Pelikan różowy

Pelikan różowy
	Pelecanus onocrotalus
	Linnaeus, 1758
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	pelikanowe
Podrząd	pelikanowce
Rodzina	pelikany
Rodzaj	Pelecanus
Gatunek	pelikan różowy
Synonimy
	Pelecanus roseus J.F. Gmelin, 1789; Pelecanus onocrotalus roseus J.F. Gmelin, 1789;
	Pelecanus roseus J.F. Gmelin, 1789; Pelecanus onocrotalus roseus J.F. Gmelin, 1789;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; okres lęgowy występuje przez cały rok zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pelikan różowy^[4], pelikan baba^[5] (Pelecanus onocrotalus) – gatunek dużego ptaka wodnego z rodziny pelikanów (Pelecanidae), zamieszkujący wyspowo południowo-wschodnią Europę, zachodnią, środkową i południową Azję oraz Afrykę Subsaharyjską. Sporadycznie zalatuje do Polski. Nie jest zagrożony.

Systematyka

Jest to gatunek monotypowy^[6]^[7]. Niektóre populacje afrykańskie i azjatyckie wydzielano dawniej do podgatunku P. o. roseus, jednak ze względu na dużą zmienność osobniczą nie jest on obecnie uznawany^[7].

Zasięg występowania

Pelikan różowy występuje wyspowo w Afryce Subsaharyjskiej, na Bliskim Wschodzie, subkontynencie indyjskim, nad Morzem Kaspijskim, Aralskim, nad jeziorem Bałchasz, w górnym biegu Irtyszu, w delcie Dunaju, oraz być może na pograniczu grecko-albańskim. Północne populacje są wędrowne, pozostałe są osiadłe (rozpraszające się poza sezonem lęgowym) lub koczownicze (przemieszczające się w poszukiwaniu odpowiednich żerowisk)^[3].

Do Polski zalatuje sporadycznie^[8] – do 2020 roku odnotowano 79 stwierdzeń, łącznie obserwowano około 109 osobników^[9].

Morfologia

Wygląd zewnętrzny

Upierzenie białe, w okresie godowym intensywnie różowe. Na głowie w okresie godowym wyrasta czub, na piersi i wokół oka żółte plamy, lotki pierwszorzędowe czarne, drugorzędowe czarne od spodu, a białe z wierzchu. Dziób niebieski w górnej części zakończony małym haczykiem, torba żółta o pojemności ok. 13 litrów. Młode brunatne, dziób i torba niebieskie.

Rozmiary

długość ciała ok. 160–165 cm^[10]
rozpiętość skrzydeł ok. 240 cm^[10]

Masa ciała

7–12 kg

Ekologia i zachowanie

Środowisko

Tereny podmokłe, delty rzek, jeziora z wyspami lub szerokim pasem trzcin, zalewy, rzadziej morskie wybrzeża.

Zachowanie

Są one ptakami stadnymi, często można je obserwować, gdy lecą w charakterystycznym, ukośnym szyku.

Pożywienie

Pelikany są głównie ptakami rybożernymi, chociaż od czasu do czasu żywią się skorupiakami, pierścienicami i szczątkami organicznymi.
Technika łowienia ryb u poszczególnych gatunków pelikanów bywa różna. Pelikany różowe najchętniej łowią wspólnie, podczas gdy pelikany brunatne chwytają zdobycz podczas nurkowania.

Lęgi

Okres lęgowy: Okres lęgowy pelikanów różowych w klimacie umiarkowanym przypada na wiosnę; w Afryce lęgnie się przez cały rok, a w Indiach od lutego do kwietnia^[3].
Gniazdo: Tworzy duże kolonie lęgowe. Gniazdo w formie platformy z udeptanych roślin wodnych (najczęściej trzciny), gałązek i błota, wyłącznie na ziemi.
Jaja: Samica składa 2–3 białych jaj o średniej masie 165 g. Są to – proporcjonalnie do masy ciała samicy – jedne z najlżejszych jaj ptasich: stosunek masy jaja do średniej masy samicy (ok. 10 000 g) wynosi zaledwie 1,65%, a całego zniesienia (średnio 2,5 jaja) – ok. 4,1%^[11].
Wysiadywanie: Jaja wysiadywane są przez okres 30 dni przez obydwoje rodziców.
Pisklęta i dorastanie: Gniazdowniki, młodymi opiekują się oboje rodzice. Pisklęta są po wykluciu nagie. Pozostają w gnieździe od 85 do 105 dni. Rodzice połykają zdobycz i przetwarzają ją w wolu na papkę, a potem zwracają ją do rozciągliwej kieszeni, znajdującej się pod dolną szczęką. Pisklęta wkładają do kieszeni całą głowę i zjadają pokarm. Pelikany osiągają dojrzałość płciową w wieku 3–4 lat.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje pelikana różowego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. W 2015 roku liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International, mieściła się w przedziale 265–295 tysięcy osobników. Globalny trend liczebności populacji nie jest znany^[3].

W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej^[12]. Obserwowany m.in. w Wielikącie.

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Pelecanus onocrotalus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b D. Lepage: Great White Pelican Pelecanus onocrotalus. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-15]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Pelecanus onocrotalus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Pelecanidae Rafinesque 1815 – pelikany – Pelicans (Wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-21].
↑ pelikany, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-05-21] .
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Ibis, spoonbills, herons, Hamerkop, Shoebill, pelicans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-21]. (ang.).
↑ ^a ^b Great White Pelican (Pelecanus onocrotalus). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-19)]. (ang.).
↑ Ciekawostka ornitologiczna koło Ełku - przyleciał różowy pelikan. [w:] Nauka w Polsce [on-line]. Polska Agencja Prasowa (PAP), 2010-06-14. [dostęp 2019-09-03].
↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 37. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2020. „Ornis Polonica”. 62, s. 113–148, 2021.
↑ ^a ^b P. Sterry, A. Cleave, A. Clements, P. Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.
↑ Makatsch Wolfgang: Ptak i gniazdo, jajo, pisklę, wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1957, s. 160
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Pelecanus onocrotalus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[avibase-2] D. Lepage: Great White Pelican Pelecanus onocrotalus. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-15]. (ang.).

[iucn-3] Pelecanus onocrotalus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Pelecanidae Rafinesque 1815 – pelikany – Pelicans (Wersja: 2021-01-16). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-21].

[pwn-5] pelikany, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-05-21] .

[ioc-6] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Ibis, spoonbills, herons, Hamerkop, Shoebill, pelicans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-21]. (ang.).

[ibc-7] Great White Pelican (Pelecanus onocrotalus). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-19)]. (ang.).

[pap-8] Ciekawostka ornitologiczna koło Ełku - przyleciał różowy pelikan. [w:] Nauka w Polsce [on-line]. Polska Agencja Prasowa (PAP), 2010-06-14. [dostęp 2019-09-03].

[kf2020-9] Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 37. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2020. „Ornis Polonica”. 62, s. 113–148, 2021.

[sterry-10] P. Sterry, A. Cleave, A. Clements, P. Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.

[11] Makatsch Wolfgang: Ptak i gniazdo, jajo, pisklę, wyd. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1957, s. 160

[12] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]