|
Arechauna (rejon połocki)
Arechauna (biał. Арэхаўна; ros. Ореховно, hist. Orzechowno[1]) – wieś na Białorusi, w rejonie połockim obwodu witebskiego, nad jeziorem Arechauna, około 29 km na południowy zachód od Połocka. HistoriaMajątek był dawnym dziedzictwem rodziny Korsaków. Jan (Iwan) Korsak, starosta połocki otrzymał je od Zygmunta Starego. W 1554 roku we wsi mieszkało 50 rodzin. W 1574 roku wieś przeszła na Ewę, córkę Barkała[1] Korsaka (syna Jana), starosty dziśnieńskiego, która sprzedała majątek w 1591 roku Janowi Łośmińskiemu herbu Ramułt. W 1693 roku jego potomek Kasper Łośmiński sprzedał te dobra Krzysztofowi Niemirowiczowi Szczyttowi. Po nim wieś dziedziczył jego syn Józef Szczytt-Niemirowicz (zm. w 1745 roku), kasztelan mścisławski, a po nim – po spłaceniu wszystkich sióstr w 1781 roku – jego córka Zofia, która wniosła majątek do rodziny Zabiełłów, wyszedłszy za mąż za Antoniego Zabiełłę (zm. w 1776 roku), łowczego wielkiego litewskiego. I tak kolejnym dziedzicem Orzechowna był ich syn Szymon Zabiełło (1750–1824), kasztelan miński, następnym właścicielem majątku był jego najmłodszy syn Józef (1789–1855). Józef ufundował w 1834 roku we wsi cerkiew św. Praksedy. Józef miał czworo dzieci, Orzechowno i kilka innych majątków odziedziczył po nim Stanisław (ur. w 1834 roku). Ostatnim właścicielem Orzechowna był jeden z synów Stanisława, Władysław hr. Zabiełło (1870–1932). Po II rozbiorze Polski w 1793 roku Orzechowno, wcześniej należące do województwa połockiego Rzeczypospolitej, znalazło się na terenie powiatu lepelskiego guberni witebskiej Imperium Rosyjskiego. W XIX wieku Orzechowno miało status miasteczka. W 1838 roku w miasteczku mieszkało 256 osób, z tego 149 Żydów i 99 chłopów. Po społeczności żydowskiej w Orzechownie pozostały do dziś ruiny żydowskiego cmentarza (kilka rozrzuconych macew w lesie). Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwało tu 301 osób, 33 było wyznania rzymskokatolickiego, 167 prawosławnego a 101 mojżeszowego. Jednocześnie 100 mieszkańców zadeklarowało polską, 100 białoruską a 101 żydowską przynależność narodową. Było tu 55 budynków mieszkalnych[2]. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Orzechowno znalazło się na terenie ZSRR i zostało zdegradowane do statusu wsi. Od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi. Cerkiew została zburzona po 1924 roku[3]. Dawny dwórPoczątkowo Orzechowno nie służyło jako rezydencja, ale jako warownia. Do początków XX wieku widoczne były częściowo zasypane fosy i wały, głębokie lochy i podziemne korytarze. W II połowie XVIII wieku Antoni Zabiełło wybudował na miejscu starej fortecy okazały, drewniany, parterowy dwór. Był to budynek wzniesiony na planie prostokąta, z wysokim łamanym polskim dachem. Frontowa, wschodnia elewacja była ozdobiona dwoma portykami, nad każdym z nich był trójkątny szczyt wsparty na dwóch parach doryckich kolumn. Resztki dawnej fosy przebiegały tuż przed domem: na portyki wchodziło się po ośmiu szerokich schodach. Elewacja ogrodowa była zupełnie płaska, bez wyjścia na ogród. Jedynie przy północno-zachodnim narożniku zbudowano zewnętrzne schody prowadzące w górę do domowej kaplicy. Przy południowo-zachodnim narożniku kryte schody prowadziły w dół, do piwnic. W II połowie XIX wieku dwór rozbudowano. Wnętrza zdobiły obrazy rodzinne z XVII i XVIII wieku oraz wiele pamiątek, m.in. z bitwy pod Wiedniem, w czasie której jeden z antenatów rodziny, Samuel Zabiełło zginął w czasie prowadzenia swojej choragwi pancernej na namioty Kara Mustafy. Ale wisiały też obrazy np.: Murilla (Madonna), Delacroix, Watteau (Główka), Jean-Honoré Fragonarda, Leona Wyczółkowskiego, Michała Stachowicza, Jacka Malczewskiego, kilka obrazów Juliusza Kossaka, Wojciecha Kossaka, Franciszka Żmurki i innych. Biblioteka liczyła około 1200 woluminów. W archiwum znajdowały się cenne dokumenty. W czasie rewolucji październikowej zdeponowano je dla bezpieczeństwa w bankach Witebska i Petersburga, gdzie przepadły. Przed dworem rozciągał się ogromny trawnik. Z lewej strony trawnika stała oficyna długości kilkudziesięciu metrów, były tu kuchnie, piekarnie, pralnie, oraz mieszkania służby. Dalej znajdowały się zabudowania głównego leśniczego i administratora majątku, jeszcze dalej: tartaki, stajnie, odryny, cegielnia, kaflarnia i czworaki. Po prawej stronie trawnika znajdowały się sady owocowe. Od strony ogrodu blisko dworu stał sześciokątny lamus. Niedaleko – znacznie nowsza kaplica grobowa hetmana Józefa Zabiełły wybudowana w 1875 roku przez wileńskiego architekta Witkowskiego. Park miał około 20 ha, autorem jego uporządkowania był Władysław Marconi. Park miał charakter krajobrazowo-widokowy i dochodził do jeziora z przystanią. W parku stało kilka figur z białego marmuru, przedstawiających boginie i bogów greckich. W 1918 roku dwór został ograbiony ze wszystkich znajdujących się tam przedmiotów. Pozostały ruiny[4][3]. Majątek w Orzechownie jest opisany w 1. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[4]. Przypisy
|
||||||||||||||||||||||||
.jpg)
