Kielichowiec wonny (Calycanthus floridus L.) – gatunek rośliny z rodziny kielichowcowatych (Calycanthaceae Lindl.). Występuje naturalnie w południowo-wschodnich Stanach Zjednoczonych. W Ameryce Północnej z racji zapachu kwiatów często nazywany jest krzewem truskawkowym. Kielichowiec wonny jest uprawiany jako roślina ozdobna. W Polsce znajduje się w kolekcjach wielu ogrodów botanicznych.
Zimozielony lub zrzucający liście krzew dorastający do 1,5–2,5 m wysokości oraz 2 m szerokości[4][6][7]. Pokrój jest zaokrąglony, rozłożysty[7]. Kora jest cienka, pachnąca i ma jasnobrązową barwę z plamkami[8]. Gałęzie są powyginane[9], szaro kutnerowate, przynajmniej za młodu[10], mają brązową barwę, wydzielają zapach, gdy są złamane[8]. Również pędy (zwłaszcza suche[10]) i korzenie wydzielają aromatyczne olejki eteryczne[9]. Pąki są kulistawe i owłosione[8], czarniawe, w czasie wegetacji ukryte w ogonkach liściowych[10].
Naprzeciwległe, pojedyncze[8]. Mają jajowaty lub eliptyczny kształt[9]. Mierzą do 5–16 cm długości[6] oraz 2–6 cm szerokości[4]. Z wierzchu błyszczące[6], ciemnozielone, jesienią przebarwiając się na złocisto[9]. Za młodu liście są obustronnie owłosione, z czasem szary i miękki kutner utrzymuje się tylko na spodzie liści[10]. Blaszka liściowa jest całobrzega, o uciętej nasadzie lub zbiegającej po ogonku i ostrym wierzchołku[4]. Ogonek liściowy jest lekko owłosiony i osiąga 3–10 mm długości[4].
Obupłciowe, pojedyncze, rozwijają się na szczytach pędów, o średnicy 4–5 cm. Wszystkie części kwiatu są ułożone spiralnie na dnie kwiatowym[9]. Listki okwiatu mają kształt od równowąskiego do podłużnie równowąskiego, mają ciemnoczerwoną barwę[4] (według niektórych źródeł są purpurowe[6], brunatnoczerwone lub wręcz brązowe[9]), są owłosione, dorastają do 2–4 cm długości oraz 0,3–0,8 cm szerokości. Pręcików jest 10–20, słupki mają równowąski kształt, natomiast owocolistki są podłużne i owłosione[4]. Kwiaty są pachnące[9].
Owłosione niełupki o podłużnie eliptycznym kształcie[9], zwężające się ku wierzchołkowi, o długości 6–7 cm[10]. Utrzymują się na drzewie przez zimę[7]. Początkowo są zielone, lecz przebarwiają się na jasnobrązowo gdy są dojrzałe, stają się wówczas również nieco zdrewniałe[8]. Zawierają podłużne nasiona o brązowej barwie i długości 6–7 mm[9].
Biologia i ekologia
Nasiona gatunku są trujące
Rośnie w lasach mieszanych, lasach liściastych zrzucających liście na zimę oraz na brzegach rzek. Występuje na wysokości do 1800 m n.p.m.[4] Kwitnie około miesiąca na przełomie czerwca i lipca[9] (pierwsze kwiaty mogą pojawiać się już w maju, a najpóźniejsze nawet we wrześniu[6]). Kwiaty są zapylane przez chrząszcze. Ich zapach jest podobny do aromatu truskawek, a według niektórych źródeł zapach bardziej przypomina woń dojrzałych jabłek, bananów, ananasów, wina[6], kamfory i goździków[10]. Ta różna interpretacja jest wynikiem zmienności woni kwiatów i jej intensywności, różnej w zależności od odmiany czy okazu[6]. Zapach jest najsilniej wyczuwalny wieczorem, w ciepłe letnie dni[10]. Aromat wydzielają nie tylko kwiaty, ale także kora, korzenie i liście, szczególnie po ich zgnieceniu[6]. Owoce dojrzewają od sierpnia do września[4]. Roślina charakteryzuje się średnim tempem wzrostu[11].
Gęsty pokrój zapewnia schronienie wielu gatunkom ptaków i innych małych zwierząt[12].
Zmienność
W obrębie tego gatunku wyróżniono jedną odmianę[2]:
Calycanthus floridus var. glaucus (Willd.) Torr. & A.Gray (syn.Calycanthus fertilis Walt. 1788) – odm. plenna, kielichowiec plenny – gałązki, ogonek liściowy oraz spodnia powierzchnia blaszki liściowej są nagie lub z rozproszonymi włoskami. Ustalenie odmiany jest bardzo trudne. Zmienność w nasileniu owłosienia jest powszechna, w związku z czym określenie odmiany nie zawsze jest to możliwe[13]. Inną cechą diagnostyczną ma być brak zapachu lub słaby zapach tak kwiatów jak i pędów. Wyróżnia się także silnym owocowaniem[10].
W uprawie znajduje się kilka odmian ozdobnych formy typowej: 'Ovatus' i odmiana o liściach czerwonych od spodu – 'Purpureus' oraz odmiany plennej: 'Nanus' (krzew do 1 m wysokości z liśćmi zielonymi od spodu), 'Purpureus' (liście fioletowoczerwone od spodu)[10].
Nazewnictwo
Łacińska nazwa rodzajowaCalycanthus pochodzi od greckich słów „kalyx” (oznacza „kielich”) oraz „anthos” (czyli „kwiat”). Epitet gatunkowy „floridus” odnosi się do Florydy – stanu, w którym występuje naturalnie[7]. W Ameryce Północnej z racji zapachu kwiatów często nazywany jest krzewem truskawkowym[9].
Zastosowania
Roślina ozdobna
Gatunek jest uprawiany jako roślina ozdobna w ogrodach przydomowych i parkach[4][14]. W Polsce znajduje się w kolekcjach wielu ogrodów botanicznych[15]. Introdukowany został do Europy w 1726, najpierw do Wielkiej Brytanii. W Polsce od początku XIX wieku[10]. Wysuszone kwiaty, liście, gałązki i kora mogą być wykorzystane w potpourri[16]
Roślina lecznicza
Czirokezi z kory wytwarzali napar, który służył w leczeniu pokrzywki lub jako krople do oczu, aby zapobiegać utracie wzroku. Korzenie używane były jako lekarstwo na problemy z drogami moczowymi, a także silny środek wymiotny[6].
Roślina przyprawowa
Wysuszona aromatyczna kora wykorzystywana jest jako przyprawa – substytut cynamonu[11].
Roślina zawiera alkaloid, który ma silnie działanie hamujące pracę serca[11]. Czirokezi używali nasion tego gatunku, aby truć wilki[6]. Ponieważ liście zawierają niewielkie ilości kamfory – można je stosować jako środek odstraszający owady[11].
Uprawa
Może rosnąć na przeciętnej ogrodowej glebie – odpowiednio żyznej, dobrze przepuszczalnej i umiarkowanie wilgotnej. Najlepiej rośnie na stanowiskach w pełnym nasłonecznieniu lub półcieniu, w miejscach osłoniętych przed wiatrem[9][14]. Jest gatunkiem tolerancyjnym ze względu na odczyn gleby[14]. Ponadto jest mrozoodporny – występuje od 5 do 10 strefy mrozoodporności[17] (według niektórych źródeł tylko w strefach 6b do 7b[9]), wytrzymuje spadki temperatury do –26 °C. W Polsce środkowej i wschodniej młode pędy mogą przemarzać. Wiosną należy przycinać krzew, aby nadać mu zwarty pokrój[9]. Jest bardzo odporny na wszelkie choroby i szkodniki[18].
↑ abcdefghijWłodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste. Tom II. Callicarpa - Cytisus. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 19-20. ISBN 83-01-11074-0. OCLC749576276.
_(7899810788).jpg)
