Biadacz (powiat opolski)

Biadacz

wieś
Szkoła podstawowa
Państwo	Polska
Województwo	opolskie
Powiat	opolski
Gmina	Łubniany
Liczba ludności (2022)	706[2]
Strefa numeracyjna	77
Kod pocztowy	46-022[3]
Tablice rejestracyjne	OPO
SIMC	0498939
Położenie na mapie gminy Łubniany Biadacz
Położenie na mapie Polski Biadacz
Położenie na mapie województwa opolskiego Biadacz
Położenie na mapie powiatu opolskiego Biadacz
50°44′22″N 17°57′43″E/50,739444 17,961944[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Biadacz (dodatkowa nazwa w j. niem. Biadacz) – wieś w Polsce, położona w województwie opolskim, w powiecie opolskim, w gminie Łubniany, nad rzekami Małą Panwią i Kłapaczem, 9 km w kierunku północno-wschodnim od Opola^[4]. W obrębie Biadacza wyróżniona jest administracyjnie 1 część miejscowości – Krzyżowski Folwark^[5]. Biadacz zajmuje 700 hm² (ha), w tym 350 hm² (ha), 50%, to lasy^[6] i mieszka w nim 671 osób (stan na 2009 rok)^[7].

W miejscowości znajdują się m.in.: publiczne przedszkole, szkoła podstawowa, dawna ferma (obecnie zakład meblowy „Mebl-Greg”), cmentarz (z kaplicą cmentarną) i wyróżniające się drzewo (dąb) oraz tzw. „krzyż z kokotkiem”^[8].

Miejscowość jest położona na Równinie Opolskiej, przy granicy Obszaru Chronionego Krajobrazu „Lasy Stobrawsko-Turawskie”, w pobliżu Stobrawskiego Parku Krajobrazowego i Jeziora Turawskiego. Najbliższe miasta to: Kluczbork, Olesno, Dobrodzień, Kolonowskie, Ozimek, Opole i Wołczyn. Najbliższy (pozamiejski) duży zakład przemysłowy to PGE Elektrownia Opole SA w Brzeziu. W miejscowości działa m.in. tuczarnia oraz znajduje się nieeksploatowane złoże kruszywa naturalnego „Biadacz”, o zasobności 3240 Gg (tys. ton)^[9]. Biadacz znajduje się na obszarze zagrożonym powodzią (rzeka Mała Panew)^[10].

Miejscowość jest zelektryfikowana, stelefonizowana, zwodociągowana (tzw. wodociąg grupowy „Południe” zasilany z sieci wodociągowej Opola) i skanalizowana (przedsięwzięcie przeprowadzone w latach 2005–2007 w ramach ISPA/Funduszu Spójności)^[9]. Oprócz ulicy Kolanowskiej wszystkie drogi są utwardzone.

Według niemieckiego językoznawcy Heinricha Adamy’ego nazwa wywodzi się od polskiej nazwy oznaczającej narzekanie – biadanie lub biedę. W swoim dziele o nazwach miejscowych na Śląsku wydanym w 1888 roku we Wrocławiu jako nazwę starszą od niemieckiej wymienia Biadacz podając jej znaczenie Armseliger Ort, czyli w języku polskim Biedna, uboga miejscowość. Nazwa została później zgermanizowana na Biadatz^[11] i utraciła swoje pierwotne znaczenie.

Najstarszy dokument, w którym wymienia się miejscowość, pochodzi z 1279^[4] (dokument klasztorny, w którym wymienia się miejscowości należące do nadanych przez księcia dóbr dla nowej fundacji klasztornej w Czarnowąsach^[12]) albo nawet 1260 r^[13]. W 1356 r. miejscowość występuje pod nazwą Widecz, w dokumencie, w którym podaje się, że miejscowości Biadacz, Gosławice, Węgry i Zakrzów mają płacić dziesięcinę kolegiacie w Opolu. Następne wzmianki o Biadaczu pochodzą dopiero z katastru z lat 1723/25; miejscowość składała się wówczas z 9 sadyb. W 1784 r. Biadacz należał do klasztoru w Czarnowąsach i znajdował się w nim m.in. folwark^[4].

W 1911 r. w miejscu, gdzie wcześniej stał słup z kogutem, postawiony został, przez ówczesnego sołtysa miejscowości, na prośbę jej mieszkańców, betonowy krzyż cmentarny. Sam kogut („kokotek”) zaginął w latach późniejszych (być może przy przejściu frontu II wojny światowej). Miejsce postawienie słupa/krzyża jest owiane legendą, a miejscowe podania mówią, że zostali tam pochowani żołnierze napoleońscy. W latach 30. XX w. w miejscowości działały: Oddział Związku Polaków w Niemczech, Towarzystwo Młodzieży, Gromada Zuchów i Sekcja Przysposobienia Rolniczego^[14] oraz polska biblioteka, Związek Młodzieży Polsko-Katolickiej i Towarzystwo Śpiewu^[4]. 19 maja 1936 r. w miejsce nazwy Biadacz^[15] wprowadzono niemiecką nazwę Kreuzwalde^[16][17][18]. 22 stycznia 1945 r. do miejscowości wkroczyli żołnierze Armii Czerwonej. Do końca II wojny światowej w Biadaczu znajdował się pomnik, poświęcony mieszkańcom miejscowości poległym na I wojnie światowej. 15 marca 1947 r. przywrócono miejscowości nazwę Biadacz^[19].

(Źródła^{[4][18][14][20][6][7]}:.)

W miejscowości znajdowało się gminne Publiczne Gimnazjum im. Jana Pawła II. Przed reformą systemu oświaty z 1999 r. była to Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jana Trzecioka. Na początku XXI w., w wyniku zmienionej funkcji, budynek został rozbudowany; w ramach rozbudowy utworzono także salę gimnastyczną.

W 1987 r. Danuta Zalewska, jeden z pedagogów szkolnych, rozpoczęła gromadzenie i opisywanie eksponatów związanych ze śląską kulturą materialną. Z czasem ze zgromadzonych zbiorów została utworzona Izba Regionala, a następnie Szkolne Muzeum Etnograficzne, obejmujące ok. 1000 eksponatów^[21][22]. 29 marca 2009 r. Izba Regionalna otrzymała tytuł „Animatora Roku” w kategorii „Kultura i oświata” w konkursie „Anime 2009”^[23][24], a 6 listopada 2010 r. Muzeum nadano imię Danuty Zalewskiej^[25].

Od 1 grudnia 1923 r. do 3 maja 1933 r. działała w miejscowości także Polska Publiczna Szkoła Mniejszościowa, do której uczęszczało ok. 30 uczniów.

Przez miejscowość przechodzą 2 drogi powiatowe nr 1703 (ulica Szeroka, prowadząca z Opola, od drogi krajowej nr 45, przez Luboszyce, Biadacz i Masów do Łubnian, do drogi wojewódzkiej nr 461) i 1765 (ulica Polna, prowadząca do Czarnowąs, do drogi powiatowej nr 1702, a dalej do drogi wojewódzkiej nr 454)^[26] oraz 4 drogi gminne (ulice Kolanowska, Leśna, Małapańska i Wolności)^[27]. Do miejscowości można też dojechać drogą leśną (przedłużenie drogi powiatowej nr 1725) od strony Świerkli. Najbliższe drogi rangi krajowej i wojewódzkiej to: 45 (ok. 5 km – Opole, Zawada i Kolanowice) oraz 454 (ok. 5 km – Czarnowąsy, ok. 7 km – Opole) i 461 (ok. 6 km – Łubniany).

Najbliższe stacje i przystanki kolejowe to: Opole Czarnowąsy (ok. 6 km), Opole Borki (ok. 7 km), Kotórz Mały (ok. 8 km), Osowiec Przystanek (ok. 9 km) i Jełowa (ok. 10 km), znajdujące się przy liniach kolejowych nr 277 (Opole – Wrocław przez Jelcz-Laskowice) i 301 (Opole – Namysłów), po których kursują pociągi Polregio, relacji Opole – Jelcz-Laskowice (Czarnowąsy i Borki Opolskie) oraz Opole – Namysłów, Nysa – Kluczbork i Opole – Kluczbork (Kotórz Mały, Osowiec Przystanek i Jełowa). Najbliższe węzły kolejowe to: Jełowa (linie kolejowe nr: 293 i 301) i Opole Główne (ok. 11 km; linie kolejowe nr: 132, 136, 144, 277, 287 i 301).

W miejscowości znajduje się 1 przystanek autobusowy („Biadacz”), przy którym zatrzymują się autobusy Opolskiego PKS-u SA, kursujące na trasie Opole – Dąbrówka Łubniańska (przez Łubniany)^[28]. Do początku XXI w. przez miejscowość kursowały także autobusy relacji Opole – Kup (przez Łubniany) i Opole – Kaniów (przez Łubniany).

• kapliczka-dzwonnica, wzniesiona na początku XIX w., usytuowana u zbiegu dróg (ulice Szeroka i Polna), murowana z cegły, otynkowana, zbudowana na rzucie kwadratu; kapliczka posiada 3 zwężające się kondygnacje, wydzielone zadaszeniami i gzymsami; wejście i wnęki są zamknięte półkoliście, w zwieńczeniu znajdują się półkoliste szczyciki; w środku umieszczone są: feretron z ludowym obrazem z XIX w., przedstawiającym Barbarę z Nikomedii oraz ludowy krucyfiks procesyjny

• Danuta Zalewska (ur. 15 lutego 1960, zm. 3 listopada 2009) – pochodząca z Milicza wieloletnia pedagog w szkole w Biadaczu, nauczycielka języka polskiego, twórczyni funkcjonującego w placówce Szkolnego Muzeum Etnograficznego, noszącego jej imię, i kierowniczka zespołu ludowego „Biadaczanie”, prezentującego zwyczaje śląskie (I miejsce w konkursie „Nasze Korzenie” na temat „wesele”, który odbył się 21 października 2008 r. w Łosiowie^[29], II nagroda na XIV Rejonowym Przeglądzie Teatrów Jasełkowych, który odbył się 16 stycznia 2009 r. w Ozimku^[30]), nominowana w 2003 r. do honorowej nagrody „Nowej Trybuny Opolskiej”, w kategorii „kultura”^{[31][25][22][32]}.

• Biadacz
• Biadaczew, Biadaczka

• Informator Gmina Łubniany – Dożynki '94
• Chrzanowski Tadeusz, Kornecki Marian, Katalog zabytków sztuki w Polsce, tom VII: Województwo opolskie, zeszyt 11: Miasto Opole i powiat opolski; Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk – Pracownia Inwentaryzacji Zabytków, Warszawa 1968
• Madeja Józef, Powiat opolski. Szkice monograficzne; Instytut Śląski w Opolu, Opole 1969
• Leksykon Polactwa w Niemczech; Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, Wrocław 1973