stefan Drapiński^[4]
• dowódca 4 baterii - kpt. Jerzy Kołodkiewicz (2 rosyjskie półstałe armaty przeciwlotnicze kalibru 76,2 mm wz. 02 na pomostach)
• dowódca 5 baterii - por. Henryk Dulęba (2 francuskie półstałe armaty przeciwlotnicze kalibru 75 mm wz. 97 na pomostach)
• dowódca 6 baterii - por. Stefan Szymański (2 francuskie półstałe armaty przeciwlotnicze kalibru 75 mm wz. 97 na pomostach)

W 1926 roku powiększono pułk o trzeci dywizjon artylerii przeciwlotniczej oraz zgrupowano pododdziały specjalistyczne w dywizjonie technicznym. W 1932 roku rozformowano dywizjon techniczny, a w 1938 roku powiększono pułk o czwarty dywizjon artylerii przeciwlotniczej.

Pułk był jednostką mobilizującą. Po zakończeniu mobilizacji ulegał rozformowaniu. Zgodnie z planem mobilizacyjnym „W” dowódca pułku był odpowiedzialny za przygotowanie i przeprowadzenie mobilizacji jednostek wpisanych na tabelę mob.:

• dowództwo 1 dywizjonu samochodowego artylerii przeciwlotniczej (dowódca mjr Alfons Fengler) – do OPL Katowic,
  • 1 bateria samochodowa 1 dyonu samochodowego artylerii plot.,
  • 2 bateria samochodowa 1 dyonu samochodowego artylerii plot.,
  • 3 bateria samochodowa 1 dyonu samochodowego artylerii plot.,
• dowództwo 11 dywizjonu motorowego artylerii przeciwlotniczej (dowódca mjr Olgierd Eminowicz) – do OPL Warszawy,
  • 1 bateria motorowa 11 dyonu motorowej artylerii plot.,
  • 2 bateria motorowa 11 dyonu motorowej artylerii plot.,
  • 3 bateria motorowa 11 dyonu motorowej artylerii plot.,
  • kolumna amunicyjna 11 dyonu motorowego artylerii plot.,
• dowództwo dywizjonu półstałego artylerii przeciwlotniczej nr 101 (dowódca mjr Michał Chroł-Frołowicz) – do OPL Warszawy,
  • bateria półstała artylerii przeciwlotniczej 75 mm typ I nr 101 (dowódca por. Wincenty Dąbrowski) – do OPL Warszawy,
  • bateria półstała artylerii przeciwlotniczej 75 mm typ I nr 102 (dowódca por. Władysław Szpiganowicz) – do OPL Warszawy,
  • bateria półstała artylerii przeciwlotniczej 75 mm typ I nr 103 (dowódca ppor. Wiesław Kędzierski) – do OPL Warszawy,
• dowództwo dywizjonu półstałego artylerii przeciwlotniczej nr 102 (dowódca mjr Roman Niemczyński) – do OPL Warszawy,
  • bateria półstała artylerii przeciwlotniczej 75 mm typ II nr 104
  • bateria półstała artylerii przeciwlotniczej 75 mm typ II nr 105
  • bateria półstała artylerii przeciwlotniczej 75 mm typ II nr 106
• dowództwo dywizjonu półstałego artylerii przeciwlotniczej nr 103 (dowódca mjr Mieczysław Zylber) – do OPL Warszawy,
  • bateria półstała artylerii przeciwlotniczej 75 mm typ II nr 107
  • bateria półstała artylerii przeciwlotniczej 75 mm typ II nr 108
  • bateria półstała artylerii przeciwlotniczej 75 mm typ II nr 109
  • bateria półstała artylerii przeciwlotniczej 75 mm typ II nr 110
• bateria półstała artylerii przeciwlotniczej 75 mm typ II nr 115
• bateria półstała artylerii przeciwlotniczej 75 mm typ II nr 116
• bateria półstała artylerii przeciwlotniczej 75 mm typ II nr 117
• bateria ciągnikowa artylerii przeciwlotniczej nr 1 – dowódca por. art. st. sp. Zygmunt Adessman (†1940 Charków) – do OPL Warszawy,
• bateria motorowa artylerii przeciwlotniczej 40 mm typ A nr 8 (dowódca kpt. Józef Płodowski) dla 8 DP, skierowana w czasie mobilizacji do OPL Modlina – do dywizji nie powróciła,
• bateria motorowa artylerii przeciwlotniczej 40 mm typ A nr 9 (dowódca por. Tadeusz Walużyniec) dla 9 DP,
• bateria motorowa artylerii przeciwlotniczej 40 mm typ A nr 18 (dowódca por. Wiktor Pławiński) dla 18 DP,
• bateria motorowa artylerii przeciwlotniczej 40 mm typ A nr 26 (dowódca kpt. Zbigniew Luer) dla 26 DP,
• bateria motorowa artylerii przeciwlotniczej 40 mm typ A nr 28 (dowódca por. Marian Ostaszewski) dla 28 DP,
• bateria motorowa artylerii przeciwlotniczej 40 mm typ B nr 81 (dowódca ppor. Stefan Pawłowski) dla Mazowieckiej BK, skierowana do 20 DP, do brygady nie powróciła,
• pluton półstały artylerii przeciwlotniczej 40 mm nr 101 (dowódca ppor. Witold Julian Brzeski) – do OPL Warszawy przekazany do OPL składów amunicji w Palmirach,
• pluton półstały artylerii przeciwlotniczej 40 mm nr 102 (dowódca ppor. Wiktor Stanisław Piasecki) – do OPL Warszawy, przekazany do OPL składów amunicji w Palmirach,
• pluton półstały artylerii przeciwlotniczej 40 mm nr 103 (dowódca kpt. Stanisław Lewandowski) – do OPL Warszawy, przekazany do OPL mostu w Brzuminie,
• pluton półstały artylerii przeciwlotniczej 40 mm nr 104 (dowódca ogn. pchor. Zdzisław Symonowicz) – do OPL Warszawy, przekazany do OPL Zakładów „Pocisk” w Rembertowie,
• pluton półstały artylerii przeciwlotniczej 40 mm nr 105 (dowódca kpt. Zygmunt Jezierski) – do OPL Warszawy,
• pluton półstały artylerii przeciwlotniczej 40 mm nr 106 (dowódca ppor. Zbigniew Kazimierz Zając) – do OPL Warszawy,
• pluton półstały artylerii przeciwlotniczej 40 mm nr 107 (dowódca ogn. pchor. Mikołaj Dunin-Marcinkiewicz) – do OPL Warszawy,
• pluton półstały artylerii przeciwlotniczej 40 mm nr 108 (dowódca ogn. pchor. Stanisław Dmuchowski) – do OPL Warszawy,
• pluton półstały artylerii przeciwlotniczej 40 mm nr 109 (dowódca ppor. Henryk Piasecki) – do OPL Warszawy,
• Ośrodek Zapasowy Artylerii Przeciwlotniczej nr 1 (dowódca mjr Wiesław Sokołowski)^[5].

Ponadto na podstawie zarządzenia dowódcy OPL MSWojsk. z 29 sierpnia 1939 w oparciu o nadwyżki pułku sformowano pluton półstały artylerii przeciwlotniczej 40 mm nr 110^[6] (dowódca ppor. Antoni Krzemiński) – do OPL Warszawy, przekazany do OPL węzła kolejowego w Łowiczu.

 Z tym tematem związana jest kategoria: Oficerowie 1 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej (II RP).

Dowódcy pułku

• ppłk art. dr Eugeniusz Leopold Baranowicz (1 VI 1924 – 18 IX 1926 → dyspozycja szefa Sam. Wydziału Art. MSWojsk^[7].)
• płk art. Włodzimierz Westermark (19 IX 1926^[7] – 12 I 1930)
• ppłk art. Józef Tadeusz Bizoń (13 I 1930 – 27 V 1932)
• ppłk Feliks Kamiński (28 V 1932 – 14 VIII 1933)
• ppłk Franciszek Ksawery Mołodyński (p.o. 15 VIII 1933 – 26 IV 1935)
• ppłk/płk Feliks Kamiński (27 IV 1935 – 31 III 1936)
• ppłk Franciszek Ksawery Mołodyński (p.o. 1 – 28 IV 1936)
• ppłk / płk art. Kazimierz II Baran (29 IV 1936 – 26 VIII 1939)
• ppłk Ireneusz Kobielski (wyznaczony 26 VIII 1939, lecz funkcji nie objął)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1928 roku – I zastępca dowódcy)

• ppłk art. Ksawery Werenik^[a] (1 VI 1924 – † 12 IX 1927^[8])
• mjr / ppłk art. Józef Tadeusz Bizoń (31 X 1927^[9] – I 1930 → dowódca pułku^[10])
• ppłk art. Franciszek Jórasz (1939)

Kwatermistrzowie

• mjr art. Stanisław Czerepiński (1 VI 1924 – I 1926 → dowódca I dyonu^[11])
• mjr art. Gustaw Aureliusz Deizenberg (I 1926^[11] – X 1927 → praktyka poborowa w PKU Warszawa Powiat^[12])
• mjr art. Eugeniusz Królikowski (VI 1933^[13] – VI 1934 → dowódca 5 daplot^[14])
• mjr art. Wiesław Sokołowski (VI 1934^[15] – 1939)

Biogramy zamordowanych znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego^[28]

 Osobne artykuły: zamordowani w Katyniu, zamordowani w Charkowie, zamordowani w Kalininie, zamordowani z Ukraińskiej Listy Katyńskiej (ULK) i zamordowani z Białoruskiej Listy Katyńskiej (BLK).

Spośród 54 oficerów służby stałej, którzy w marcu 1939 pozostawali w ewidencji 1 paplot trzynastu (24%) zostało wiosną 1940 zamordowanych przez NKWD w Katyniu i Charkowie.

Sztandar

 Osobny artykuł: Polskie sztandary wojskowe.

Nadanie sztandaru i zatwierdzenie jego wzoru ujęte zostało w Dodatku Tajnym nr 8 do Dziennika Rozkazów MSWojsk. z 22 czerwca 1938, nr 8, poz. 86. Sztandar, ufundowany przez społeczeństwo stolicy, wręczył pułkowi marszałek Edward Śmigły-Rydz 10 listopada 1938 podczas uroczystości wręczenia sztandarów oddziałom artylerii przeciwlotniczej na Polu Mokotowskim w Warszawie^[29].

Opis sztandaru^[30]

Na prawej stronie płatu sztandaru umieszczono w rogach, zamiast numeru pułku, inicjały „Ś.R.” według wzoru ustalonego w „Dzienniku Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych” nr 6 z 1937, poz. 77. Inicjały te umieszczono również na przedniej ścianie podstawy orła sztandarowego.
Na lewej stronie płatu sztandaru, na tarczach w poszczególnych rogach, znajdują się:

• w prawym górnym – wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej
• w prawym dolnym – godło miasta stołecznego Warszawy
• w lewym górnym – wizerunek św. Barbary - patronki artylerzystów
• w lewym dolnym – odznaka pamiątkowa 1 pułku artylerii przeciwlotniczej

Na ramionach Krzyża Kawalerskiego wyhaftowane są nazwy miejscowości upamiętniające szlak bojowy dywizjonu szkolnego artylerii zenitowej w wojnie polsko-bolszewickiej:

• na dolnym – „Warszawa 19 VII 1920”
• na prawym – „Grodno 23-25 IX 1920”
• na lewym – „Dubrowlany 29 IX 1920”

Przed wybuchem wojny sztandar przechowywany był w budynku dowództwa – róg ul. Puławskiej i Rakowieckiej. W okresie wojny zaginął. 7 maja 1970 nadeszła do redakcji „Żołnierza Wolności” paczka zawierająca dwa płaty sztandarów artylerii przeciwlotniczej wraz z grotami. Jednym z nich był sztandar 1 paplot. Do przesyłki dołączono artykuł Jana Buszko pt. „Symbole żołnierskiej chwały” opublikowany w „Żołnierzu Wolności” z 3 października 1969. Nadawca nie ujawnił się. Sztandar przekazano do zbiorów Muzeum Wojska Polskiego, gdzie jest eksponowany do dzisiaj^[31].

Odznaka pamiątkowa

15 stycznia 1929 roku Minister Spraw Wojskowych, Marszałek Polski Józef Piłsudski zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej 1 paplot^[32].

Odznaka o wymiarach 39x38 mm ma kształt krzyża maltańskiego o ramionach pokrytych ciemnozieloną i żółtą emalią. W środku krzyża, na okrągłej tarczy emaliowanej w kolorze błękitnym, nałożona jest złota odznaka pilota przeszyta z dołu do góry złotą błyskawicą. Na ramionach krzyża wpisano numer i inicjały „1 PA PL”. Odznaka oficerska, dwuczęściowa, wykonana w srebrze i emaliowana. Wykonawcami odznak byli Adam Nagalski i Wiktor Gontarczyk z Warszawy^[33].

13 sierpnia 1932 roku Minister Spraw Wojskowych zatwierdził wzór i regulamin odznaki pamiątkowej artylerii przeciwlotniczej, wspólnej dla wszystkich jednostek tego rodzaju broni.

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• ZbigniewZ. Moszumański ZbigniewZ., 1 Pułk Artylerii Przeciwlotniczej 1920–1939 imienia Marszałka Edwarda Rydza-Śmigłego, wyd. 1, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2005, ISBN 83-88773-66-6, OCLC 70682231 . Brak numerów stron w książce
• Zbigniew Moszumański. Sztandary i odznaki jednostek przeciwlotniczych do roku 1939. „Przegląd Wojsk Lądowych”. 9 (447), 1996. Warszawa: Wydawnictwo Czasopisma Wojskowe. ISSN 0478-6688. 
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.