Paparzyn
 Paparzyn (daw. niem. (1421 r.) Pampirsin, Pamperste, Pimperzino, od 1570 r. Paparzin[4]) – wieś w Polsce położona w województwie kujawsko-pomorskim, w powiecie chełmińskim, w gminie Stolno. W 1966 r. powierzchnia wsi wynosiła 6,6 km²[5]. Podział administracyjnyWieś położona była w latach 1466 - 1772 w województwie chełmińskim. Wg. spisu z 1664 wspomina jako wieś królewska[6]. W latach 1772–1807, 1815 - 1829, 1878 - 1919 położona była w prowincji Prusy Zachodnie, w rejencji kwidzyńskiej, w powiecie chełmińskim. W latach 1807–1815 położona była w departamencie bydgoskim, w powiecie chełmińskim. W latach 1829–1878 położona była w prowincji Prusy, w rejencji kwidzyńskiej, w powiecie chełmińskim. W latach 1919–1939 i 1945 - 1950 położona była w województwie pomorskim, w powiecie chełmińskim. W latach 1939–1945 położona była w okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, w rejencji bydgoskiej (Regierungsbezirk Bromberg)[7], w powiecie Chełmno (Kreis Kulm)[8]. W latach 1950–1954 położona była w województwie bydgoskim, w powiecie chełmińskim. W latach 1954–1959 wieś położona była w województwie bydgoskim, w powiecie chełmińskim i była siedzibą władz gromady Paparzyn. W latach 1959–1972 należała do gromady Robakowo. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa toruńskiego. DemografiaWieś w latach 60. XIX w. miała być zamieszkiwana przez 283 mieszkańców (180 katolików oraz 98 ewangelików), znajdowało się 42 budynki, w tym 20 domów[9]. Według danych Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Chełmnie oraz Powiatowego Inspektoratu Statystycznego w Chełmnie (31 XII 1966 r.) sołectwo Paparzyn było zamieszkiwane przez 386 mieszkańców. Czyniło ją wtedy drugą największą wsią w gromadzie Robakowo[5]. Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) wieś liczyła 366 mieszkańców[2]. Jest ósmą co do wielkości miejscowością gminy Stolno. HistoriaW czasie wczesnego średniowiecza funkcjonować tutaj miało osadnictwo obronne[10]. Paparzyn jest po raz pierwszy wzmiankowany w 1394, był wtedy osadą w komturii starogrodzkiej. W XV wieku wieś liczy 30 łanów, w 1421 wójt z Lipienka otrzymywał z Paparzyna czynsz w wysokości 15 grzywien i 1 wiardunku[11]. W latach 1437–1438 wieś była własnością Zakonu Krzyżackiego we władaniu wójta Lipienka, który miał we władaniu 30 łanów, w tym 22 1/2 łana osobowego, czynsz wynosił 20 szk. z łanu[12]. Po II Pokoju Toruńskim wieś weszła w obręb województwa chełmińskiego. Leżała na terenie powiatu chełmińskiego, w obrębie parafii Wabcz[4]. Sama wieś należała do ewangelickiej parafii Wielkie Łunawy[9].  W 1570 Paparzyn stał się własnością królewską, dzierżawcą był Marcin Dulski, który miał 13 łanów chłopskich, 15 zagrodników, 2 komornice i karczmę[13]. Po potopie szwedzkim wieś podupadła, w 1664 wieś dzierżawił Przystanowski. W 1706 r. podczas wizytacji biskupa W 1765 Paparzyn nadano rodowi von Keyserlingk. Następnie właścicielami została rodzina von Stole, która miała mieć ja od 1794 r.[14] Rodzina ta została wymieniona jako właściciele tej wsi również w roku 1856[9]. Na przełomie lat 50. i 60. XIX w. dzierżawcą miejscowości został Max Reichel, który w 1885 był już jej właścicielem[9]. W Paparzynie istniała też gorzelnia, hodowano bydło i owce. We wsi znajdował się folwark Waldhof, obejmujący ok. 200 ha[9]. W 1868 r. we wsi znajdowały się gorzelnia parowa, hodowla owiec oraz bydła[9]. W latach 70. lat XIX w. w prowadzono prace archeologicznie, gdzie odkryto znacznych rozmiarów cmentarzysko, które miało znajdować się pomiędzy wsią Paparzyn oraz Wielkie Łunawy. Odkrycia dokonano na wzgórzu zwanym ,,Białogórzem"[9]. Prace w tamtym miejscu podjęto w latach 1872-1876 po przypadkowym znalezieniu[15]. Tamtejsze cmentarzysko (określane jako cmentarzysko skrzyniowe) miało być rozkopane przez Constantego Florkowskiego oraz Scharloka z Grudziądza. Florkowski odsłonił tam 20 grobów skrzyniowych, przy których znaleziono dwie popielnice oraz kilka, zniszczonych pokrywek[16][15]. Natomiast Scharlok w swoich wykopaliskach znalazł 7 całych urn popielicowych oraz 8 pokrywek[15]. Znaleziska były przez pewien czas w prywatnych kolekcjach odkrywców. Dwie całe urny miały znajdować się w miejskiej szkole dziewczęcej, a druga w prywatnej kolekcji dr Abrahama Lissauera. Wg. Folriańskiego na tamtym cmentarzysku przez cały okres aż do odnalezienia zniszczono, znaleziono, wydobyto ok. 200 urn[17], a także miałby być widoczne obszary, w których dokonywano palenia ciał[17]. Tutejsze stanowiska archeologiczne zaliczać się miały do kultury łużyckiej (cmentarzysko od V okresu epoki brązu do okresu halsztackiego), stanowisko kultury wschodniopomorskiej (okres halsztacki), stanowisko z okresu lateńskiego i wpływów rzymskich[18].  Ok. roku 1914 następnym właścicielem wsi stał się Kurt Reichel (możliwe, że syn Maxa), o którym po 1939 r. nie ma żadnych informacji. Na początku lat 20. XX w. (ok. 1923 r.) właściciel miał podjąć decyzję o rozebraniu gorzelni. Rozbiórka przebiegała powoli, gdyż w roku 1928 gorzelnia ta wciąż miała być czynna. Sprzęt z gorzelni wywieźć miał do Niemiec[14]. Mieli posiadać majątek w wielkości 671 ha[19]. W 1928 r. drugim właścicielem wsi miał być Wilhelm Fritz[14]. W czasie II wojny światowej na terenie wsi żołnierze Wehrmachtu wraz z członkami Selbstschutzu 09.09.1939 r. rozstrzelali Annę Kaletowską (we wsi stoi pomnik ku jej pamięci). 20.10.1939 r., w lesie, rozstrzelano 9 osób z Lisewa i Linówca (dwie osoby zdążyły zbiec), dzień później rozstrzelano kolejne 4 osoby[20]. Po przejęciu władzy przez komunistów ziemia została znacjonalizowana. W latach 1939 - 1942 dotychczasową nazwą wsi było Paparczyn, lecz po przeprowadzonej zamianie nazw miejscowości w Okręgu Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie, w latach 1942 - 1945 nazywała się Papersen[21]. 
W 1945 r. znacjonalizowano młyny funkcjonujące na ternie wsi, a w 1962 młyny zostały przekazane w zarząd gromadzkiej radzie narodowej w Robakowie[22]. Park wiejski w Paparzynie (dawny park dworski)    W latach 50. XX w. na terenie Gminnego Ośrodka Maszynowego (GOM) uruchomiono filię Państwowego Ośrodka Maszynowego (POM). Głównym celem paparzyńskiego POMu jak i wszystkich innych było dążenie do zwiększenia mechanizacji w rolnictwie[23]. W latach 60. XX w. wybudowano drogę o nawierzchni twardej pomiędzy Wielkimi Łunawami i Paparzynem. Inwestycja ta powiązana była z obchodami XX-lecia Polski Ludowej oraz ze zbliżającymi się obchodami Tysiąclecia Państwa Polskiego. Przez propagandę PRLu zostały wykorzystane do ukazania to jako czyn społeczne związany z odezwą Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu oraz ww. obchodów[24]. W 1980 r. rozebrano dworek, na którego miejscu znajduje się dzisiaj stacja benzynowa. Dawny, XIX-wieczny park o powierzchni 5 ha został zmniejszony do 0,5 ha, a pozostała powierzchnia została podzielona i rozdzielona[14]. PołożeniePrzez wieś przechodzi droga krajowa nr 55, między miastami Chełmno i Grudziądz. Przypisy
Linki zewnętrzne
Bibliografia
|
||||||||||||||||||||||||||||||
