Kapustowate, krzyżowe (Brassicaceae Burnett, Cruciferae Juss.[3]) – rodzinaroślin zielnych, rzadziej drzew i krzewów, należąca do rzędu kapustowców (Brassicales). Liczy 343[4]–353[2]rodzaje i około 3630[4]–4010[2] gatunków. Występują one na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy, brak ich też w zwartych obszarach występowania nizinnych lasów równikowych[2]. Bardzo wielu przedstawicieli występuje na obszarach pod wpływem klimatu umiarkowanego i arktycznego, także na obszarach górskich. Obszarami o największym zróżnicowaniu tych krzyżowych jest południowo-zachodnia Azja, basen Morza Śródziemnego i zachodnia część Ameryki Północnej[4]. Na terenie Polski występuje ponad 100 gatunków z tej rodziny[5].
Skrętoległe, rzadko naprzeciwległe i okółkowe, często skupione w przyziemną rozetę liściową[4]. Liście w rozecie zwykle są pozbawione przylistków, są owłosione i mają zwykle pierzasto podzieloną (także trójlistkową, dłoniasto złożoną, podwójnie pierzasto podzieloną[4]), często też lirowatą blaszkę. Liście łodygowe są naprzemianległe[6], częściej mają blaszkę niepodzieloną. Liście zwykle są ogonkowe, ale także siedzące, w tym także obejmujące łodygę. Blaszka może być całobrzega lub w bardzo różny sposób ząbkowana, karbowana, wcinana lub podzielona[4].
Wyrastają zebrane w szczytowych gronach, czasem w baldachogronach i wiechach, zdarzają się i kwiaty rozwijające się pojedynczo na szypułkach wyrastających z kątów liści zebranych w rozety przyziemne[4]. W obrębie kwiatostanów brak przysadek i przykwiatków[6]. Kwiaty promieniste, rzadko nieco grzbieciste, czterokrotne. Cztery działki kielicha wyrastają w dwóch parach po dwie i u nasady u wielu przedstawicieli są rozdęte. Wolne płatki korony są cztery, także w dwóch parach po dwa, często z wyraźnym paznokciem, rzadko szczątkowe lub nieobecne[4]. Płatki korony ułożone są nakrzyżlegle względem działek kielicha i stąd pochodzi jedna z nazw rodziny – krzyżowe[6]. Pręcików jest 6 (rzadko inna liczba od 2 do 24), w trzech okółkach po dwa, czterosilnych – zewnętrzna para jest krótsza od dwóch par wewnętrznych (rzadko pręciki są równe lub każda para ma inną długość). Nitki pręcików są wolne, rzadko jednak łączą się, są oskrzydlone lub ząbkowane. Pylniki otwierają się do wnętrza podłużnymi pęknięciami[4]. U podstawy pręcików znajdują się różnie wykształcone, zielone miodniki[6]. Zalążnia siedząca, górna, zbudowana z dwóch owocolistków, z których każdy tworzy własną komorę, oddzielone fałszywą przegrodą[4]. Zwykle liczne zalążki rozmieszczone są w komorach brzeżnie[6]. Szyjka słupka pojedyncza, zwieńczona znamieniem główkowatym, stożkowatym, niepodzielonym lub rozwidlonym, rzadko słupek przedłużony jest przez kolce[4].
Długa wielonasienna łuszczyna lub krótka łuszczynka otwierające się dwuklapowo, z zachowaną przynajmniej w okresie ich dojrzewania fałszywą przegrodą[6]. Rzadziej spotykane są owoce wielokrotne dzielące się poprzecznie lub łuszczynki jednonasienne[6].
Ekologia
Rośliny siedlisk lądowych, choć występują tu także rośliny rosnące w wodzie, przynajmniej częściowo zanurzone[4]. Większość przedstawicieli przystosowanych jest do siedlisk suchych oraz siedlisk zimnych – arktycznych i górskich[6]. Do rodziny tej należy rekordzista jeśli idzie o wysokość występowania rośliny naczyniowej – gatunek Solms-laubachia himalayensis stwierdzony został na wysokości 7756 m n.p.m. w Himalajach[4]. Wiele gatunków z tej rodziny to chwasty związane z siedliskami segetalnymi (uprawami) oraz ruderalnymi[6].
Rodzina siostrzana w stosunku do Cleomaceae w obrębie rzędu kapustowców. Jej początki łączone są z przejściem eocenu w oligocen tj. z przełączeniem warunków klimatycznych Ziemi z „cieplarnianych” na „zamrażarkowe” (zob. epizod Azolla). Nastąpiło wówczas istotne ograniczenie areału formacji leśnych w strefach tropikalnych i umiarkowanych oraz zwiększenie się udziału formacji trawiastych i pustynnych, tj. siedlisk typowych dla roślin krzyżowych. Powstanie ich grupy pnia datowane jest na późny eocen – ok. 38,8 miliona lat temu – wówczas żył ostatni wspólny przodek kapustowatych i Cleomaceae. Wcześniej obie te rodziny oddzieliły się od kaparowatychCapparidaceae ok. 43,2 miliona lat temu. Ostatni wspólny przodek grupy koronnej rodziny żył w późnym oligocenie 24,5 miliona lat temu. Oddzielenie bazalnego plemienia Aethionemeae i 5 wielkich grup (kladów) w obrębie rodziny nastąpiło do ok. 21,2–19,8 miliona lat temu[7].
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abcdefghijklmnopqrsMaarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 415–419. ISBN 978-1-842466346.
↑Crescent Bloom: Brassicaceae. The Compleat Botanica. [dostęp 2010-05-14]. (ang.).
↑Brassicaceae Burnett. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-11].
↑Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Ludmiła Karpowiczowa (red.). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 212.
_Brassica_napus_-_Inflorescence.jpg)
