|
Kosmodrom Plesieck
Plesieck (ros. Космодро́м Плесе́цк, ang. Plesetsk Cosmodrome) – rosyjski kosmodrom położony 180 km na południe od Archangielska[1] i około 800 km na północ od Moskwy. Największy kosmodrom Federacji Rosyjskiej. Założony w 1960 roku na terenie obwodu archangielskiego[1]. Wykorzystywany do wysyłania bezzałogowych satelitów Ziemi, głównie wojskowych: zwiadowczych, meteorologicznych, łączności, wczesnego ostrzegania, poszukiwania zasobów naturalnych, nawigacyjnych, naukowych i innych. W okresie ZSRR utajniony. Pełna nazwa obiektu brzmi: 1-szy Państwowy Kosmodrom Próbny Ministerstwa Obrony Federacji Rosyjskiej (ros. „1-й Государственный испытательный космодром Министерства обороны Российской Федерации”)[2]. Nadzór nad nim sprawują Siły Powietrzno-Kosmiczne Federacji Rosyjskiej, zaś centrum badawcze kosmodromu realizuje zadania zlecone przez Ministerstwo Obrony FR[3]. Od 17 września 2020 roku dyrektorem Plesiecka jest pułkownik Nikołaj Andriejewicz Baszlajew[4]. Plesieck jest najdalej na północ wysuniętym kosmodromem świata. W pasie głównym asteroid znajduje się planetoida Plesetsk, nazwana na jego cześć, a w Petersburgu ulica Plesiecka[5] (ros. Плесецкая улица), której nazwę zmieniono w 2013 roku, honorując znaczenie kosmodromu. Obiekt i infrastrukturaKosmodrom Plesieck zlokalizowany jest w środkowej części obwodu archangielskiego. Zachodnia granica przebiega na linii torów kolejowych, łączących Moskwę i Archangielsk. Część granicy północnej pokrywa się z korytem rzeki Jemca (ros. Емца). Zajmuje teren o powierzchni 1762 km²[2]. Znajdują się tu 1473 budynki i 237 urządzeń zasilających, kompleksy startowe z wyrzutniami dla rakiet nośnych, stacje tankowania, kompleksy techniczne i lotnisko[3]. Poszczególne obiekty zostały połączone wewnętrzną siecią dróg (o łącznej długości około 300 kilometrów) i torów kolejowych[3]. Do kosmodromu należy 6 kompleksów startowych, 9 wyrzutni rakiet i 8 stacji montażowo-testowych[6]. Lotnisko jest w stanie przyjąć maszyny o wadze do 220 ton[7]. Na terenie kosmodromu znajdują się platformy startowe dla wszystkich typów rakiet krajowych i sześć ośrodków[6]:
Punkty pomiarowe, niezbędne do analiz matematycznych trajektorii rakiet, zostały zlokalizowane poza terenem Kosmodromu Plesieck, w miastach takich jak: Norylsk, Mirny, Siewierodwińsk i Narjan-Mar[7]. Najbliżej Plesiecka leży miasto Mirny (ros. Мирный), w którym znajduje się muzeum kosmodromu[8][9]. Z obiektu obecnie startują:
HistoriaKosmodrom powstał w czasie zimnej wojny i miał służyć celom wojskowym, to jest testom rakiet międzykontynentalnych R-7[2]. 11 stycznia 1957 roku przyjęto Uchwałę Komitetu Centralnego KPZR i Rady Ministrów ZSRR w sprawie utworzenia obiektu wojskowego o kryptonimie „Angara”. Jego budowę rozpoczęto 15 lipca 1957 roku (w niektórych źródłach tę datę uważa się za powstanie Kosmodromu Plesieck)[2][10]. Pod koniec lat pięćdziesiątych XX wieku w „Angarze” powstała pierwsza na świecie wyrzutnia pocisków międzykontynentalnych[11]. W lutym 1959 roku obiekt „Angara” został przemianowany na Trzeci Poligon Artylerii Przeciwlotniczej ZSRR[10]. Do końca 1964 roku uruchomiono cztery wyrzutnie rakiet typu R-7, trzy wyrzutnie rakiet typu R-9 i siedem wyrzutni rakiet R-16[10]. W Plesiecku testowano łącznie dziesięć typów rakiet[2]. Z czasem obiekt rozbudowano, a jego przeznaczenie uległo zmianie, w związku z rozwojem programu badań kosmicznych i na mocy Uchwały Komitetu Centralnego KPZR i Rady Ministrów ZSRR ze stycznia 1963 roku[10]. Modernizacja trwała trzy lata. 17 marca 1966 roku w Plesiecku odbył się nieudany start rakiety Wostok 8A92. Kolejną nieudaną próbę podjęto 14 października tego samego roku oraz 19 stycznia i 13 marca 1967 roku. Od 24 czerwca 1977 roku w Plesiecku odbył się pierwszy start rakiety Cyklon-3. Do 30 stycznia 2009 roku odbyły się łącznie 122 starty rakiet Cyklon-3.  Po rozpadzie ZSRR Plesieck stał się kluczowym kosmodromem Federacji Rosyjskiej, gdyż Bajkonur znalazł się na terenie Kazachstanu. Na mocy Dekretu Borysa Jelcyna z 11 listopada 1994 roku Plesieck mianowano głównym kosmodromem państwowym, pozostającym pod dowództwem wojsk rakietowych[12]. Na początku lat dziewięćdziesiątych XX w. Kosmodrom Plesieck zajmował pierwsze miejsce na świecie pod względem liczby sztucznych satelitów, wysłanych z obiektu. Do 1993 roku było ich 1372. Drugie miejsce zajmował Kosmodrom Bajkonur (917 sztucznych satelitów)[10]. 25 marca 1993 roku w Plesiecku odbyła się próba wystrzelenia rakiety Start-1. 22 grudnia 1999 roku miał miejsce start rakiety Rokot. W 2001 roku rozpoczęto budowę kompleksu startowego rakiet kosmicznych Angara (nazwa nawiązuje do pierwszego miana kosmodromu). Prace ukończono w 2014 roku[13]. Do 12 kwietnia 2002 roku z Plesiecka wysłano 1929 sztucznych satelitów i ponad 500 międzykontynentalnych rakiet balistycznych[7]. 8 listopada 2004 r. odbył się pierwszy start rakiety typu Sojuz 2. W 2011 roku Siły Powietrzno-Kosmiczne Federacji Rosyjskiej zapowiedziały przeznaczenie równowartości 170 milionów USD na przebudowę i remont kosmodromu Plesieck[14]. 22 czerwca 2015 roku Kosmodrom Plesieck otrzymał Order Suworowa w uznaniu wzmocnienia bezpieczeństwa państwa oraz tworzenia i testowania techniki rakietowej i kosmicznej[15]. 29 maja 2016 roku Siły Powietrzno-Kosmiczne Federacji Rosyjskie wystrzeliły z tego kosmodromu rakietę nośną typu Sojuz-2[3]. Wypadki w kosmodromieW wyniku awarii w kosmodromie Plesieck kilkukrotnie doszło do wypadków[10]. 26 czerwca 1973 roku, na skutek wybuchu rakiety Kosmos-3M, zginęło dziewięciu żołnierzy z jednostki wojskowej 63551, w tym dowódca major Borys Grigoriewicz Chomiakow[16][17]. .jpg) 18 marca 1980 roku podczas tankowania rakiety Wostok-2M doszło do eksplozji, w której zginęło 48 osób[18][19][13]. Wybuch nastąpił 2 godziny i 15 minut przed planowym startem, o 19:01 czasu lokalnego, na platformie numer 43. Rakieta uległa spaleniu[20]. W celu ustalenia okoliczności tragedii powołano komisję rządową, której przewodniczył Leonid Smirnow[13]. Za przyczynę wybuchu uznano wyciek stężonego nadtlenku wodoru i zetknięcie się go z materiałem palnym. 5 lutego 1996 roku, po kolejnej analizie okoliczności tragedii ustalono, że ona nie nastąpiła z winy personelu technicznego[13]. Ofiary (głównie żołnierze jednostki 13991 i cywilny personel techniczny) zostały pochowane w mieście Mirny, gdzie znajduje się pomnik upamiętniający katastrofę. W październiku 1987 roku w jednym z budynków kosmodromu wybuchł pożar, w którym zginęło pięć osób[10]. 15 października 2002 roku jedna osoba zginęła w wyniku eksplozji rakiety Sojuz U[10]. 9 listopada 2013 roku, podczas czyszczenia zbiornika na paliwo rakietowe, zginęło dwóch pracowników technicznych, a trzech trafiło do szpitala z objawami zatrucia[21]. Dowódcy _02.jpg) Dowódcy kosmodromu Plesieck (wcześniej bazy rakietowej „Angara” i Trzeciego Poligonu Artylerii Przeciwlotniczej ZSRR)[6]:
LogistykaLokalizacja kosmodromu Plesieck umożliwia starty obiektów na orbity okołobiegunowe[22]. Jednocześnie niesie za sobą problemy logistyczne. Zimą w obwodzie archangielskim temperatura może spaść do minus 50 °C. Przez wiele miesięcy w roku prace odbywają się w skomplikowanych warunkach atmosferycznych, podczas mrozów i śnieżyc[22]. Ponadto kosmodrom jest oddalony od centrum przemysłowego kraju[22]. Wszystkie rakiety wystrzeliwane z Plesiecka są montowane na miejscu. Niezbędne części, materiały, narzędzia itp. transportuje się z innych części Rosji, głównie wojskowymi samolotami transportowymi, lądującymi na lotnisku na terenie kosmodromu. W Plesiecku pracuje kilkanaście tysięcy ludzi. Wszyscy mieszkają w mieście Mirny, które znajduje się około 2 km od centrów technicznych tworzących kosmodrom. Takie rozwiązanie przyjęto, aby uniknąć niedogodności, z jakimi mierzyli się pracownicy kosmodromu Bajkonur, którzy od miejsca zamieszkania do pracy dojeżdżali pociągiem co najmniej dwie godziny dziennie[11]. W celu usprawnienia pracy wszystkie kompleksy startowe są połączone torami kolejowymi z centrami technicznymi[11]. Na kosmodromie Plesieck służą żołnierze jednostki wojskowej 13991, z siedzibą w mieście Mirny[23][24]. Lokalne władze i dowódcy kosmodromu podpisali porozumienie w sprawie uprzątania okolicznych terenów z części, które oddzielają się po starcie i spadają na ziemię[13]. W 2007 roku usunięto ponad 148 ton metalowych szczątków, będących fragmentami rakiet lub innymi odpadami z Plesiecka[25]. Ochrona obiektu i techniki W ZSRR baza rakietowa „Angara”, Trzeci Poligon Artylerii Przeciwlotniczej, a następnie kosmodrom Plesieck, były obiektami tajnymi z uwagi na strategiczne znaczenie militarne. Oficjalnie o istnieniu kosmodromu poinformowano w 1983 roku[26][11][20]. Wcześniej obiekt był przedmiotem zainteresowania krajów zachodnich. W połowie lat sześćdziesiątych XX w. brytyjski fizyk Geoffrey E. Perry wraz ze swoimi uczniami badał sygnały radzieckich satelitów za pomocą amatorskiego sprzętu radiowego. W 1966 roku Perry ustalił, że radzieckie satelity znalazły się na innej orbicie i mogły tam zostać umieszczone wyłącznie z północnej części ZSRR, gdzie oficjalnie nie znajdował się żaden kosmodrom. Zlokalizował miejsce, z którym się komunikowały i tym samym wykrył istnienie Plesiecka[27]. Odkrycie zostało opisane w mediach, a sprawą zainteresowały się wywiady wojskowe krajów zachodnich. Powołano specjalną grupę operacyjną o nazwie Kettering. 3 listopada 1966 roku potwierdziła ustalenia Perry’ego i lokalizację kosmodromu[28][29][30]. Obecnie kosmodrom nie jest objęty tak powszechną niejawnością jak w ZSRR, pokazywane są filmy ze startów i końcowego etapu przygotowania startu. 10 lutego 2012 roku starszy inżynier Plesiecka, podpułkownik Władimir Wasiljewicz Niestieriec został skazany przez sąd wojskowy na trzynaście lat więzienia za szpiegostwo na rzecz CIA[31][32][33]. Podczas procesu ustalono, że pobierał wynagrodzenie od rządu USA za przekazywanie informacji o testach rakiet bojowych, co uznano za zdradę stanu[34]. Zobacz teżPrzypisy
Linki zewnętrzne |
||||||||||||||||||||||||||||
_03.jpg)
